Τα περιστέρια της πόλης είναι από τα πιο απεχθή ζώα στον πλανήτη. Χιλιάδες άνθρωποι τα σιχαίνονται και άλλοι τόσο μιλάνε εγκωμιαστικά για τις ιδιότητες των πτηνών αυτών; Που βρίσκεται η αλήθεια και που η παρεξήγηση;
Ρωτήστε όποιον θέλετε. Τα περιστέρια θεωρούνται από πολλούς βρώμικα, γεμάτα ασθένειες -«ιπτάμενους αρουραίους» τα αποκαλούν πολλοί. Αλλά δεν ήταν πάντα έτσι. Για χιλιετίες, τα περιστέρια αντιμετωπίζονταν με σεβασμό, ακόμη και με ευλάβεια. Ένας αυτοκράτορας των Μογγόλων ήταν τόσο μεγάλος θαυμαστής τους, που μετέφερε 20.000 από αυτά τα πουλιά όπου κι αν πήγαινε, ενώ ο Κάρολος Δαρβίνος - ο οποίος κάποια στιγμή είχε ένα σμήνος 90 περιστεριών - φέρεται να είχε εμμονή μαζί τους. Τι συνέβη όμως και αυτά τα πτηνά έχουν τόσο... κακό όνομα; Μήπως πρόκειται για... παρεξήγηση;
Η καταγωγή τους
Τα άγρια περιστέρια, αυτά της πόλης, ανήκουν στο υποείδος Columba livia domestica, και κατάγονται σχεδόν αποκλειστικά από εξημερωμένα από τον ίδιο τον άνθρωπο πτηνά. Υπάρχουν λεπτές διαφοροποιήσεις στην καταγωγή των πληθυσμών περιστεριών από τη μία περιοχή στην άλλη, αλλά σε κάποιο σημείο το γενεαλογικό δέντρο της συντριπτικής πλειοψηφίας των άγριων περιστεριών οδηγεί αναπόφευκτα στα πτηνά που εκτρέφονται από τον άνθρωπο.
Ως αποτέλεσμα αυτής της γενεαλογίας, τα άγρια περιστέρια είναι εξαιρετικά έμπιστα απέναντι στον άνθρωπο και έλκονται από περιβάλλοντα με μεγάλη πυκνότητα ανθρώπων. Γι' αυτό και κατακλύζουν τα σπίτια και τις γειτονιές των αστικών δομών.
Ο προστάτης των περιστεριών του Λονδίνου
Ο Paul Themis, γνωστός στην κοινότητα διάσωσης άγριων ζώων ως «Paul Pigeon», είναι «αποκαταστάτης περιστεριών» από το Λονδίνο. Βοηθάει περιστέρια στην βρετανική πόλη τα τελευταία 20 χρόνια και συνίδρυσε την ομάδα London Pigeon String Foot and Rescue πριν από πέντε χρόνια.
Μέχρι στιγμής υπολογίζει ότι έχει διασώσει περισσότερα από 1.000 περιστέρια και τώρα ζει με τουλάχιστον 20... πρώην «ασθενείς» του που περιφέρονται ελεύθερα γύρω από το σπίτι του.
Ο Πολ εξηγεί ότι υπάρχει εντυπωσιακή διαφορά στη συμπεριφορά τους. Π.χ. υπάρχει το κοινό περιστέρι με λευκά και πράσινα στίγματα στο λαιμό του, το οποίο κατοικεί σε πάρκα, κήπους και άκρες δασών. Το είδος διαφέρει από τα άγρια περιστέρια, αλλά είναι στενά ξαδέρφια.
«Όταν τα πιάνεις, μπορεί να πάθουν σχεδόν καρδιακή προσβολή, είναι τόσο φοβισμένα», λέει ο Themis. «Είναι ακριβώς όπως κάθε άλλο άγριο πουλί». Από την άλλη πλευρά, «τα άγρια περιστέρια είναι τόσο συνηθισμένα στους ανθρώπους, που μερικά από αυτά δεν ενοχλούνται καν ακόμη και αν αποπειραθείς να τα πιάσεις ή να τα σηκώσεις με το χέρι σου».
