Κατά τη διάρκεια της 44χρονης ιστορίας του, το βραβείο Pritzker - που θεωρείται το «Νόμπελ αρχιτεκτονικής» - έχει συχνά απονεμηθεί σε άτομα με ξεχωριστή σχεδιαστική υπογραφή: Οι ακανόνιστες φόρμες του Φρανκ Γκέρι, οι σαρωτικές καμπύλες της Ζάχα Χαντίντ, το σκυρόδεμα του Ταντάο Άντο.
Ίσως είναι σημάδι των καιρών το γεγονός ότι ο βραβευμένος για το 2023, Ντέιβιντ Άλαν Τσίπερφιλντ, έχει επαινεθεί από τους κριτές του βραβείου ακριβώς για το αντίθετο.
«Ένας ταλαντούχος αρχιτέκτονας μπορεί μερικές φορές σχεδόν να εξαφανιστεί», αναφέρει το σκεπτικό της κριτικής επιτροπής, που δημοσιεύτηκε το απόγευμα της Τρίτη, καθώς ο 69χρονος παρουσιάστηκε ως ο τελευταίος αποδέκτης της υψηλότερης τιμής του επαγγέλματός του. «Δεν βλέπουμε ένα άμεσα αναγνωρίσιμο κτίριο Ντέιβιντ Τσίπερφιλντ σε διαφορετικές πόλεις», προστίθεται, «αλλά διαφορετικά κτίρια Ντέιβιντ Τσίπερφιλντ σχεδιασμένα ειδικά για κάθε περίσταση».
Αν και είναι περισσότερο γνωστός για πολιτιστικά ιδρύματα, όπως η Δημόσια Βιβλιοθήκη του Des Moines στην Αϊόβα, η γκαλερί Turner Contemporary στο Ηνωμένο Βασίλειο και το ανασχεδιασμένο Neues Museum στο Βερολίνο, το γραφείο του Άγγλου αρχιτέκτονα έχει ολοκληρώσει περισσότερα από 100 κτίρια σε όλο τον κόσμο. Εκτείνονται σε οικιστικές, εμπορικές και δημόσιες χρήσεις, τα διακριτικά έργα δεν ορίζονται από μοτίβα-σήματα κατατεθέντα, αλλά από την επιμονή του Τσίπερφιλντ να απαντά σε αυτό που ο ίδιος αποκαλεί μοναδικά «ερωτήματα» που θέτει κάθε έργο.
«Δεν ενδιαφέρομαι τόσο πολύ για την αρχιτεκτονική ως αυτοβιογραφική άσκηση», δήλωσε σε μια βιντεοκλήση από το Λονδίνο. «(Εμείς) είμαστε ένα είδος μαίας σε αυτή τη διαδικασία. Όταν τελειώνουμε ένα κτίριο, πηγαίνουμε σπίτι - το αφήνουμε, και ανήκει σε κάποιον άλλο (και) δεν είμαστε πια εκεί για να το δικαιολογήσουμε και να το πουλήσουμε. Πρέπει να πουλήσει τον εαυτό του».
To 45o βραβείο Pritzker για τη χώρα μας έχει μια ιδιαίτερη σημασία αφενός γιατί η τελετή απονομής θα πραγματοποιηθεί τον Μάϊο στην Αθήνα και αφετέρου γιατί ο διακεκριμένος αρχιτέκτονας Ντέιβιντ Τσίπερφιλντ έχει αναλάβει το έργο της επέκτασης του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.
Η αρχιτεκτονική πρόταση των αρχιτεκτονικών γραφείων David Chipperfield Architects και Αλέξανδρου Ν. Τομπάζη Α.Ε., που επελέγη ομόφωνα από τη Διεθνή Επιτροπή Αξιολόγησης, συγκεντρώνει τα στοιχεία της ευρηματικής σχέσης μεταξύ του παλαιού και του νέου κτιρίου, της ποιότητας της χωρικής εμπειρίας, της ευαισθησίας προς τις προγραμματικές και μουσειολογικές-μουσειογραφικές προκλήσεις, της πολεοδομικής ένταξης στον ιστό της πόλης και της πρωτοπόρας επίλυσης θεμάτων βιωσιμότητας και περιβαλλοντικού σχεδιασμού.
