Οκτώ χρονών να νιώθει ότι βγαίνει από το σώμα του μέσα στο νεοκλασικό με τα τρία πιάνα με ουρά της θείας του στην Πάτρα. Να καθηλώνει καθηγητές στο Πανεπιστήμιο με τη δεινότητά του στα μαθηματικά. Να τραντάζεται ολόκληρος πάνω από το πιάνο του σε στάδια κατάμεστα. Να αφήνει ένα ίχνος αδιατάρακτο ως υπουργός Πολιτισμού. Ο Θάνος Μικρούτσικος ντύθηκε Αμλετ της Σελήνης.
Εβλεπες μπροστά σου έναν σπουδαίο δημιουργό, έναν πυρσό φλεγόμενο διαρκώς πάνω στο πιάνο, στις παρτιτούρες. Ακουγες έναν διανούμενο χειμαρρώδη να σου μιλά για μαρξισμό, υψηλή τέχνη, οικονομικές θεωρίες, γυναίκες, τοπία της Κρήτης. Την ίδια ώρα έβλεπες έναν άνδρα βουτηγμένο ως το μεδούλι στην άγρια χαρά της ζωής, στη σκόνη του δρόμου -τώρα και της ιστορίας. Ο Θάνος Μικρούτσικος, που έφυγε τρεις μέρες πριν το 2020, μετά από πραγματικά γενναία, λυσσαλέα μάχη με τον καρκίνο, υπήρξε όλα αυτά. Δεν υπήρξε ένας μονολιθικός άνθρωπος, δεν υπέκυψε σε μανιχαϊστικά αδιέξοδα, έπεσε στη φωτιά, δόθηκε και έδωσε. Χωρίς να πάψει στιγμή να είναι, όμως, ένας άνθρωπος απόλυτα πειθαρχημένος, οργανωτικός και με πολιτικό ένστικτο και τρόπο δράσης θαυμαστό.
Το πιάνο προέκταση του σώματος του Θάνου Μικρούτσικου
Είναι ανόητο να προσπαθήσεις σε ένα κείμενο να χωρέσεις όσα ήταν και έκανε ο Θάνος Μικρούτσικος. Ο περήφανος Πατρινός, ο μεγαλοαστός με την οικογενειακή περιουσία (που εξατμίστηκε όταν χρεοκόπησε το εργοστάσιο ζυμαρικών του παππού του) και τα υπέροχα νεοκλασικά στην Αχαϊα, που ένιωσε από έφηβος να γοητεύεται από τον Μπαχ και τον Μαρξ μαζί. Παιδί έτρεχε στις αλάνες, παθιάστηκε με τα σπορ και μετά στο σαλόνι της θείας του ή του σπιτιού του άρπαζε με το αυτί τις μελωδίες και έπαιζε τους μεγάλους κλασικούς με μοναδική ευκολία. Από τότε ένιωθε αυτό που είπε πολλές φορές αργότερα: το πιάνο ήταν μια προέκτασή του σώματός του.
Μαζί παθιάζεται και με τα μαθηματικά, μια σχέση ερωτική. Σπουδάζει μαθηματικά, οι καθηγητές του πιστεύουν ότι ο Θάνος θα ακολουθήσει μεγάλη πανεπιστημιακή καριέρα, το πιστεύει και ο ίδιος μέχρι κάποιο σημείο. Κοινό μυστικό: μερικοί από τους κορυφαίους συνθέτες ήταν άριστοι μαθηματικοί. Η σύνθεση απαιτεί αυτή την ακρίβεια, την διάνοια, την αμεσότητα, τη σιγουριά των μαθηματικών. Ο Μικρούτσικος τα είχε όλα αυτά και μαζί είχε μια έντονη ανάγκη να δημιουργήσει, να επικοινωνήσει, να πέσει στην αγκαλιά του κόσμου, να ζήσει ένδοξα και μαζί θνητά, όχι κλεισμένος σε μια αίθουσα διδασκαλίας.
Το όχι του Μικρούτσικου στην Μπάρμπρα Στρέιζαντ
Αφήνει λοιπόν την επιστήμη. Μπαίνει με φούρια στον κόσμο της τέχνης. Και πάλι όμως, επιλέγει να ζήσει όπως επιθυμούσε, εκεί που επιθυμούσε με αυτό που κάθε φορά τον συντάρασσε, μέσα στον λαό, ήδη μέλος του κομμουνιστικού κόμματος από νωρίς. Και κάπως έτσι, ήδη γνωστός στην Ελλάδα, βρίσκεται στην δεκαετία του ’80 στις ΗΠΑ και λέει όχι στην μεγάλη ευκαιρία να ζήσει και να δουλέψει εκεί. Να κάνει την μεγάλη καριέρα – θρυλείται ότι η Μπάρμπρα Στρέιζαντ ζήτησε να της γράψει τραγούδια και αυτός είπε όχι. Γιατί αυτό που ήθελε ήταν το καββαδιακό πρόσταγμα: να χορέψει στο φτερό του καρχαρία.
Η «Καντάτα για την Μακρόνησο», η ποίηση του Μαγιακόφσκι και η φωνή του Μικρούτσικου να χαράζει το γυαλί «η τέχνη δεν πρέπει να αντανακλά σαν τον καθρέπτη μα σαν φακός να μεγεθύνει». Ο «Σταυρός του Νότου» -όλη η Ελλάδα τραγουδά Καββαδία, η ποίηση του γίνεται ένα τατουάζ στη γλώσσα, γδέρνει τον λαιμό, γίνεται ύμνος ψυχωμένος από τον Θάνο Μικρούτσικο. Το «Εμπάργκο» σε στίχους ριπές του Αλκη Αλκαίου «γρηγορείτε πουλιά μες το χημείο του Μαγιού» σπαρακτική Μαρία Δημητριάδου, ωραίος ως Ελληνας Βλάσης Μποντάτσος. «Η αγάπη είναι ζάλη» και η Ελλάδα σαν ζαλισμένη από το ποτό τραγουδά με το κεφάλι πίσω, τον λαιμό τεντωμένο. Αλλά και «Οτι θυμάσαι δεν πεθαίνει». Δεκάδες άλμπουμ και η διαρκής εικόνα του με τα στρογγυλά γυαλιά και την μαύρη πίπα ή το πούρο, η διαρκής εικόνα του να κοιτάζει πάνω από τα γυαλιά, να πετάγεται από το κάθισμα στον αέρα. Ενας Αμλετ της Σελήνης.
Μικρούτσικος: Πολιτικό θάρρος που έλυσε γόρδιους δεσμούς
Λυρικός, πληθωρικά συναισθηματικός, με ένα αχ και ένα γαμώτο να κρέμονται συχνά στις καταλήξεις, ικανός να πει πάρα πολλά μέσα στα λίγα λεπτά που διαρκούσε κάθε τραγούδι. Αυτό που θεωρούσαμε κάποτε τον πλήρη αναγεννησιακό δημιουργό. Και την ίδια ώρα βαθιά πολιτικό ον, βαθιά λαϊκός, ένας με τους πολλούς, για τους πολλούς. Αυτό που πολλοί καλλιτέχνες κάνουν απλώς καύσιμο, κάνουν φωνή στον δρόμο, διαμαρτυρία, αντίσταση, ο Θάνος Μικρούτσικος είχε το θάρρος, τη γενναιότητα να το κάνει πράξη. Να μπει στην αρένα, να διοικήσει, να ασκήσει πολιτική.
Υπουργός Πολιτισμού. Αρχικά ως αναπληρωτής πλάι στην Μελίνα Μερκούρη -μια αδιανόητη λατρεία είχε για τον Θάνο της και μαζί μια εξάρτηση, μια αίσθηση ασφάλειας. Οταν έφυγε η Μελίνα το 1994 ο Μικρούτσικος έγινε υπουργός ως και το 1996 που ανέλαβε η κυβέρνηση Σημίτη. Ο Μικρούτσικος πολιτικά ήταν από τους φίλους, τα ηχεία στον δημόσιο βίο που στάθηκαν πλάι στον Ανδρέα Παπανδρέου την εποχή του βρώμικου ‘89, την εποχή που άνθρωποι άρχισαν να φεύγουν από δίπλα του νιώθοντας ότι χάνει την δύναμή του και οδηγείται στην έξοδο. Ο Μικρούτσικος έμεινε εκεί.