Ένα αυγό περιστεριού σε κάθε αθηναϊκό μπαλκόνι...
Τα άγρια περιστέρια έχουν διαφορετική βιολογία. Ακριβώς όπως και οι κότες, αυτά τα εξημερωμένα πουλιά αναπαράγονται συχνότερα και παράγουν περισσότερα αυγά ανά συστάδα. Γι' αυτό και θα δείτε σωρούς από αυγά σε κάθε αθηναϊκό μπαλκόνι όπου συχνάζουν περιστέρια.
Στην πραγματικότητα, η ζωή των άγριων περιστεριών είναι στενά συνδεδεμένη με εκείνη των ανθρώπων. Περπατούν στους ανθρώπινους δρόμους - μάλιστα, προτιμούν να ταξιδεύουν με τα πόδια και όχι πετώντας... - βρίσκουν καταφύγιο στις φιλόξενες γωνιές που δημιουργεί η ανθρώπινη αρχιτεκτονική και τρώνε υπολείμματα ανθρώπινης τροφής. Μια μελέτη διαπίστωσε ότι τείνουν να έλκονται από ανθρωπογενείς κατασκευές και μέρη με ανθρώπινη δραστηριότητα.
«Ως πτηνά που ζουν σε έναν αστικό κόσμο από μπετόν και ατσάλι, μπορεί να είναι δύσκολο για τα άγρια περιστέρια να βρουν αρκετή τροφή», λέει ο Πολ. Τα άγρια περιστέρια που κυκλοφορούν στους δρόμους της Αθήνας, του Λονδίνου, της Νέας Υόρκης, της Σιγκαπούρης, του Κέιπ Τάουν και άλλων μεγάλων παγκόσμιων πόλεων δημιουργήθηκαν από τον άνθρωπο. Είναι απόλυτα εξαρτημένα από εμάς. Και όμως, τα έχουμε απορρίψει.
Εν τω μεταξύ, τα παραδείγματα αδιαφορίας ή ακόμη και σκληρότητας αφθονούν. Πεζοί πέφτουν πάνω σε περιστέρια σαν να μην υπάρχουν, αναγκάζοντας ολόκληρα σμήνη να πετάξουν από το δρόμο. Τα παιδιά τα κυνηγούν, δημιουργώντας... φτερωτούς πανικούς που συμπαρασύρουν τα πάντα στο κατόπι τους.
Ένα κοινωνικό «λάθος» - Η αρνητική προκατάληψη
Πίσω στο 2016, το παράλογο μίσος που τρέφουν πολλοί άνθρωποι για τα περιστέρια έβαλε σε σκέψεις τη Verónica Sevillano. Σήμερα η Sevillano εργάζεται ως επίκουρη καθηγήτρια κοινωνικής και περιβαλλοντικής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Autónoma της Μαδρίτης.
Εκείνη την εποχή όμως συνεργαζόταν με τη Susan Fiske, καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Princeton, στο Νιου Τζέρσεϊ, η οποία μελετά πώς οι άνθρωποι διαμορφώνουν προκαταλήψεις απέναντι σε ορισμένες κοινωνικές ομάδες.
Οι ερευνητές αναρωτήθηκαν: όπως ακριβώς έχουμε μια σαφή, και συνήθως λανθασμένη, εικόνα για τα τυπικά χαρακτηριστικά, ας πούμε, των Άγγλων ή των Αμερικανών, θα μπορούσαμε να έχουμε παρόμοιες προκαταλήψεις για ορισμένα είδη ζώων;
Μαζί, οι Sevillano και Fiske διαπίστωσαν ότι αυτό όντως συμβαίνει. Όπως και οι απόψεις μας για τα διάφορα δημογραφικά χαρακτηριστικά των ανθρώπων, έτσι και ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τα είδη ζώων βασίζεται σε δύο χαρακτηριστικά: πόσο ικανά φαίνονται (δηλαδή ποιες είναι οι ικανότητές τους) και πόσο θερμά νομίζουμε ότι είναι (δηλαδή πόσο ευνοϊκές θεωρούμε τις προθέσεις τους απέναντί μας). Στην ουσία, εφαρμόζουμε στα περιστέρια τους ίδιους κανόνες κοινωνικής κρίσης που εφαρμόζουμε και στους ανθρώπους.
