Ενώ το «weltschmerz» -κυριολεκτικά: «ο πόνος για τον κόσμο γύρω μας»- μπορεί να είναι δυσάρεστο, μπορεί επίσης να μας ωθήσει να αλλάξουμε τα πράγματα προς το καλύτερο.
Ο κόσμος δεν φαίνεται να είναι και τόσο καλός τελευταία, έτσι δεν είναι; Τα τελευταία χρόνια έχουμε γίνει όλοι μας μάρτυρες μεγάλων πολιτικών διενέξεων, καταστροφικών πολέμων, οικονομικών αγώνων και διαδηλώσεων. Και πριν από αυτό, υπήρξε η πανδημία. Και πριν από αυτό, μια μισοπεθαμένη, οικονομικά, Ελλάδα. Και πριν από αυτό υπήρξε η Μεγάλη Ύφεση του 2008-2010. Και πριν από αυτό υπήρξε ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας και οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001. Γενικά μιλώντας, αυτός ο αιώνας δεν μας έχει πάει καλά, ως ανθρωπότητα.
Με τις ειδήσεις και τις ροές μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να είναι ασφυκτικά γεμάτες από τραγωδίες, πολλοί έχουν φτάσει να αισθάνονται μια συντριπτική δυσαρέσκεια, ακόμη και μια πνιχτή κατάθλιψη με την κατάσταση του κόσμου. Φαίνεται ότι αυτό το συναίσθημα έχει όνομα: «weltschmerz».
«Ο πόνος για τα δεινά που συμβαίνουν γύρω μας»
Όπως οι περισσότερες λέξεις για κάποια σύνθετα συναισθήματα, έτσι και αυτή είναι γερμανική. Είναι ένας συνδυασμός των λέξεων welt («κόσμος») και schmerz («πόνος») και περιγράφει τη δυσαρέσκεια που νιώθουμε όταν η πραγματικότητα [και ο κόσμος γύρω μας] δεν ανταποκρίνεται στα ιδανικά και τις προσδοκίες μας.
Είναι επίσης απολύτως διακριτό από τα άλλα καταθλιπτικά μας συναισθήματα. Σε αντίθεση με την καταθλιπτική ανία, που μας κάνει άτολμους, το weltschmerz μπορεί να λειτουργήσει έως και... ξεσηκωτικά. Ο κόσμος όχι μόνο μπορεί να γίνει καλύτερος, αλλά πρέπει να γίνει καλύτερος. Με τη συνδρομή μας.
Η λογοτεχνική προέλευση της λέξης
Η έννοια του weltschmerz δεν προήλθε από την ψυχολογία ή τη φιλοσοφία, αλλά από την λογοτεχνία. Η λέξη επινοήθηκε από τον γερμανό συγγραφέα Ζαν Πολ [Φρίντριχ Ρίχτερ] στο μυθιστόρημά του Selina (1827), όπου ο συγγραφέας τη χρησιμοποίησε για να χαρακτηρίσει την διάχυτη απογοήτευση που κατακλύζει όλα τα έργα του Λόρδου Βύρωνα.
Κατόπιν, τη λέξη την υιοθέτησαν πολλοί ρομαντικοί ποιητές, τόσο από την αγγλοσαξονική, όσο και από την γαλλική γραμματεία. Σύμφωνα με τον Μάικλ Φέρμπερ, μελετητή της ρομαντικής ποίησης στο Πανεπιστήμιο του Νιου Χαμσάιρ, οι ρομαντικοί θεωρούσαν «προνόμιο να τους αγγίζει» η μελαγχολία και η κατάθλιψη. Οι στοχασμοί για τον θάνατο και τις θλίψεις της ζωής ήταν κοινά θέματα.
Όπως υποδηλώνει ο Ferber, οι ρομαντικοί ποιητές είχαν την τάση να βλέπουν τη μελαγχολία ως μέσο αυτοπραγμάτωσης ή ακόμη και πνευματικής υπέρβασης. Ωστόσο - και εδώ επιστρέφουμε στην έννοια του «πόνου για τον κόσμο» - δεν τους οδηγούσε απλώς στο να θρηνούν για την κατάσταση των πραγμάτων, αλλά τους ώθησε να την αλλάξουν, επίσης.
Πολλοί ρομαντικοί στοχαστές υποστήριξαν τη Γαλλική Επανάσταση στα νιάτα τους. Συγγραφείς όπως ο William Blake πίεσαν για κοινωνικές μεταρρυθμίσεις σε θέματα όπως οι νόμοι για την παιδική εργασία. Η εποχή είδε ακόμη και ένα από τα πρώτα σημαντικά έργα φεμινιστικής φιλοσοφίας με το θεμελιώδες «A Vindication of the Rights of Woman» της Mary Wollstonecraft.
Βάλτε το «weltschmerz» στην καθημερινότητά σας
Το Weltschmerz συνέχισε να συναντάται στη λογοτεχνία τους επόμενους δύο αιώνες. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, διείσδυσε σιγά σιγά στην καθομιλουμένη, όπου η χρήση του όρου κορυφωνόταν σε περιόδους αναταραχής και αβεβαιότητας. Κοιτάζοντας τα δεδομένα του Google Ngram, η λέξη αποδείχθηκε ιδιαίτερα δημοφιλής μεταξύ 1942 και 1945 [Β' Παγκόσμιος Πόλεμος], έφτασε σε νέα ύψη κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960 [Ψυχρός Πόλεμος και φόβοι για πυρηνικό ολοκαύτωμα] και στη συνέχεια έπεσε για μερικές δεκαετίες πριν επιστρέψει σε αυτά τα υψηλά επίπεδα το... 2017!
Παράλληλα, η ψυχολογία και η φιλοσοφία συνέχισαν να εξετάζουν πώς και γιατί οι άνθρωποι βιώνουν τον κόσμο όπως τον βιώνουν. Ο συνδυασμός αυτών των πεδίων με αυτή την ιστορία υποδεικνύει ορισμένους ενδιαφέροντες τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαμε να διαχειριστούμε καλύτερα το ενδεχόμενο weltschmerz μας και, σε ορισμένες περιπτώσεις, ακόμη και να το χρησιμοποιήσουμε προς όφελός μας.
Αποφύγετε την τελειομανία: Μπορείτε πάντα να οραματίζεστε έναν καλύτερο, φωτεινότερο, πιο όμορφο κόσμο. Σε αυτή την παγίδα έπεσαν πολλοί ρομαντικοί με την έντονη φαντασία τους. Μια πολύ πιο υγιής κοσμοθεωρία αποδέχεται ότι ενώ ο κόσμος μπορεί πάντα να είναι καλύτερος, δεν μπορεί ποτέ να είναι τέλειος.
Μάθετε να αναγνωρίζετε το θετικό και το φωτεινό: Το μυαλό μας αναζητά και δίνει προτεραιότητα στις αρνητικές πληροφορίες για τον κόσμο [το γνωστό doomscrolling]. Εξάλλου, αν κάτι στον κόσμο μπορεί να σας βλάψει, είναι καλύτερο να το γνωρίζετε. Δυστυχώς, αυτό μας οδηγεί επίσης στο να αγνοούμε τα πολλά πράγματα για τον κόσμο που είναι είτε καλά είτε τουλάχιστον βελτιώνονται.
Αναζητήστε κάτι ξεχωριστό στον κόσμο: Παρά τη μελαγχολία τους, οι ρομαντικοί αναγνώριζαν ακόμα ότι ο κόσμος ήταν γεμάτος με ομορφιά που προκαλούσε δέος. Έβρισκαν θαυμαστές τις καλλιτεχνικές προσπάθειες, όπως τη μουσική, τη ζωγραφική, την αρχιτεκτονική και την λογοτεχνία. Επίσης, σέβονταν το μεγαλειώδες στον φυσικό κόσμο και εκείνες τις μικρές, καθημερινές στιγμές ευτυχίας στη ζωή μας.
Κάντε μια αλλαγή: Όπως το δέος, έτσι και ο εθελοντισμός και η γενναιοδωρία έχουν εκπληκτικά οφέλη. Ο αλτρουισμός έχει αποδειχθεί ότι κάνει τους ανθρώπους πιο ευτυχισμένους, πιο υγιείς και πιο κοινωνικά συνδεδεμένους - όλα αυτά μπορούν να απαλύνουν την κατάθλιψή μας για την κατάσταση του κόσμου. Και σε αντίθεση με τις άλλες επιλογές σε αυτή τη λίστα, ο εθελοντισμός δεν ωφελεί μόνο τη διάθεσή σας. Κάνει ενεργά τον κόσμο ένα καλύτερο μέρος.
Αποδεχτείτε το weltschmerz: Ενώ το weltschmerz μπορεί να είναι δυσάρεστο, εξυπηρετεί επίσης έναν σκοπό: Μας ωθεί να αλλάξουμε τον κόσμο προς το καλύτερο. Ακριβώς όπως ο φυσικός πόνος ενημερώνει το σώμα μας για το τι δεν πρέπει να κάνουμε και μας ωθεί να κάνουμε τις απαραίτητες αλλαγές για να αποφύγουμε περαιτέρω τραυματισμό, το weltschmerz κάνει κάτι παρόμοιο σε συλλογικό επίπεδο.
Οπότε, ναι. Ο κόσμος δεν είναι ένα υπέροχο μέρος τον τελευταίο καιρό, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι και χαμένη υπόθεση.
Έχει βελτιωθεί σημαντικά από την εποχή του ρομαντισμού, και αν χρησιμοποιήσουμε το weltschmerz μας αποτελεσματικά, μπορούμε να τον κάνουμε ακόμα καλύτερο.