Σε ειδική εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στα μέσα Φεβρουαρίου, ο Ντέιβιντ Τσίπερφιλντ εξήγησε τις δύο διαφορετικές προκλήσεις που κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν. «Ο πρώτος στόχος ήταν οι περισσότεροι και καλύτεροι χώροι. Ο δεύτερος, και σαφώς πιο δύσκολος, ήταν να δημιουργήσουμε πιο ισχυρές σχέσεις μεταξύ μουσείου και πόλεως», είπε χαρακτηριστικά.
Όπως πιστοποιεί η κριτική επιτροπή του βραβείου, η εμφανής έλλειψη εγωισμού του Τσίπερφιλντ (σε μια βιομηχανία που συχνά εξυμνεί το εγώ) αποδείχθηκε πλεονέκτημα. Είναι ο τελευταίος σε μια σειρά από βραβευμένους με το βραβείο Pritzker με λίγα, ή και καθόλου, συμβατικά εμβληματικά κτίρια στο όνομά τους. Το περσινό βραβείο απονεμήθηκε στον γεννημένο στη Μπουρκίνα Φάσο Francis Kéré, η καριέρα του οποίου έχει αφιερωθεί σε μεγάλο βαθμό σε σχολεία, κέντρα υγείας και κοινοτικές εγκαταστάσεις στην Αφρική.
Το Βραβείο Pritzker, που απονεμήθηκε για πρώτη φορά στον Αμερικανό αρχιτέκτονα Philip Johnson το 1979, συνεχίζει να αναγνωρίζει αυτό που περιγράφει ως «συνεπή και σημαντική συμβολή των αρχιτεκτόνων στην ανθρωπότητα και το δομημένο περιβάλλον». Ωστόσο, στο πλαίσιο αυτής της ευρείας αρμοδιότητας, τα προσόντα βάσει των οποίων κρίνονται οι νικητές φαίνεται να εξελίσσονται.
Θα μπορούσε λοιπόν η νίκη του Τσίπερφιλντ να προαναγγείλει μια ευρύτερη αλλαγή, όχι μόνο στην αρχιτεκτονική αλλά και στην κοινωνία γενικότερα; «Ελπίζω να έχετε λίγο δίκιο», δήλωσε ο Chipperfield στο CNN. «Η περίοδος … που η αρχιτεκτονική διακρινόταν από τις "εικόνες" - ελπίζω ότι ανήκει στο παρελθόν. Πράγματι, μέσα από την προοπτική της βιωσιμότητας και της κοινωνικής ανισότητας, αρχίζει να μοιάζει λίγο άσχετη».
Pritzker: Ποιος είναι ο Ντέιβιντ Άλαν Τσίπερφιλντ που κέρδισε το «Νόμπελ αρχιτεκτονικής»
Γεννημένος στο Λονδίνο το 1953, ο Ντέιβιντ Αλαν Τσίπερφιλντ μεγάλωσε σε μια φάρμα στο Devon και πέρασε την παιδική του ηλικία ονειρευόμενος να γίνει κτηνίατρος.
Φοίτησε σε οικοτροφείο του Wellington, όπου, όπως λέει, ήταν «αρκετά απελπισμένος ακαδημαϊκά», αλλά διέπρεψε στον αθλητισμό και την τέχνη. Δεν μπόρεσε να εισαχθεί στο πανεπιστήμιο και έτσι πήγε στο Kingston School of Art στο Λονδίνο. Ακολούθησε το Architectural Association, μια εστία πρωτοποριακών ιδεών εκείνη την εποχή - στις οποίες αντέδρασε σθεναρά. «Στο Kingston», λέει, «ήμουν αρκετά πειραματικός και προσπάθησα να ξεφύγω. Αλλά δεδομένης της ελευθερίας της ΑΑ, έγινα πολύ συντηρητικός. Προσπάθησαν να με απογοητεύσουν, αλλά ευτυχώς η Zaha Hadid με υπερασπίστηκε».
Ο Τσίπερφιλντ πέρασε τα χρόνια που τον διαμόρφωσαν δουλεύοντας με τον Ρίτσαρντ Ρότζερς και τον Νόρμαν Φόστερ, όπου «έμαθε να κάνει τα πράγματα πιο σημαντικά από ό,τι θα έπρεπε να είναι», λέει. «Και στα δύο αυτά γραφεία, ήταν αρκετά εμμονικοί στο να κάνεις περισσότερα από όσα σου ζητούσαν». Η εμμονική προσοχή στη λεπτομέρεια - μερικές φορές ενάντια στις επιθυμίες των πελατών και στα όρια των προϋπολογισμών - θα γινόταν ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματά του.