Το γραφείο-πιάνο του Θάνου Μικρούτσικου στην Μπουμπουλίνας
Μέσα σε δύο χρόνια κατόρθωσε ως υπουργός Πολιτισμού να δημιουργήσει δομές, να σπάσει γόρδιους δεσμούς που άλλος δεν είχε κατορθώσει. Εξωκοινοβουλευτικός που δεν είχε καμία βλέψη για ένα βουλευτικό έδρανο (αν και του είχε προταθεί τότε να είναι στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας), δημιουργός ο ίδιος, με την ιδιοφυία, την πειθαρχία και τον τρόπο οργάνωσης ενός μαθηματικού ταλέντου, έβλεπε μόνο λύσεις και ποτέ προβλήματα. Είχε πολιτικό θάρρος σπάνιο: αφήψησε συνδικάτα, πολιτικές πιέσεις, χρόνιες παθήσεις του συστήματος και έκανε τομές. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατόρθωσε – ο μόνος- να δημιουργήσει νέο εσωτερικό κανονισμό λειτουργίας, έναν νέο οργανισμό για την Λυρική που ταλαντευόταν τότε επικίνδυνα και ουσιαστικά να τη διασώσει και να ενδυναμώσει το ρόλο του ΔΣ και του καλλιτεχνικού διευθυντή. Αν δεν είχε γίνει αυτό, η Λυρική δεν θα είχε εξελιχθεί σε αυτό που γνωρίζουμε σήμερα. Ακόμα και τα πανίσχυρα πολλά διαφορετικά συνδικάτα της όπερας υποχώρησαν μπροστά του.
Γοητευτική προσωπικότητα, ιδιοφυής, ήξερε πώς να μιλήσει και να προσεγγίσει ανθρώπους ισχυρύς συμμάχους σε όσα ήθελε να πετύχει στο υπουργείο. Η εποχή που βρέθηκε στην πολιτική ηγεσία έφερε ανακούφιση στους δημιουργούς. Είχε όραμα ναι, αλλά και την τόσο σπάνια δυνατότητα να δημιουργήσει υποδομές, να εξασφαλίσει τη βέλτιστη λειτουργία προκειμένου να ανθήσει το όραμα αυτό. Το γραφείο του στην Μπουμπουλίνας, μια εθνοσυνέλευση ανοιχτή σε όλους διαρκώς, μια ανοιχτή αγορά για προβληματισμό, γνώση, εμπειρίες και συστηματική δουλειά.
...και σε ποιον γαλαξία να σε βρω
Μετά, επέστρεψε στην πρώτη του αγάπη, στο κομμουνιστικό κόμμα. Αρνήθηκε για δεκαετίες προτάσεις να είναι υποψήφιος βουλευτής, Ευρωβουλευτής, δήμαρχος. Δεν εξαργύρωσε τίποτα γράφοντας τραγούδια που θα γίνονται ύμνοι στην εποχή της κρίσης, δεν αναλώθηκε καν σε οργισμένες συνεντεύξεις για το μνημόνιο – κάθε κουβέντα μαζί του ήταν μια περιδίνηση σε όλα όσα συνθέτουν τη ζωή όπως ο ίδιος την επιθυμούσε. Καθολική, διονυσιακή και πάντα λυρική. Με το σύνθημα του να είναι το «όλοι για έναν και ένας για όλους». Και με την επιμονή του «τίποτα δεν είναι αδύνατον» να βαθαίνει στο τέλος, μετά την ασθένειά του. Για την οποία φυσικά μίλησε γενναία, σε αυτή τη διαρκή σχέση ειλικρίνιας που είχε με το κοινό.
Ο Θάνος Μικρούτσικος απέκτησε τέσσερα παιδιά: τη σπουδαία χορογράφο και χορεύτρια Σεσίλ, την Κωνσταντίνα, την Αλεξάνδρα που σπουδάζει μουσική στο Λονδίνο (εκεί όπου έζησε και ο ίδιος αρκετούς μήνες τα τελευταία χρόνια για τις θεραπείες του), τον 18χρονο Στέργιο που έχει το όνομα του πατέρα του Θάνου. Η Μαρία δίπλα του περισσότερα από 25 χρόνια, η ιδανική ως τέλους σύντροφος μιας έντονης ζωής στην οποία ο Μικρούτσικος δόθηκε χωρίς φρένο σε όλα: στον έρωτα, τη δημιουργία, τον αγώνα, τον άνθρωπο. Και τώρα, σαν στίχο από το «Ερωτικό» τον αναζητά το κοινό που τον αγάπησε «ποια νυχτωδία το φως σου έχει πάρει και σε ποιον γαλαξία να σε βρω».