Στις υπώρειες του Υμηττού, στου Παπάγου, μέσα στο πράσινο, φιλοξενείται από το 2004 το Iδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ) -το πιο σύγχρονο και πρωτοποριακό ερευνητικό κέντρο στην Ελλάδα. Ανάμεσα στις «πρωτιές» που καταγράφει είναι και ο εντοπισμός των μεταλλάξεων του κορωνοϊού.
Η ατμόσφαιρα ειδυλλιακή, αλλά εδώ μέσα, σε αυτό το αχανές συγκρότημα των 32.000 τ.μ. και στα υπερσύγχρονα εργαστήρια του Ελληνικού Κέντρου Γονιδιωματικής, εντοπίστηκαν τα πρώτα στελέχη μετάλλαξης του κορονοϊού στη χώρα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι τo ΙΙΒΕΑΑ είναι το μεγαλύτερο Σχολείο Βιοϊατρικής Έρευνας στην Ελλάδα όπου περισσότεροι από 450 ερευνητές όλων των βαθμίδων, συμπεριλαμβανομένων των μεταπτυχιακών σπουδαστών, υποψηφίων διδακτόρων, μεταδιδακτορικών επιστημόνων και τεχνικών ασκούν τις ερευνητικές δραστηριότητές τους στο IIBEAA και υποστηρίζονται από 52 υπαλλήλους, των κλάδων οικονομικών, διοικητικών, τεχνικών και μηχανικών.
Στο ΙΙΒΕΑΑ διεξάγονται έξι μεταπτυχιακά προγράμματα εξειδίκευσης σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αθηνών, όπου φοιτούν 150-200 μεταπτυχιακοί φοιτητές κατ’ έτος. Επίσης, στεγάζει 50 ερευνητικές ομάδες που εστιάζουν τις δραστηριότητές τους στην κατανόηση των βασικών μηχανισμών και της παθοφυσιολογίας του ανοσολογικού συστήματος, του καρδιαγγειακού και νευρικού συστήματος, καθώς επίσης των βλαστοκυττάρων, της ανάπτυξης, της γήρανσης και του καρκίνου.
Πρόεδρος του Ιδρύματος, τον οποίο τοποθέτησε η Ακαδημία Αθηνών, είναι ένας ξεχωριστός άνθρωπος: Ο πρώην πρωθυπουργός Λουκάς Παπαδήμος. Σεμνός από τη φύση του, είναι... ακριβοθώρητος, αποφεύγει τη δημοσιότητα.
Στο πρωτοποριακό Ιδρυμα, όπου η αριστεία βρίσκει την έκφρασή της, μας ξενάγησαν ο διευθυντής του Εργαστηρίου του Ελληνικού Κέντρου Γονιδιωματικής, ακαδημαϊκός Δημήτρης Θάνος, καθώς και ο Τάσος Γαϊτάνης (ναι, ο γνωστός, ο εκπρόσωπος Τύπου της ΝΔ), ο οποίος είναι ειδικός λειτουργικός επιστήμονας στη βαθμίδα του καθηγητή και υπεύθυνος λειτουργίας του εργαστηρίου προκλινικής απεικόνισης PET/CT.
Το μότο του ιδρύματος στηρίζεται στο τρίπτυχο:
- Ανάπτυξη state of the art των ερευνητικών υποδομών με τους ανθρώπους να τα αξιοποιούν,
- επιστημονική αριστεία (οπότε παράγεται καινούργια γνώση) και
- επένδυση στην καινοτομία μέσω της παροχής προηγμένων υπηρεσιών.
Πάμε τώρα στα ενδότερα του Ιδρύματος και στα πιο... επίκαιρα.
Πώς έγινε ο εντοπισμός των 4 πρώτων κρουσμάτων βρετανικής μετάλλαξης
Ο Δημ. Θάνος, αφού μάς εξηγεί ότι είναι λάθος ο όρος «μεταλλάξεις» και ο σωστός είναι «διαφορετικά στελέχη», μας επιβεβαιώνει αυτό που γνωρίζουμε: «Σήμερα η βρετανική μετάλλαξη είναι στο 80%-90% των θετικών δειγμάτων στην Αττική».
«Υπάρχει πολύ μεγάλη ανησυχία για το βρετανικό στέλεχος. Το βρήκαμε εδώ στο Ίδρυμα, στις 3 Ιανουαρίου 2021, σε 4 από τα 6 δείγματα που μας είχαν σταλεί από την πολιτική προστασία. Ήταν 6 ταξιδιώτες από την Αγγλία, οι οποίοι είχαν διαγνωστεί θετικοί με rapid test. Να σημειώσουμε ότι εξ αυτών, οι 4 ήταν πλήρως ασυμπτωματικοί. Ο ένας μάλιστα ήταν Γερμανός και έκανε μεγάλη φασαρία στο κράτος γιατί τον είχαν δέκα μέρες σε ένα ξενοδοχείο και ήθελε να φύγει. Τελικά τον κράτησαν μέχρι να αρνητικοποιηθεί» περιγράφει ο διευθυντής του Εργαστηρίου του Ελληνικού Κέντρου Γονιδιωματικής.
«Εστάλησαν τα δείγματα εδώ, παραμονή Πρωτοχρονιάς. Αφού επιβεβαιώσαμε μέσω μοριακού τεστ ότι είναι πράγματι θετικά -γιατί το rapid test δεν είναι τόσο ακριβές όσο το μοριακό- προχωρήσαμε στην αλληλούχηση όλου του γονιδιώματος του κορωνοϊού. Ταυτοποιήσαμε στις 3 Ιανουαρίου και ειδοποιήσαμε τον ΕΟΔΥ και την Πολιτική Προστασία ότι 4 από τους 6 ταξιδιώτες έχουν τη βρετανική μετάλλαξη. Ευτυχώς, τους είχαν βάλει σε καραντίνα, καθώς είχαν την υποψία. Θα θυμάστε ότι τότε το βρετανικό στέλεχος δεν είχε φτάσει στην Ευρώπη, εξαπλωνόταν στη Βρετανία. Επίσης, ταυτοποιήσαμε και άλλες περιπτώσεις βρετανικού στελέχους, ελέγχοντας δείγματα τα οποία λαμβάνουμε εδώ και κάνουμε ανάλυση».
Φωτογραφία για το iefimerida: Menelaos Myrillas/Sooc
Οπως σημειώνει ο κ. Θάνος, «το ΙΙΒΕΑΑ λαμβάνει περί τα 1.500 δείγματα κάθε μέρα, στα οποία κάνουμε PCR. Eχουμε όλη την 1η Υγειονομική Περιφέρεια Ελλάδος, έχουμε τα περισσότερα νοσοκομεία των Αθηνών. Μας στέλνουν δείγματα και ενημερώνουμε τον ΕΟΔΥ ότι από αυτά, τόσα είναι θετικά. Από αυτά τα θετικά, λοιπόν, αρχίσαμε να βρίσκουμε σιγά σιγά και άλλα με τη βρετανική μετάλλαξη. Ειδοποιήσαμε τις Αρχές και τότε ο υπουργός Υγείας κ. Κικίλιας ανακοίνωσε τη δημιουργία του εθνικού δικτύου γονιδιωματικής επιτήρησης, σύμφωνα με το οποίο τα εργαστήρια τα οποία ταυτοποιούν θετικά δείγματα σε όλη τη χώρα θα στέλνουν σε εμάς τα θετικά για sequencing στο ΙΙΒΕΑΑ. Από τότε, τις 22 Ιανουαρίου, έχουμε κάνει γύρω στις 5.000 γονιδιωματικές αναλύσεις -ένα νούμερο πραγματικά τεράστιο για τα δεδομένα της χώρας μας. Όμως υπήρξε τεράστιο ενδιαφέρον από την πολιτεία, ήταν σωστή η επιλογή αυτή.
»Ταυτόχρονα, το ευρωπαϊκό κέντρο λοιμωδών νόσων το τρίτο δεκαήμερο του Ιανουαρίου έκανε μια σύσταση σε κάθε χώρα να κάνει sequencing το 5%-10% των θετικών δειγμάτων και εμείς καταφέραμε να είμαστε εκεί, σ' αυτό το ποσοστό».
Οπως εξηγεί ο κ. Θάνος, η βρετανική είναι η μετάλλαξη που μας ανησυχεί περισσότερο σήμερα, επειδή έχει μεγάλη μεταδοτικότητα και έχει πλέον γεμίσει τον πληθυσμό. Επιπλέον, σύμφωνα με μια έκθεση που δημοσιεύθηκε σε ένα από τα καλύτερα βρετανικά περιοδικά, το «British Medical Chairman», η βρετανική μετάλλαξη οδηγεί σε περισσότερους θανάτους.
Οσο για το εμβόλιο; «Το εμβόλιο δεν έχει πρόβλημα. Αυτό σημαίνει ότι τα εμβόλια πλέον είναι πολύ πιο αναγκαία από ό,τι ήταν πριν», λένε με μια φωνή οι κ. Θάνος και Γαϊτάνης.
Νέες μεταλλάξεις
«Υπάρχουν και άλλες δύο μεταλλάξεις που έχουμε βρει εδώ στην Ελλάδα και είναι ανησυχητικές, αν και είναι σε πολύ μικρό ποσοστό ακόμη», απαντά σε σχετική ερώτηση ο Δ. Θάνος. «Η μία είναι η νοτιοαφρικανική, την οποία την εντοπίσαμε εδώ πρώτη φορά σε ένα δείγμα από τη Θεσσαλονίκη. Έχει περιοριστεί αρκετά, δεν έχει ξεφύγει. Το κακό που έχει είναι ότι φέρει μια μετάλλαξη στην πρωτεΐνη-ακίδα που κολλάει πάνω στα κύτταρα για να μπει στον οργανισμό ο ιός. Αυτή η μετάλλαξη την κάνει περισσότερο ανθεκτική στα αντισώματα -είτε από εμβολιασμό, είτε από μονοκλωνικά αντισώματα που δίνονται για θεραπεία, όπως είχε πάρει ο Τραμπ, είτε αντισώματα που αναπτύσσονται από φυσική ανοσία.
Μια μετάλλαξη λέγεται 1.1.318, η οποία μοιράζεται ορισμένα κοινά με τη νοτιοαφρικανική και μάλιστα, το χειρότερο από αυτά, την κάνει να διαφεύγει λίγο από τα αντισώματα. Την έχουμε βρει σε κάποια κρούσματα εδώ στην Αθήνα, δεν την έχουμε εντοπίσει αλλού. Υπάρχει και μια ακόμη μετάλλαξη, η R.1, την οποία εντοπίσαμε σε λιγότερα δείγματα, η οποία επίσης διαφεύγει από τα αντισώματα. Ο προβληματισμός λοιπόν είναι ότι πρέπει να εντείνουμε τις προσπάθειες γονιδιωματικής επιτήρησης, γιατί ο ιός αυτός, ακριβώς επειδή μολύνει τόσο εύκολα, έχει τεράστιες ευκαιρίες να μεταλλαχθεί. Να σημειώσω ότι ο ρυθμός μετάλλαξής του είναι μικρότερος από όσο είναι για τον HIV ή τον ιό της γρίπης. Όμως, επειδή μολύνει πάρα πολλούς από εμάς, έχει μεγαλύτερη πιθανότητα να ξεφυτρώσει κάποιος».
«Με τη γονιδιωματική επιτήρηση είναι η πρώτη φορά που ξέρουμε πραγματικά τι υπάρχει στη χώρα μας»
Ποιος είναι ο φόβος των ειδικών; «Να εξελιχθεί ο ιός ώστε να είναι ανθεκτικός στα εμβόλια. Ανθεκτικός. Αυτός είναι ο φόβος. Αυτό δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή. Ωστόσο, αν φτάσουμε εκεί, θα πρέπει να επικαιροποιείς τα εμβόλια».
Σημειώνεται ότι κανείς από όσους βρέθηκαν με τη μετάλλαξη δεν ήταν εμβολιασμένος.
Υπάρχει ελληνική μετάλλαξη;
«Όλες οι μεταλλάξεις αυτές υπάρχουν και σε πολλές άλλες χώρες, δεν είναι ελληνικές. Τώρα, επειδή έχουμε πολύ μεγάλη συλλογή από αλληλουχίες ελληνικές, ψάχνουμε πολύ επισταμένα εάν επάνω στη βρετανική -επειδή αυτή είναι που διαδίδεται σαν τρελή-, έχουμε δημιουργήσει κάποιο στέλεχος με "ελληνική σημαία". Θα το ξέρουμε σε λίγες μέρες» απαντά ο κ. Θάνος και προσθέτει: «Γι’ αυτό έκανε πολύ σωστά το υπουργείο Υγείας και έδωσε έμφαση στη γονιδιωματική επιτήρηση. Θα πρέπει να παρακολουθούμε το τι κυκλοφορεί. Είναι η πρώτη φορά σήμερα που ξέρουμε πραγματικά τι υπάρχει στη χώρα μας. Ξέρουμε τι υπάρχει στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη, στην Κρήτη.
»Στην Κρήτη έχουμε σχεδόν 100% βρετανική μετάλλαξη. Αν και μέχρι τώρα έχουμε πολύ μικρό αριθμό δειγμάτων και είναι δύσκολο να κάνουμε αυτό που λέμε φυλογένεση. Στην Κρήτη πιστεύω ότι ήρθε απ’ έξω, από το εξωτερικό. Τέλη Νοεμβρίου έκλεισε το αεροδρόμιο του Ηρακλείου να δέχεται από το εξωτερικό. Εκείνη την εποχή ίσως μπήκε. Τη βρήκαμε μία εβδομάδα μετά την Αθήνα, από τα δείγματα που μας έστειλε ο εκεί συνεργάτης μας».
Γιατί είναι δύσκολη η Θεραπεία του κορωνοϊού με φάρμακα
«Δεν έχω εικόνα, αλλά διάφορες φαρμακευτικές νομίζω θα επενδύσουν σε αυτό. Το πρόβλημα που υπάρχει με τα χημικά φάρμακα -όχι τα αντισώματα- θα πρέπει να είναι τόσο ειδικά που να στοχεύουν τον ιό. Ο ιός όταν μπαίνει μέσα στα κύτταρα δεν αναπαράγεται, δεν είναι σαν τα βακτήρια. Μπαίνει στα κύτταρα, χρησιμοποιεί τους μηχανισμούς του κυττάρου για να φτιάξει πολλά αντίγραφα, με εντολές που παίρνει από το γονιδίωμά του. Δηλαδή, το ανθρώπινο κύτταρο ''διαβάζει'' το γονιδίωμα του ιού και δημιουργεί αντίγραφα του ιού ο ίδιος ο οργανισμός. Για να το σταματήσεις αυτό θα πρέπει να στοχεύσεις σε αυτή την αλληλεπίδραση, στην οποία παίζουν ρόλο και πρωτεΐνες και συστατικά του ανθρώπινου κυττάρου. Άρα, ό,τι φάρμακο και αν φτιάξεις, θα χτυπά και τον ίδιο τον άνθρωπο. Οπότε είναι πολύ δύσκολο να εξειδικεύσεις. Υπάρχουν διάφορα τρικάκια τα οποία έχουν χρησιμοποιηθεί με τον HIV, όπου μπλοκάρεται μια διαδικασία που είναι ίδια με εκείνη του κορωνοϊού. Αλλά αυτό παίρνει χρόνο. Δηλαδή, μπορεί σε 1, 2, 3 χρόνια να έχουμε κάποια φάρμακα που να είναι πολύ αποτελεσματικά και δεν είναι μονοκλωνικά αντισώματα», εξηγεί ο κ. Θάνος.
Πρέπει να ανοίξει ο τουρισμός το καλοκαίρι με πολύ αυστηρή επιτήρηση
Φυσικά, στην κουβέντα μπαίνει το ερώτημα για την επικείμενη -και κρίσιμη- τουριστική σεζόν. Ο Δ. Θάνος είναι σαφής: «Εγώ πιστεύω ότι ο τουρισμός θα πρέπει να ανοίξει. Δεν έχουμε κάτι άλλο να παράξουμε. Αλλά να ανοίξει σε πολύ αυστηρή γονιδιωματική επιτήρηση. Θα πρέπει σε περιοχές που θα δεχθούν πολύ μεγάλο τουριστικό φορτίο να παίρνουμε δείγματα συνέχεια και να αλληλουχούμε τα θετικά. Οσοι βρίσκονται θετικοί, καραντίνα, και να ταυτοποιούμε τον ιό».
Για να προσθέσει ο κ. Θάνος: «Πιστεύω ότι θα πρέπει οπωσδήποτε να καταβληθεί κάθε προσπάθεια ώστε να αρχίσει να κινείται ξανά η αγορά. Οι Ελληνες είμαστε έμποροι. Δεν έχουμε πρωτογενή παραγωγή, εκτός από αγροτικά προϊόντα, δεν έχουμε βαριά βιομηχανία, λίγα πράγματα φτιάχνουμε. Θα πρέπει αυτό από το οποίο βγάζουμε χρήματα να αρχίσει να κινείται. Αυτή τη στιγμή δεν κινείται το χρήμα. Γιατί είμαστε έμποροι ή παρέχουμε υπηρεσίες τουριστικές».
Γιάννης Βατσέλας, εργαστηριακός υπεύθυνος του ελληνικού κέντρου γονιδιωματικής
Ο Γιάννης Βατσέλας είναι Μεταδιδακτορικός ερευνητής, υπεύθυνος λειτουργίας Κέντρου Γονιδιωματικής, και μας εξηγεί τη διαδικασία που ακολουθείται.
«Εμείς παίρνουμε το γενετικό υλικό των δειγμάτων που έχουν κάνει εδώ διάγνωση και από όλη την Ελλάδα κεντρικά -μέσω του ΕΟΔΥ, αλλά και από διάφορα εργαστήρια με τα οποία συνεργαζόμαστε. Κάνουμε ένα πρωτόκολλο το οποίο έχει σκοπό την πλήρη αλληλούχηση του γονιδιώματος του κάθε διαφορετικού δείγματος. Αυτό έχει μια διαδικασία δύο ημερών στον πάγκο και μετά μπαίνει στους αλληλουχητές. Αυτό κρατάει 12-14 ώρες και ακολουθεί βιοπληροφορική ανάλυση στον υπολογιστή. Έτσι προκύπτει η πλήρης αλληλουχία του γονιδιώματος του καθενός και μπορούμε να βρούμε τις οποιεσδήποτε μεταλλαγές οι οποίες διαφέρουν από το concensus, από τη φόρμα».
Στην Ελλάδα έχει επικρατήσει ραγδαία το βρετανικό στέλεχος
«Πλέον, στην Ελλάδα έχει επικρατήσει ραγδαία το βρετανικό στέλεχος, δηλαδή είναι περίπου στο 90%-95% όσων κάνουμε αλληλούχηση.
Εχουμε εντοπίσει και κάποια συρροή της νοτιοαφρικανικής μετάλλαξης και κανα-δυό διάσπαρτα κρούσματα, αλλά φαίνεται ότι η ιχνηλάτηση το έχει συγκρατήσει, δεν έχει επεκταθεί.
»Τελευταία βρήκαμε και κάποια υβρίδια, υπάρχει μια μετάλλαξη της μετάλλαξης του βρετανικού στελέχους. Ουσιαστικά, υπάρχει μια μεταλλαγή, η λεγόμενη Ε484Κ. Αυτή είναι η επικίνδυνη, που μπορεί να προκαλέσει αποφυγή της ανοσίας από το εμβόλιο, αλλά δεν έχει αποδειχθεί, είναι θεωρία ακόμη. Αυτή η μετάλλαξη υπάρχει στο νοτιοαφρικάνικο και στο βραζιλιάνικο στέλεχος. Τώρα τελευταία έχει βρεθεί και σε κάποιες περιπτώσεις του βρετανικού. Εχουμε βρει και δύο στην Ελλάδα τελευταία, μία στην Αττική και μία στην Κρήτη. Δεν ξέρουμε αν είναι από αλλού η μετάδοση, ή αν είναι καινούργια, δηλαδή έχει δημιουργηθεί εδώ. Είναι ακόμη υπό παρακολούθηση», σημειώνει ο κ. Βατσέλας.
Στο Κέντρο Γονιδιωματικής εξετάζονται 800-100 δείγματα την εβδομάδα για αλληλούχηση. Στη διάγνωση εξετάζονται1.500-2.000 δείγματα καθημερινά. «Από αυτά, πλέον, τα 300-350 είναι θετικά. Εμείς επιλέγουμε από αυτά και από όσα μας στέλνουν από το ΚΕΔΥ, από τον ΕΟΔΥ, την Πολιτική Προστασία και διάφορες περιοχές της Ελλάδας, Κρήτη, Θεσσαλονίκη, Ιωάννινα. Η πιο κόκκινη περιοχή αυτή τη στιγμή είναι η Αττική. Στη Θεσσαλονίκη έχει το νοτιοαφρικάνικο, η Κρήτη είναι φουλ στη βρετανική μετάλλαξη όπως και η Αττική», υπογραμμίζει ο υπεύθυνος λειτουργίας του Κέντρου Γονιδιωματικής και προσθέτει: «Λόγω του βρετανικού στελέχους, το οποίο μεταδίδεται πιο πολύ, βλέπουμε και αυξημένα νούμερα, παρά το lockdown και τα μέτρα. Δεν φαίνεται να προκαλεί μεγαλύτερη νοσηρότητα, αλλά όσο αυξάνεται ο αριθμός των κρουσμάτων τόσο αυξάνονται και οι δύσκολες περιπτώσεις».
Ακόμη και το χειρότερο σενάριο είναι αντιμετωπίσιμο
Σύμφωνα με τον Γ. Βατσέλα, «το χειρότερο σενάριο είναι να βγει μια μετάλλαξη η οποία πραγματικά να μην αντιμετωπίζεται με το εμβόλιο. Αλλά δεν χρειάζεται να πανικοβάλλεται κάποιος... Πολύ γρήγορα θα βγει κάτι καινούργιο σε εμβόλιο, το οποίο θα αντιμετωπίζει και αυτό το στέλεχος. Γενικά, η πορεία δείχνει να οδεύουμε σε κάτι σαν τον ιό της γρίπης. Δηλαδή, πολύ πιθανό να βγαίνουν καινούργια στελέχη και καινούργια εμβόλια, με περιοδικότητα άγνωστη ακόμη, και να αντιμετωπίζεται. Και, βέβαια, κυρίως θα εμβολιάζονται ευπαθείς, ηλικιωμένοι, όπως με τον ιό της γρίπης.
Το μόνο μέτρο είναι το lockdown, μέχρι να επικρατήσει το εμβόλιο
«Απαξ και υπάρξει ένας κεντρικός εμβολιασμός και εμβολιαστούν όλοι στην αρχή, η διασπορά θα πέσει πάρα πολύ και μετά θα υπάρχει ένα όριο, το οποίο δεν θα ξεπερνιέται και θα χρειάζεται να εμβολιάζονται όσοι κινδυνεύουν. Αλλά δεν θα υπάρχει ουσιαστικά ο κίνδυνος της έκρηξης κρουσμάτων», λέει ο κ. Βατσέλας.
«Το lockdown έχει μεγάλο νόημα, επειδή ακριβώς επικρατεί το βρετανικό στέλεχος, για να μη διασπαρεί περαιτέρω. Μακάρι να τελειώσουμε με το lockdown, αλλά πρέπει να γίνει σαφές ότι χωρίς φάρμακα και μέχρι να επικρατήσει το εμβόλιο το μόνο μέτρο είναι το lockdown, δεν υπάρχει κάτι άλλο να κάνεις», προσθέτει.
Τάσος Γαϊτάνης -υπεύθυνος λειτουργίας του εργαστηρίου προκλινικής απεικόνισης PET/CT
Ο Τάσος Γαϊτάνης μπορεί να είναι εκπρόσωπος Τύπου της ΝΔ, αλλά δεν είναι το κλασικό κομματικό στέλεχος που σιτίζεται από το κομματικό-κρατικό ταμείο... δουλεύει κιόλας. Είναι ειδικός λειτουργικός επιστήμονας στη βαθμίδα του καθηγητή και υπεύθυνος λειτουργίας του εργαστηρίου προκλινικής απεικόνισης PET/CT.
Οπως μας εξηγεί, «το ΙΙΒΕΑΑ βρίσκεται στην αιχμή της επιστημονικής καινοτομίας όχι μόνο σε ελληνικό αλλά σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Είναι κόμβος εκπαίδευσης νέων επιστημόνων, παρέχει πρωτοποριακές υπηρεσίες υγείας, προσελκύει χρηματοδοτήσεις από ευρωπαϊκά και διεθνή προγράμματα και αυτή τη στιγμή πρωταγωνιστεί στο Δίκτυο Επιδημιολογικής Επιτήρησης του COVID-19, που υλοποιείται με την καθοριστική συνδρομή της πολιτείας.
»Στο εργαστήριό μας έχουμε τον μοναδικό τομογράφο προκλινικής απεικόνισης PET/CT στη χώρα. Με τη χρήση αυτής της σύγχρονης μεθόδου έχουμε τη δυνατότητα να μελετούμε πειραματικές θεραπείες για τον καρκίνο, τις νευροεκφυλιστικές και τις καρδιοαγγειακές ασθένειες», σημειώνει ο κ. Γαϊτάνης.
«Μέσω της χρηματοδότησης που διεκδικεί το ΙΙΒΕΑΑ από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων για τη δημιουργία του εργαστηρίου BSL3+ θα έχουμε τη μελέτη μεταδοτικών ασθενειών, όπως ο COVID-19, σε ζώντες οργανισμούς. Συνεπώς, θα μπορούμε να μελετάμε θεραπείες μέσω της απεικόνισης PET/CT, καθιστώντας την έρευνα πολύ πιο αποτελεσματική. Αυτή τη στιγμή, στο εργαστήριό μας συνεργαζόμαστε με ερευνητικές ομάδες από άλλα πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα, με φαρμακευτικές εταιρείες αλλά και με νεοφυείς επιχειρήσεις».
Η χρηματοδότηση του ιδρύματος και τα εμβληματικά αναπτυξιακά έργα
Ο διευθυντής του Εργαστηρίου του Ελληνικού Κέντρου Γονιδιωματικής, ακαδημαϊκός Δημήτρης Θάνος, μας λέει ότι το μότο τους είναι το τρίπτυχο:
- Ανάπτυξη state of the art των ερευνητικών υποδομών, με τους ανθρώπους να τα αξιοποιούν,
- επιστημονική αριστεία
- επένδυση στην καινοτομία μέσω της παροχής προηγμένων υπηρεσιών.
«Το ίδρυμα έχει έναν προϋπολογισμό που είναι αρκετά υψηλός. Το 30% -μάξιμουμ- του προϋπολογισμού προέρχεται από κρατική επιχορήγηση. Ανήκουμε στο υπουργείο Ανάπτυξης, εποπτευόμαστε από τη γ.γ. Έρευνας και Τεχνολογίας και την Ακαδημία Αθηνών. Ένα περίπου ακόμη 30%-40% προέρχεται από ερευνητικά προγράμματα, σε συνεργασία με φαρμακοβιομηχανίες, και το υπόλοιπο από την παροχή υπηρεσιών. Οι πιο πολλές από αυτές έχουν κοστολογηθεί από τον ΕΟΠΥΥ και από εκεί έχουμε έσοδα», εξηγεί ο κ. Θάνος, και αναπτύσσει τα δύο πάρα πολύ μεγάλα αναπτυξιακά έργα, που βρίσκονται στη φάση της υλοποίησης.
«Το πρώτο που γίνεται από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπυξης, είναι ένα καινούργιο κτίριο και αυτή τη στιγμή είμαστε λίγο πριν γίνει η προκήρυξη του έργου. Θα είναι 22.000 τ.μ. και θα έχει περισσότερους εργαστηριακούς χώρους από όσους έχουμε σήμερα -στο οποίο θα γίνεται έρευνα στην ιατρική ακριβείας. Και το πολύ σημαντικό, ένας μεγάλος χώρος -μπορεί το μισό - θα προσφέρεται ως χώρος φιλοξενίας σε νεοφυείς επιχειρήσεις. οι οποίες επενδύουν στην καινοτομία. Εμείς εδώ πιστεύουμε ότι θα πρέπει να συνυπάρχουν κάτω από την ίδια στέγη η βασική έρευνα, η κλινική έρευνα και η καινοτομία για να αυξάνεται η διαδραστικότητα».
Πώς θα λειτουργήσει αυτό; Ο κ. Θάνος εξηγεί: «Όταν έχεις πολλούς καλούς επιστήμονες, businessmen, τεχνολόγους να πίνουν κάθε μέρα τον καφέ τους μαζί, να το πω έτσι απλά, πιστεύουμε ότι θα γεννηθούν πολλές καινοτόμες ιδέες, οι οποίες θα μπορούν να προάγουν εν γένει την καινοτομία. Έχει ανάγκη η χώρα μας εκεί. Μόνον έτσι μπορούμε να ξεφύγουμε από το σημείο όπου βρισκόμαστε. Όταν ο άλλος που βρίσκεται στο εξωτερικό επιστρέφει σε έναν χώρο που δεν είναι μίζερος, όταν έχει ανθρώπους που έχουν επιστρέψει από το εξωτερικό, έχουν ξεφύγει από την ελληνική νοοτροπία και σκέφτονται λίγο πιο μπροστά, έχοντας την έννοια του καινούργιου εμφυτευμένη μέσα τους, όλα αυτά αποτελούν πολύ καλό κίνητρο για κάποιον να έρθει και να υποστεί έναν χαμηλότερο μισθό. Δεν μπορούμε να δίνουμε τους μισθούς των ΗΠΑ ή της Γερμανίας, αλλά προσπαθούμε να ικανοποιούμε σε κάποιον βαθμό, περισσότερο από ό,τι αλλού. Ολα αυτά θεωρούμε ότι θα έχουν ένα καλό αποτέλεσμα, το οποίο θα προάγει και την επιστήμη στη χώρα μας, αλλά κυρίως θα βοηθήσει την οικονομία, που είναι το μεγάλο ζητούμενο.
Όταν έχεις πολλούς καλούς επιστήμονες, businessmen, τεχνολόγους να πίνουν κάθε μέρα τον καφέ τους μαζί, να το πω έτσι απλά, πιστεύουμε ότι θα γεννηθούν πολλές καινοτόμες ιδέες
Το δεύτερο πολύ μεγάλο επενδυτικό έργο είναι από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και έχει να κάνει με την ανάπτυξη δύο άλλων ερευνητικών υποδομών που είναι εμβληματικές -πιο εμβληματικές δεν γίνεται. Η μία έχει να κάνει με το εργαστήριο βιοασφάλειας 3+. Ξέρετε, στην Ελλάδα δεν μπορούμε να μελετήσουμε τον κορωνοϊό γιατί δεν έχουμε υποδομές. Μελετούμε μόνο δείγματα στα οποία υπάρχουν κομματάκια. Αλλά τον ιό ως ιό δεν μπορούμε. Δηλαδή, αν βγάλουμε μια ελληνική μετάλλαξη, δεν μπορούμε να τη μελετήσουμε εδώ. Πρέπει να τη στείλουμε στο εξωτερικό ή να πάμε κάποιοι από εμάς και να μελετήσουμε πώς πολλαπλασιάζεται κ.λπ.
Το δεύτερο εμβληματικό έργο είναι μια καινούργια, παγκόσμια ιδέα. Δεν την ανακαλύψαμε εμείς, αλλά είμαστε από τους πρώτους που θα την εφαρμόσουμε. Λέγεται ραδιογονιδιωματική. Δηλαδή, έρχεται κάποιος εδώ και κάνει μια εξέταση και βλέπουμε ότι έχει έναν όγκο κάπου. Από την ανάλυση της εικόνας του όγκου, με υπερσύγχρονα μηχανήματα, μαθηματικά μοντέλα, αλγόριθμους και σύγκριση με χιλιάδες άλλες εικόνες που υπάρχουν στις date bases, οι οποίες συνδέονται με γονιδιωματική εξέταση που έχει κατατεθεί, θα μπορέσουμε να κάνουμε μια πρόβλεψη χρησιμοποιώντας τεχνητή νοημοσύνη. Να σας δώσω ένα παράδειγμα: Οταν κάποιος έρθει το πρωί, το βράδυ θα μπορούμε να του πούμε ότι, κατά πάσα πιθανότητα, η βλάβη την οποία έχεις είναι στο τάδε γονιδίωμα. Οπότε ο γιατρός μπορεί να αρχίσει να του δίνει το σωστό φάρμακο».
Στη συζήτηση παρεμβαίνει ο Τάσος Γαΐτάνης: «Σήμερα από τις βιοψίες παίρνουμε μόνο ένα μικρό κομμάτι του όγκου. Δεν ξέρουμε τι γίνεται στο υπόλοιπο. Αυτού του είδους η ανάλυση θα γίνεται τρισδιάστατα στον όγκο που θα σου επιτρέπει να βγάλεις ένα πιο ακριβές συμπέρασμα. Αυτό προϋποθέτει απεικονιστικά μηχανήματα πολύ υψηλής απόδοσης. Ήδη έχουμε στο πρόγραμμα αυτό ένα perMRA, το οποίο δεν υπάρχει στην Ελλάδα. Είναι δύο τομογράφοι μαζί, στην ουσία, ένας υβριδικός τομογράφος που χρησιμοποιεί ακτίνες Γάμμα και μαγνητική τομογραφία μαζί. Και θα έχουμε επίσης ένα κυκλοτρόνιο που παράγει ραδιενεργό υλικό, τα ραδιοφάρμακα, οπότε θα μπορούμε να μελετήσουμε σημεία του σώματος ή μεταβολικές διεργασίες για τις οποίες χρειάζονται ειδικά ραδιοϊσότοπα, τα οποία δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτή τη στιγμή, γιατί τα περισσότερα έχουν χρόνο ζωής 1-2 λεπτά. Ο τομογράφος PETct μικρών ζώων, γιατί σε πειραματόζωα μπορείς να χρησιμοποιήσεις πολύ εύκολα αυτά τα ραδιοφάρμακα και είναι καλά πρότυπα μίμησης οργανισμού, μπορούμε πολύ πιο εύκολα να βλέπουμε σε προκλινικό επίπεδο αν δουλεύουν θεραπείες. Οπότε αυτό είναι μια ένδειξη για να μετεξελίξουμε την έρευνα σε ανθρώπινο επίπεδο. Αυτό θα δώσει στο ίδρυμα και στην Ελλάδα πολύ μεγάλη ώθηση. Είναι ένα σημαντικό γεγονός σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, γιατί είμαστε ένα από τα λίγα σημεία στον κόσμο που έχουμε τη δυνατότητα κλινικών τομογράφων για ανθρώπους και τον ίδιο τομογράφο για μικρά ζωάκια. Τον μικρό τομογράφο τον έχουμε αγοράσει μέσα από ερευνητικό πρόγραμμα».
Ποιο είναι και τι κάνει το ΙΙΒΕΑΑ
Η θεμελιώδης αρχή πάνω στην οποία δημιουργήθηκε το ΙΙΒΕΑΑ είναι ο συνδυασμός της βασικής έρευνας με την κλινική έρευνα, ο οποίος προσφέρει την ιδεώδη βάση για την άμεση αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της βασικής βιολογικής έρευνας σε ιατρικές εφαρμογές, δηλαδή για την ανάπτυξη της λεγομένης «μεταφραστικής έρευνας» (translational research).
Το ΙΙΒΕΑΑ είναι το μοναδικό κέντρο στην Ελλάδα και ένα από πρώτα ευρωπαϊκά κέντρα Μεταφραστικής Έρευνας.
Ο κύριος στόχος του ΙΙΒΕΑΑ είναι η επίτευξη Αριστείας στις βιοϊατρικές επιστήμες μέσω της απασχόλησης και συνεργασίας ερευνητών, οι οποίοι διεξάγουν προηγμένη βασική και μεταφραστική έρευνα, καθώς και μέσω της εκπαίδευσης νέων επιστημόνων, στους οποίους προσφέρονται όλες οι δυνατότητες που μπορεί να παρέχει ένα ιδιαίτερα δραστήριο επιστημονικό περιβάλλον.
Tips
- To ΙΙΒΕΑΑ είναι το μεγαλύτερο Σχολείο Βιοϊατρικής Έρευνας στην Ελλάδα όπου περισσότεροι από 450 ερευνητές όλων των βαθμίδων, συμπεριλαμβανομένων των μεταπτυχιακών σπουδαστών, υποψηφίων διδακτόρων, μεταδιδακτορικών επιστημόνων και τεχνικών ασκούν τις ερευνητικές δραστηριότητές τους στο IIBEAA και υποστηρίζονται από 52 υπαλλήλους, των κλάδων οικονομικών, διοικητικών, τεχνικών και μηχανικών.
- Στο ΙΙΒΕΑΑ διεξάγονται 6 Μεταπτυχιακά προγράμματα εξειδίκευσης σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αθηνών, όπου φοιτούν 150-200 μεταπτυχιακοί φοιτητές κατ’ έτος.
- Το ΙΙΒΕΑΑ στεγάζει 50 ερευνητικές ομάδες που εστιάζουν τις δραστηριότητές τους στην κατανόηση των βασικών μηχανισμών και της παθοφυσιολογίας του ανοσολογικού συστήματος, του καρδιαγγειακού και νευρικού συστήματος, καθώς επίσης των βλαστοκυττάρων, της ανάπτυξης, της γήρανσης και του καρκίνου.
- Το ΙΙΒΕΑΑ αποτελείται από 4 Ερευνητικά Κέντρα (Ινστιτούτα) που δραστηριοποιούνται στους τομείς της Βασικής Έρευνας, της Κλινικής, Πειραματικής Χειρουργικής και Μεταφραστικής Έρευνας, της Βιολογίας Συστημάτων και της Περιβαλλοντικής Υγείας.
- Οι επιστημονικές δραστηριότητες του Ιδρύματος υποστηρίζονται από επιχορηγήσεις στους ερευνητές που προέρχονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, την Ελλάδα, τις ΗΠΑ και μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς χρηματοδότησης και συμπληρώνεται περαιτέρω από εσωτερικά κονδύλια, τα οποία διανέμονται σύμφωνα με τις ανάγκες και τα επιστημονικά επιτεύγματα των ερευνητών.
- Το ΙΙΒΕΑΑ έχει θεμελιώσει μια ισχυρή διεθνή δραστηριότητα συνεργασιών με άλλα Ευρωπαϊκά Κέντρα μέσω των ευρωπαϊκών προγραμμάτων χρηματοδότησης (FP6, FP7, προτεραιότητας βιολογικών επιστημών και προγράμματος Marie Curie, με στόχο τον επαναπατρισμό ερευνητών της ΕΕ στις χώρες τους), καθώς επίσης και με πανεπιστήμια των ΗΠΑ.
- Το ΙΙΒΕΑΑ εκπροσωπεί την Ελλάδα στο Πανευρωπαϊκό Δίκτυο Ερευνητικών Υποδομών (ESFRI) για τη δημιουργία Βιοτραπεζών (BBMRI), υποδομών για Μεταφραστική Έρευνα (EATRIS) και Βιολογίας Συστημάτων (ISBE) και είναι ο εθνικός συντονιστής για την ανάπτυξη αυτών των ερευνητικών υποδομών στην Ελλάδα.
Στο πλαίσιο αυτό και με την υποστήριξη της ΕΕ και μέσω το ΕΣΠΑ, το ΙΙΒΕΑΑ ανακαινίζει και εξοπλίζει πλήρως το «Λοβέρδειο» κτίριο του Νοσοκομείου «Σωτηρία», όπου θα εγκατασταθεί η πρώτη Ελληνική Βιοτράπεζα ιστών, κυττάρων και υγρών και η πρότυπη Μονάδα Κλινικών Δοκιμών για γενόσημα και πρωτότυπα φάρμακα.
- Οι ερευνητικές δραστηριότητες του ΙΙΒΕΑΑ υποστηρίζονται από σύγχρονες κτιριακές εγκαταστάσεις και εργαστηριακές υποδομές. Όλος ο απαραίτητος εξοπλισμός για προηγμένη βιοϊατρική έρευνα είναι διαθέσιμος, συμπεριλαμβανομένων μεταξύ άλλων μικροσυστοιχιών DNA, αναλυτών Κυτταρομετρίας Ροής, μικροτόμων laser, φαρμακοτεχνολογίας, μονάδας βιολογικής απεικόνισης (bioimaging), μονάδα διαγονιδιακών πειραματόζωων, μονάδες ιστολογίας και βιοπληροφορικής.
- Το ΙΙΒΕΑΑ είναι επίσης εξοπλισμένο με την πλέον σύγχρονη μονάδα πρωτεομικής και γονιδιωματικής ανάλυσης. Το Ελληνικό Κέντρο Γονιδιωματικής (δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος και της Ευγενίας Θεοχάρη) είναι μοναδικό στον ελληνικό χώρο και είναι εξοπλισμένο με αλληλουχητές DNA νέας γενιάς και με υπερσύγχρονο σύστημα υπερ-υπολογιστών για την αποθήκευση και ανάλυση του γονιδιώματος ασθενών πασχόντων από καρκίνο, καρδιαγγειακές νόσους, μεταβολικές νόσους νευροεκφυλιστικές νόσους κ.λπ. και τη μοντελοποίηση φυσιολογικών και παθοφυσιολογικών διεργασιών.
- Το Ιδρυμα διαθέτει μια εξαιρετικά οργανωμένη μονάδα πειραματόζωων που στεγάζει 23.000 ποντίκια σε χωριστά αεριζόμενα κλουβιά, καθώς επίσης και άλλα ζωικά πρότυπα. Η μονάδα πειραματικής χειρουργικής είναι μια πρότυπη μονάδα που υποστηρίζει οποιοδήποτε τύπο χειρουργικής επέμβασης και είναι επίσης εξοπλισμένη με ειδική σύγχρονη μονάδα ποζιτρονιακής τομογραφίας μικρών ζώων για την εξυπηρέτηση των ερευνητών του ΙΙΒΕΑΑ και ολόκληρης της Ελλάδας. Παρέχεται επίσης κτηνιατρική επίβλεψη σε καθημερινή βάση, και έχει ήδη ληφθεί διαπίστευση από τις υπεύθυνες ευρωπαϊκές και εθνικές επιτροπές.
- Στο ΙΙΒΕΑΑ λειτουργεί ημερήσια κλινική 6 κρεβατιών εξειδικευμένη σε καρδιαγγειακές, μεταβολικές, αιματολογικές και καρκινικές παθήσεις και υποστηρίζεται από τον απαραίτητο ιατρικό εξοπλισμό και εξειδικευμένο προσωπικό, συμπεριλαμβανομένης κλινικής μονάδας ποζιτρονικής τομογραφίας (PET-CT), μονάδας ηχοκαρδιογραφίας, μονάδας καρδιοαναπνευστικής και άσκησης στρες κ.λπ. Η Δημόσια Τράπεζα Ομφαλοπλακουντιακού Αίματος που λειτουργεί υπό την αιγίδα του ΙΙΒΕΑΑ έχει διαπίστευση ορθής λειτουργίας από το παγκόσμιο δίκτυο FACT-NETCORD και έχει συμβάλει με τη χορήγηση βλαστοκυττάρων στο Νοσοκομείο Παίδων και στο εξωτερικό σε επιτυχείς μεταμοσχεύσεις για την αντιμετώπιση περιπτώσεων αιματολογικών διαταραχών ανηλίκων. Επιπλέον, το Κέντρο Περιβαλλοντικής Υγείας, το οποίο συνδέεται με δορυφόρο, παρακολουθεί συνεχώς τις αλλαγές του κλίματος (τα επίπεδα του όζοντος, ηλιακή ακτινοβολία και ατμοσφαιρικών ρύπων).
- Στα 10 χρόνια πλήρους λειτουργίας, η έρευνα που διεξάγεται στο ΙΙΒΕΑΑ έχει λάβει διεθνή αναγνώριση, καθώς οι ερευνητές του έχουν δημοσιεύσει έναν εντυπωσιακό αριθμό επιστημονικών εργασιών σε περιοδικά με μεγάλο δείκτη απηχήσεως (άνω των 1200 διεθνών δημοσιεύσεων. Επιπλέον, ερευνητές του ΙΙΒΕΑΑ έχουν λάβει ανώτατες διεθνείς επιστημονικές διακρίσεις όπως εκλογή στην Ευρωπαϊκή Ακαδημία Επιστημών (Academia Europeae), στο συμβούλιο του ΕΜΒΟ (European Molecular Biology Organization), επιχορηγήσεις από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας (European Research Council) κλπ. Απόφοιτοι του ΙΙΒΕΑΑ (Διδάκτορες και μεταδιδάκτορες) ήδη στελεχώνουν Πανεπιστήμια των ΗΠΑ και της Ευρώπης ως Καθηγητές/Ερευνητές καθώς επίσης και Φαρμακευτικές και Βιοτεχνολογικές εταιρείες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
- Το ΙΙΒΕΑΑ έχει στην κατοχή του 12 Διπλώματα Ευρεσιτεχνίας στους τομείς των προγεννητικών διαγνώσεων, νευροεκφυλιστικών νόσων, καρκίνου, νεφροπαθειών κ.λπ. Από την ίδρυσή του, το ΙΙΒΕΑΑ έχει συμμετάσχει συνολικά σε άνω των 300 ερευνητικών προγραμμάτων εκ των οποίων 85 της ΕΕ (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας, FP6, FP7, Marie Curie κλπ.) και του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ).
- Εκτός από τις εθνικές και ευρωπαϊκές επιδοτήσεις, η έρευνα στο ΙΙΒΕΑΑ χρηματοδοτείται επίσης από άλλες διεθνείς πηγές, όπως το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας των ΗΠΑ (ΝΙΗ), Διεθνές Ινστιτούτο Έρευνας Καρκίνου (AICR), το Αμερικανικό Ίδρυμα Λευχαιμίας και Λεμφώματος, το Ίδρυμα Νεανικού Διαβήτη (Juvenile Diabetes Research Foundation), το Ίδρυμα της Νόσου του Πάρκινσον Michael J. Fox, το Μarch of Dimes, το Human Frontier Science Foundation κ.α., καθώς και από φαρμακευτικές και βιοτεχνολογικές εταιρείες.
Ο οραματιστής Γρηγόρης Σκαλκέας
Πίσω από το Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών, είναι ένα μεγάλο όνομα. Ο άνθρωπος που οραματίστηκε, εμπνεύστηκε και δημιούργησε το κολοσσιαίο αυτό Ιδρυμα, είναι ο Γρηγόρης Σκαλκέας.
Ο σπουδαίος επιστήμονας, γιατρός και ακαδημαϊκός ως τον θάνατό του, με διαρκή προσωπικό αγώνα, παραμερίζοντας εμπόδια, πραγματοποίησε ένα εγχείρημα που φάνταζε ουτοπικό. Η προσφορά του Ιδρύματος στην έρευνα, την εθνική οικονομία και την κοινωνία, ιδιαίτερα στη σημερινή συγκυρία, που η χώρα βρίσκεται αντιμέτωπη με μία πανδημία, δικαιώνει πλήρως το όραμά του και τον αγώνα του.
«Η ανάπτυξη και η πορεία του ΙΙΒΕΑΑ οφείλεται στο όραμα και το έργο του ιδρυτή μας, του αείμνηστου καθηγητή-ακαδημαϊκού Γρηγορίου Σκαλκέα, στον οποίο οφείλουμε πολλά», μας λέει ο Τάσος Γαϊτάνης.
Ο αστικός μύθος, μάλιστα, λέει ότι αρχικά ο τότε πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης ήταν αρνητικός στη δημιουργία ενός τέτοιου Ιδρύματος. Στην πορεία, ωστόσο, πείστηκε όταν γνωρίστηκε με τον Γρηγόρη Σκαλκέα -ο οποίος ήταν θεράπων γιατρός του Ανδρέα Παπανδρέου στο Ωνάσειο-, ο οποίος και του εκμυστηρεύθηκε το όραμά του.