Ξεκινώντας το δικό του γραφείο το 1985, ο Τσίπερφιλντ τράβηξε την προσοχή του σχεδιαστή μόδας Issey Miyake, του οποίου το κατάστημα στην οδό Sloane ήταν η πρώτη του δουλειά, με αποτέλεσμα να περάσει 18 μήνες στην Ιαπωνία κάνοντας «μερικές αρκετά μέτριες διαρρυθμίσεις καταστημάτων σε πολυκαταστήματα». Αλλά οι διασυνδέσεις του Miyake οδήγησαν σε μεγαλύτερες δουλειές, συμπεριλαμβανομένου ενός μουσείου από σκυρόδεμα και ενός γραφείου που μοιάζει με καταφύγιο για την Toyota. «Κατασκεύασα την αρχή της καριέρας μου με έναν μάλλον ψεύτικο τρόπο», παραδέχεται ο Chipperfield. «Με τους εσωτερικούς χώρους των καταστημάτων, τα έργα στην Ιαπωνία και κάποιες συμμετοχές σε διαγωνισμούς, θα μπορούσες να μαγέψεις την ιδέα -με ταχυδακτυλουργικά τεχνάσματα- ότι είχα ένα πραγματικό γραφείο».
Αυτό ήταν αρκετό για να πείσει τις ιταλικές αρχές, οι οποίες του ανέθεσαν τρεις μεγάλους δημόσιους διαγωνισμούς, για ένα νεκροταφείο στη Βενετία, ένα μουσείο στο Μιλάνο και τα δικαστήρια στο Σαλέρνο - «τα οποία ακόμη ολοκληρώνουμε, 22 χρόνια μετά». Ήταν επίσης αρκετό για το Βερολίνο ώστε να τον προσθέσει στον κατάλογο των υποψηφίων για το Neues Museum ("ένας διαγωνισμός που είχε στηθεί εντελώς για να κερδίσει ο Frank Gehry", λέει ο ίδιος).
Ακολούθησαν μουσεία στο Μιζούρι και την Πόλη του Μεξικού, καθώς και ένα γιγαντιαίο κυβικό κτίριο γραφείων στη Σεούλ, ενώ στο Λονδίνο έστρεψε τις ικανότητες στο να ξεδιαλύνει τον δαιδαλώδη λαβύρινθο της Βασιλικής Ακαδημίας. Ο Chipperfield απασχολεί σήμερα περίπου 250 υπαλλήλους σε γραφεία στο Λονδίνο, το Βερολίνο, το Μιλάνο και τη Σαγκάη, αλλά φαίνεται ότι η καρδιά του είναι πραγματικά στο Corrubedo - ένα μικρό ψαροχώρι στα βορειοδυτικά της Ισπανίας, όπου κατέχει αρκετά ακίνητα και διατηρεί ένα μπαρ.
Όσο για την τοπική αντίδραση στην τελευταία του διάκριση; «Δεν νομίζω ότι οι άνθρωποι στο μπαρ θα ενθουσιαστούν τόσο πολύ όταν τους πω για το βραβείο Pritzker», αστειεύεται. «Δεν νομίζω ότι θα είναι μια άγρια βραδιά», συμπλήρωσε.
Ο Chipperfield έχει λάβει πολλές διακρίσεις, όπως το Βασιλικό Χρυσό Μετάλλιο του Βασιλικού Ινστιτούτου Βρετανών Αρχιτεκτόνων (RIBA), το Χρυσό Μετάλλιο του Αμερικανικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτόνων - και τώρα το Βραβείο Αρχιτεκτονικής Pritzker.
Το βραβείο αποτελείται από 100.000 δολάρια (ΗΠΑ) και ένα χάλκινο μετάλλιο σε μια τελετή που πραγματοποιείται σε έναν αρχιτεκτονικά σημαντικό χώρο σε όλο τον κόσμο. Φέτος είναι η σειρά της Αθήνας. Η τελετή θα πραγματοποιηθεί στις 24 Μαΐου στον αρχαιολογικό χώρο και μουσείο της Αρχαίας Αγοράς Αθηνών, την παραχώρηση των οποίων ενέκριναν οι αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού.