Σε όποιο σημείο κι αν πέσει το μάτι του επισκέπτη στη Σαντορίνη, του θυμίζει ότι βρίσκεται σε ένα ηφαίστειο.
Σεληνιακά τοπία, μαύρες και κόκκινες παραλίες, βότσαλα από λάβα διαμορφώνουν τη συγκλονιστική ομορφιά του νησιού, η οποία είναι αποτέλεσμα της βίαιης ηφαιστειακής ιστορίας της περιοχής.
Η Σαντορίνη είναι διάσημη για την εντυπωσιακή της καλντέρα σε σχήμα μισοφέγγαρου, η μισή από την οποία είναι βυθισμένη -καθιστώντας την τη μοναδική βυθισμένη καλντέρα στον κόσμο. Δημιουργήθηκε από μια από τις μεγαλύτερες γνωστές ηφαιστειακές εκρήξεις πριν από περίπου 3.600 χρόνια. Η έκρηξη ήταν τόσο ισχυρή που κατέστρεψε την αρχαία πόλη της Σαντορίνης, το Ακρωτήρι και επέφερε τεράστιο πλήγμα στον Mινωικό πολιτισμό.
Σήμερα, η Σαντορίνη είναι ίσως ο πιο ρομαντικός προορισμός της Ελλάδας, με πολυτελείς βίλες και θέρετρα αλλά και ονειρικά σκηνικά με απότομους ηφαιστειογενείς βράχους και υπέροχα ηλιοβασιλέματα, που δημιουργούν έναν εντυπωσιακό γεωλογικό καμβά.
Λίγοι από τους εκατομμύρια τουρίστες που κατακλύζουν κάθε καλοκαίρι τα στενά σοκάκια της συνειδητοποιούν ότι κάτω από το μαγευτικό καλειδοσκόπιο των χρωμάτων κρύβεται ένα ενεργό ηφαίστειο.
Στα 6 χλμ. από τη Σαντορίνη το πιο ενεργό υποθαλάσσιο και δυνητικά επικίνδυνο ηφαίστειο της Αν. Μεσογείου
Η Σαντορίνη είναι μέρος του ελληνικού ηφαιστειακού τόξου, ενός από τα σημαντικότερα ηφαιστειακά πεδία στην Ευρώπη, όπου έχουν συμβεί πάνω από 100 εκρήξεις τα τελευταία 400.000 χρόνια.
Το πιο ενεργό υποθαλάσσιο και δυνητικά επικίνδυνο ηφαίστειο της Ανατολικής Μεσογείου, το Κολούμπο, βρίσκεται 6,5 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Σαντορίνης και αποτελεί μέρος του ίδιου ηφαιστειακού συστήματος.
Βυθισμένο στο Αιγαίο Πέλαγος, το Κολούμπο είναι ήσυχο για σχεδόν 400 χρόνια, αλλά δεν κοιμάται. Την τελευταία φορά που εξερράγη, το 1650, σκότωσε 70 ανθρώπους και προκάλεσε τσουνάμι 12 μέτρων. Ισχυροί σεισμοί και μετασεισμοί καταγράφηκαν, μαζί με τοξικά αέρια και σύννεφα καπνού.
Οι επιστήμονες γνωρίζουν ότι η έκρηξη του Κολούμπο θα μπορούσε να προκαλέσει μεγάλη καταστροφή.
Μερικές από τις μεγαλύτερες ωκεανογραφικές αποστολές του κόσμου το επισκέφθηκαν και η παρακολούθησή του έχει αυξηθεί τα τελευταία 20 χρόνια.
Ένα από τα μεγαλύτερα ερευνητικά πλοία των ΗΠΑ, το σκάφος γεώτρησης JOIDES Resolution, ταξίδεψε στη Σαντορίνη για την πρώτη του αποστολή στη Μεσόγειο μεταξύ Δεκεμβρίου 2022 και Φεβρουαρίου 2023.
Το εντυπωσιακό πλοίο έφερε «ένα ολόκληρο πλωτό εργαστήριο στην περιοχή», λέει στο CNN ο ηφαιστειολόγος και επικεφαλής της αποστολής Tim Druitt. Με τη δυνατότητα να τρυπήσουν πάνω από 8.000 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, οι ερευνητές συνέλεξαν ιζήματα, τα οποία δεν είχαν έρθει στη διάθεσή τους στο παρελθόν, για να προσπαθήσουν να ανασυνθέσουν την ιστορία του ηφαιστείου στην περιοχή.
