Ο «Σταυρός του Νότου», με τη μουσική υπογραφή του Θάνου Μικρούτσικου, τη μελοποίηση από τον συνθέτη των ποιημάτων του Νίκου Καββαδία, αποτελεί ένα από τα θρυλικότερα άλμπουμ της ελληνικής δισκογραφίας. Και τα πιο πετυχημένα. Αν και τις πρώτες εβδομάδες της κυκλοφορίας του το μέλλον του εν λόγω δίσκου δεν φαινόταν και τόσο ευοίωνο...
Ο «Σταυρός του Νότου» κυκλοφόρησε το 1979 από τη LYRA και στις πρώτες εβδομάδες της κυκλοφορίας του έμοιαζε καταδικασμένο από τους κριτικούς και τους δημοσιογράφους. Οι κριτικές για τη νέα -τότε- δουλειά του Θάνου Μικρούτσικου μόνο καλές δεν ήταν. Ακόμη και ο αδελφός του Ανδρέας Μικρούτσικος ο οποίος τότε έκανε δισκοκριτικές με ψευδώνυμο, είχε καταδικάσει το δίσκο! Αλλά και ο Πατσιφάς της LYRA που έβγαλε το δίσκο έλεγε συνεχώς στον Θάνο Μικρούτσικο ότι το έκανε για να μην του χαλάσει το χατίρι.
Οι ενστάσεις που υπήρχαν και η δυσκολία της αποδοχής οφείλονταν όχι στη δουλειά του Θάνου Μικρούτσικου αλλά στον Καββαδία. Ο Θάνος Μικρούτσικος είχε επιλέξει να μελοποιήσει τον Νίκο Καββαδία έναν ποιητή που μέχρι τότε ήταν καταχωρημένος ως ελάσσων και αρκετά δυσνόητος. Για τον κόσμο, βέβαια, φαίνεται ότι δεν μέτρησε τίποτα από όλα αυτά, αφού αγκάλιασε τη δουλειά αυτή από τον πρώτο κιόλας καιρό, όταν και πωλήθηκαν πάνω από 50.000 αντίτυπα σε λίγους μήνες.
O Θάνος Μικρούτσικος για το πώς γεννήθηκε ο «Σταυρός του Νότου»
«Το 1977 ο σπουδαίος παραγωγός κινηματογράφου και εφοπλιστής Γιώργος Παπαλιός έκανε την παραγωγή του σίριαλ Πορεία 090, με τη σκηνοθεσία του Τάσου Ψαρρά. […] Μου ζήτησαν να γράψω μουσική και τους πρότεινα να γράψω και ορισμένα τραγούδια μελοποιώντας ποιήματα του Νίκου Καββαδία. Συμφώνησαν και έγραψα επτά τραγούδια για τη σειρά. Αυτά τα τραγούδια τα μελοποίησα σε επτά νύχτες – όχι διαδοχικές». […] Τα τραγούδια ακούγονται κάθε εβδομάδα στο σίριαλ, αλλά δεν κάνουν κάποια ιδιαίτερη αίσθηση». Συνεχίζοντας την αφήγησή του ο Θάνος Μικρούτσικος ανέφερε ότι συνέχισε να γράφει πάνω στην ποίηση του Καββαδία και μετά το τέλος του σίριαλ, μέχρι που θεώρησε ότι είχε έρθει η ώρα να τα δισκογραφήσει. Αν και ο Πατσιφάς (ιδιοκτήτης της εταιρίας Lyra) ήταν αρνητικός στην ιδέα, δέχτηκε να ηχογραφηθούν και τα τέσσερα καινούρια κομμάτια
Ο ίδιος ο Πατσιφάς, όμως, δεν πίστευε καθόλου στον Σταυρό του Νότου. «Σε αγαπάω πολύ και σε πιστεύω, αλλά αυτόν τον δίσκο θεώρησέ τον ως ένα δώρο από μένα. Δεν πρόκειται να πουλήσει ούτε χίλια αντίτυπα!», είχε πει στον Θάνο Μικρούτσικο κατά την πρώτη ακρόαση του δίσκου, όπως είχε αποκαλύψει χρόνια αργότερα ο ίδιος ο συνθέτης.
Θάνος Μικρούτσικος: Ακόμη και ο αδελφός μου είχε γράψει κακή κριτική για τον «Σταυρό του Νότου»!
Οι κριτικές κακές. Ο Θάνος Μικρούτσικος μιλώντας στον Οδυσσέα Ιωάννου, για το βιβλίο «Ο Θάνος κι ο Μικρούτσικος, μια αυτοβιογραφία μέσα από 24 συναντήσεις», (εκδόσεις Πατάκη, 2011) είχε αποκαλύψει ότι ακόμη και ο αδελφός του Ανδρέας Μικρούτσικος έλεγε... τα χειρότερα! «Ο Αντρέας που έγραφε με ψευδώνυμο κριτικές δίσκων σε ένα μουσικό περιοδικό, έγραψε ''Τι κρίμα για αυτόν τον συνθέτη να κυκλοφορήσει έναν τέτοιο δίσκο!''. Μάλιστα, το συνέχισε, γράφοντας ''Ο δίσκος θα έπρεπε να συνοδεύεται και από λεξικό άγνωστων λέξεων, γιατί υπάρχουν περισσότερες από εβδομήντα άγνωστες λέξεις σε έντεκα τραγούδια''».
Και συνέχισε ο Θάνος Μικρούτσικος, για τις κακές κριτικές του τύπου την εποχή που πρωτοκυκλοφόρησε ο Σταυρός του Νότου: «Όλες σχεδόν οι κριτικές που γράφτηκαν στον Τύπο χαρακτήρισαν τον Σταυρό του Νότου ως μία ατυχή παρένθεση στη δημιουργική μου πορεία.
Στην Καθημερινή –την οποία είχαν γραφτεί διθύραμβοι για την Καντάτα για τη Μακρόνησο- γράφτηκε πως ο Σταυρός του Νότου είναι ένας πληκτικός δίσκος και το κείμενο κατέληγε ''Ευχόμαστε στον ταλαντούχο συνθέτη να τον ξεχάσει το συντομότερο δυνατόν''. Με κατηγόρησαν για πληκτική μελωδική ανάπτυξη, λόγω των επαναλαμβανόμενων μοτίβων, αλλά τους διέφευγε πως ο ίδιος ο Καββαδίας δεν έγραφε κουπλέ-ρεφρέν, αλλά αφηγηματικό παραμύθι πολλών στροφών».
Ο δυσνόητος Καββαδίας...
Οσο για τους λόγους των πρώτων κακών κριτικών, ο Θάνος Μικρούτσικος είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι εκείνο που είχε ενοχλήσει τους περισσότερους δημοσιογράφους και κριτικούς δεν ήταν τόσο τα τραγούδια αυτά καθαυτά, αλλά η επιλογή του Καββαδία, γιατί δεν τον θεωρούσαν σπουδαίο ποιητή. «Αυτό ήταν μια πραγματικότητα εκείνη την εποχή στη Νεοελληνική Γραμματεία ο Καββαδίας είχε καταχωρηθεί ως ένας ποιητής κάτι λιγότερο από ελάσσων», είχε πει.
Η απόλυτη διάψευση και η απόλυτη επιτυχία του «Σταυρού του Νότου»!
Βέβαια, όλοι διαψεύστηκαν παταγωδώς. Από τον Πατσιφά, έως τον αδελφό του Θάνου Μικρούτσικου. Ο κόσμος που είναι και ο τελικός κριτής, αγκάλιασε τον Σταυρό του Νότου από τις πρώτες ημέρες της κυκλοφορίας του. Η νεολαία της εποχής εκείνης λάτρεψε τη δουλειά αυτή και το εκπληκτικό είναι Ο Σταυρός του Νότου συνεχίζει ακόμη και σήμερα να έχει φανατικούς ακροατές νεολαίους και μεγαλύτερους. Μέχρι το 1980, δηλαδή λίγους μήνες μετά την κυκλοφορία του, είχε πουλήσει 50.000 αντίτυπα και μέχρι σήμερα ο Σταυρός του Νότου υπολογίζεται ότι έχει πουλήσει συνολικά (και με τις δύο επανεκδόσεις) πάνω από 2 εκατ. αντίτυπα.
Η εξήγηση της επιτυχίας του «Σταυρού του Νότου»
Ο ίδιος ο Θάνος Μικρούτσικος είχε δώσει τη δική του εξήγηση για την τεράστια απήχηση του Σταυρού του Νότου. Γιατί όπως είχε πει τα ποιήματα του Καββαδία έχουν πολλά κρυφά νοήματα, διαστάσεις, τις οποίες η μουσική κατάφερε να τις φωτίσει.
«Η μελοποιημένη ποίηση αξίζει στο ελληνικό τραγούδι, όχι γιατί «κατεβάζει» την υψηλή ποίηση στον λαό, όπως υποστήριξαν πολλοί –δεν θεωρώ πως τη δικαιώνει αυτή η πρόθεση από μόνη της-, αλλά γιατί έχει την ικανότητα να φωτίζει κρυμμένα επίπεδα του ποιήματος.Όσο σπουδαιότερο είναι ένα ποίημα, τόσο περισσότερες διαστάσεις έχει, ποτέ ένα σπουδαίο ποίημα δεν είναι μόνο αυτό που φαίνεται στην πρώτη ανάγνωση.Για τον λόγο αυτόν δεν πρέπει να χρησιμοποιούμε απλώς ένα ποίημα, φέρνοντάς το στα μέτρα της προκάτ συνθετικής μας άποψης, προσπαθώντας να το χωρέσουμε μέσα στις ευκολίες και στις μανιέρες μας. Χρειάζεται να το αποκαλύπτουμε, να το φωτίζουμε. Αυτός ήταν και ο λόγος της επιτυχίας εκείνου του δίσκου, εκτός αν κάποιος θεωρεί πως ξαφνικά όλη η Ελλάδα άρχισε να τραγουδάει για τη ζωή των ναυτικών!», έλεγε ο Μικρούτσικος και συνέχιζε:
«Για μένα ο Καββαδίας δεν είναι ο ποιητής της θάλασσας και των ναυτικών –αυτά τα χρησιμοποίησε σχεδόν προσχηματικά-, αλλά ένας ποιητής που μίλησε για την ελευθερία, για την αξία της ανατροπής, για τη δύναμη της ζωής χωρίς συμβάσεις. Αυτά τα επίπεδα προσπάθησα να αναδείξω με τη μελοποίησή μου, και φαίνεται πως δικαιώθηκα, αν αναλογιστούμε πως αυτά τα τραγούδια έγιναν πολύ αγαπητά, κυρίως στη νεολαία, και πως έχουν ήδη περάσει σε μια Τρίτη γενιά», ανέφερε ο Μικρούτσικος.
Θάνος Μικρούτσικος: Δεν ήταν απλή απήχηση, μιλάμε για Καββαδιομανία
Σε συνέντευξή του στο mix grill o Θάνος Μικρούτσικος είχε μιλήσει και για την Καββαδιομανία.
«Μέχρι ένα σημείο δεν μπορούσα να το εξηγήσω βέβαια. Μάλλον μετά το ’90 άρχισα να το συνειδητοποιώ. Πάντως η ερώτηση είναι κάπως συντηρητική, σε δύο σημεία τα οποία και θα αναφέρω: πρώτον, δεν πρόκειται απλά για απήχηση αλλά για Καββαδιομάνια! Δεν εξηγείται αλλιώς, πως σε μια χώρα με 10 εκατομμύρια πληθυσμό, έχει πουλήσει 2 εκατομμύρια αντίτυπα και συνεχίζει να πουλάει. Και ακόμη, οι σημερινοί πιτσιρικάδες είναι το ίδιο βαθιά παθιασμένοι με τους τότε νέους, της εποχής που πρωτοβγήκε. Γι’ αυτό μιλάω για μανία έως και σήμερα. Επειδή όμως αποκλείεται ολόκληρες τρεις και πάνω γενιές να έπαθαν απλά παράκρουση με τους στίχους του Καββαδία που μιλούσε για τη θάλασσα και τα ταξίδια, η εξήγηση βρίσκεται μάλλον στην αποκάλυψη, μέσω της μελοποίησης, των κρυμμένων σημείων της ποίησης του Καββαδία. Γιατί ο Καββαδίας λέει κάτι παραπάνω από αυτό που σε πρώτο επίπεδο διαβάζουμε και αν η μελοποίηση δεν κατάφερνε να φανερώσει το δεύτερο κρυμμένο επίπεδο θα παρέμενε απλά υπόκρουση. Φυσικά, όταν λέει ο ποιητής «χόρεψε στο φτερό του καρχαρία», αναφέρεται στην προσωπική υπέρβαση που ο καθένας οφείλει στον εαυτό του, δίνοντας το μήνυμα ότι τίποτα δεν είναι αδύνατο. Αυτό είναι το ισχυρότερο μήνυμα στην ιστορία και αυτό είναι που ξεσηκώνει τους εκάστοτε πιτσιρικάδες και κατά συνέπεια κρατά τα κομμάτια αυτά διαχρονικά», είχε πει ο Θάνος Μικρούτσικος.
«Σταυρός του Νότου»
Τα 8 από τα 11 τραγούδια του δίσκου O Σταυρός του Νότου του Θάνου Μικρούτσικου τα ερμήνευσε ο Γιάννης Κούτρας και δύο εξ αυτών ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου, με την ερμηνεία του τραγουδιού «Ενα Μαχαίρι» να ξεχωρίζει. Το τραγούδι «Σταυρός του Νότου» ερμήνευσε η Αιμιλία Σαρρή. Ακολούθησαν δύο εκδόσεις ακόμη, οι «Γραμμές των οριζόντων» (1991) και η ζωντανή ηχογράφηση του «Σταυρού του Νότου» στο Μέγαρο Μουσικής (2005) που δεν αποτελούν απλώς διαφορετικές ενορχηστρώσεις αλλά νέες επεξεργασίες και νέα έργα.
01. Kuro siwo
02. Θεσσαλονίκη
03. Σταυρός του Νότου Ερμηνεία: Αιμιλία Σαρρή
04. Ένα μαχαίρι Ερμηνεία: Βασίλης Παπακωνσταντίνου
05. Γυναίκα
06. Ένας νέγρος θερμαστής από το Τζιμπουτί Ερμηνεία: Βασίλης Παπακωνσταντίνου
07. Federico Garcia Lorca
08. Αρμίδα
09. Cambay's water
10. Εσμεράλδα
11. Πικρία
Ο Θάνος Μικρούτσικος έφυγε σήμερα 28/12/2019 από τη ζωή, ύστερα από μάχη με τον καρκίνο.
Οι γραμμές των Οριζόντων
- A bord de l΄ aspasia
2 Cambay's water
3 Federico Garcia Lorca
4 Kuro Siwo
5 William George
6 Αρμίδα ( Το πειρατικό )
7 Γυναίκα
8 Ένα μαχαίρι
9 Ένας νέγρος θερμαστής από το Τζιμπουτί
10 Εσμεράλδα
11 Θεσσαλονίκη
12 Καραντί
13 Λύχνος του Αλλαδίνου
14 Ο πιλότος Nagel
15 Οι 7 νάνοι στο s/s Cyrenia
16 Πικρία
17 Σταυρός του Νότου