Τα αποτελέσματα -οι αρχικές αναφορές των οποίων αναμένονται αργότερα μέσα στο έτος- θα βοηθήσουν τους επιστήμονες όχι μόνο να προβλέψουν μελλοντικές εκρήξεις, αλλά και να αποκαλύψουν τη συμπεριφορά άλλων ενεργών ηφαιστείων σε όλο τον κόσμο, τα οποία αποτελούν απειλή για εκατομμύρια ανθρώπους που ζουν στην περιοχή. Επίσης, μελετώνται οι σχέσεις μεταξύ σεισμών και ηφαιστείων.
Η Εύη Νομικού, γεωλόγος ωκεανογράφος στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, έχει λάβει μέρος σε κάθε αποστολή που έχει πραγματοποιηθεί στη Σαντορίνη τα τελευταία 20 χρόνια.
«Σταδιακά φτιάχνουμε ένα γεωλογικό παζλ που δείχνει ποια μέρη ήταν αρχικά στεριά και ποια μέρη ήταν νερό», λέει η ίδια στο CNN. «Εάν μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα τις προηγούμενες εκρήξεις και τον αντίκτυπό τους, έχουμε έναν οδικό χάρτη για την καλύτερη αντιμετώπιση των μελλοντικών προκλήσεων».
Ωκεανός με μορφές ζωής από άλλους πλανήτες στο κάτω μέρος του κρατήρα της Σαντορίνης
Η αποστολή JOIDES Resolution δεν είναι η πρώτη σημαντική μελέτη στην περιοχή. Η κυρία Νομικού λέει ότι οι πολυμελετημένες ακραίες συνθήκες που βρέθηκαν στο Κολούμπο οδήγησαν τη NASA να χρηματοδοτήσει μια πρωτοποριακή αποστολή το 2019. «Στο κάτω μέρος του κρατήρα του ηφαιστείου της Σαντορίνης υπάρχει ένας ωκεανός με μορφές ζωής που θα μπορούσαν να βρεθούν σε άλλους πλανήτες».
Το εχθρικό περιβάλλον, με τους ενεργούς υδροθερμικούς αεραγωγούς που εκτοξεύουν ζεστό νερό και μέταλλα, χρησίμευσε ως ιδανικό πεδίο δοκιμών για νέες τεχνολογίες αιχμής που χρησιμοποιούν Αυτόνομα Υποβρύχια Οχήματα.
Η NASA, για παράδειγμα, δοκίμασε καταδυτικά οχήματα που μια μέρα ευελπιστεί ότι θα εξερευνούν ωκεανούς σε φεγγάρια του Δία και του Κρόνου.
Μια άλλη πρόσφατη μελέτη αποκάλυψε επίσης έναν θάλαμο μάγματος, που δεν είχε ανιχνευθεί στο παρελθόν, κάτω από το Κολούμπο. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι ο θάλαμος μπορεί επίσης να είναι το «κλειδί» για την κατανόηση της σεισμικής δραστηριότητας στην περιοχή.
Σαντορίνη, ένα ηφαίστειο που «σιγοβράζει»
Οι γεωλόγοι, που παρακολουθούν στενά το Κολούμπο, προειδοποιούν ότι μια μεγάλη έκρηξη είναι μόνο θέμα χρόνου. Ωστόσο, ο «χρόνος» στη γεωλογία έχει τεράστια διαφορά με τον πραγματικό. Τόσο πολύ που ένας κτηματομεσίτης στο νησί ξεκαθαρίζει πως «η ηφαιστειακή δραστηριότητα δεν μπαίνει ποτέ στη συζήτηση» όταν πουλάει ένα ακίνητο.
Όταν εκραγεί, το Κολούμπο είναι ικανό να δημιουργήσει μια έκρηξη ύψους δεκάδων χιλιομέτρων και είναι εξίσου πιθανό να προκαλέσει τσουνάμι. Η αυξημένη δραστηριότητα πριν από περίπου 10 χρόνια προκάλεσε ανησυχίες, αλλά έκτοτε έχει υποχωρήσει.
«Αν αρχίσουμε να παρατηρούμε αυξημένη δραστηριότητα στο Κολούμπο, τότε πρέπει να είμαστε σε εγρήγορση. Τα καλά νέα είναι ότι τα ηφαίστεια δίνουν πολλές προειδοποιήσεις», λέει ο Druitt.
Σημειώνεται, τέλος, πως το 2020 η Ελληνική Υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας παρουσίασε ένα σχέδιο 185 σελίδων για την αντιμετώπιση των συνεπειών μιας πιθανής ενεργοποίησης της ηφαιστειακής ομάδας της Σαντορίνης.