Η Sevillano εξηγεί ότι είναι σημαντικό να έχουμε επίγνωση αυτών των υποκείμενων πεποιθήσεων που εφαρμόζονται αυτόματα και συμβάλλουν στο αίσθημα περιφρόνησης που νιώθουμε. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα επειδή, όπως και τα αρνητικά στερεότυπα για άλλες περιθωριοποιημένες ομάδες, η κοινή αντίληψη για τα περιστέρια δεν βασίζεται στην πραγματικότητα.
Περιστέρια όπως... Τεχνητή Νοημοσύνη
Όπως εξηγεί ο Πολ, σχεδόν κάθε δυσμενής υπόθεση που έχουμε για τα περιστέρια είναι ένας μύθος.
Π.χ. η άποψη ότι τα άγρια περιστέρια είναι χαζά. Αυτό είναι ιδιαίτερα εύκολο να καταρριφθεί, επειδή έχουν χρησιμοποιηθεί εκτενώς σε μελέτες συμπεριφοράς, οι οποίες έχουν αποκαλύψει ορισμένες αξιοσημείωτες ικανότητες.
Κατ' αρχάς, τα περιστέρια έχουν καλή μνήμη: μπορούν να αναγνωρίσουν μεμονωμένους ανθρώπους από τα χαρακτηριστικά του προσώπου τους, και είναι σε θέση να θυμούνται τις οδηγίες για ένα συγκεκριμένο ταξίδι για χρόνια μετά την επιστροφή τους στο σπίτι.
Πειράματα αποκάλυψαν ότι τα περιστέρια είναι σε θέση να κατανοήσουν ακόμη και έννοιες όπως ο χώρος και ο χρόνος - ένα εκπληκτικό κατόρθωμα δεδομένου ότι δεν διαθέτουν εγκεφαλικό φλοιό.
Πιο πρόσφατα, οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι τα εξημερωμένα περιστέρια επιλύουν ορισμένα προβλήματα με παρόμοιο τρόπο με τους αλγορίθμους τεχνητής νοημοσύνης, χρησιμοποιώντας τη δοκιμή και το σφάλμα για να μάθουν να αναγνωρίζουν μοτίβα και να προβλέπουν την καλύτερη λύση σε ένα δεδομένο πρόβλημα.
«Κουτάβια του ουρανού» και ασθένειες
Ο Πολ λέει ότι τα περιστέρια συχνά τού θυμίζουν σκύλους: είναι έξυπνα, κοινωνικά και μπορούν να είναι ιδιαίτερα στοργικά με τους ανθρώπους. Το 2020, η μη κερδοσκοπική οργάνωση για τα δικαιώματα των ζώων Peta ξεκίνησε μια εκστρατεία για να μετονομάσει τα περιστέρια σε «κουτάβια του ουρανού», καθώς «ζητιανεύουν για φαγητό και αναγνωρίζουν τους ανθρώπους που είναι καλοί μαζί τους».
Ίσως η πιο επιζήμια κατηγορία κατά των περιστεριών είναι ότι είναι γεμάτα ασθένειες - αλλά ακόμη και εδώ, τα στοιχεία δεν στέκουν. Πρώτον, είναι εξαιρετικά ανθεκτικά στη γρίπη των πτηνών. Σπάνια κολλάνε τον ιό, και όταν τον κολλάνε, τείνουν να έχουν μικρές ποσότητες στον οργανισμό τους.
Τα περιστέρια μπορούν όντως να μεταφέρουν ορισμένες ασθένειες στον άνθρωπο, αν και οι μολύνσεις είναι σχετικά σπάνιες. Μια μελέτη διαπίστωσε ότι, μεταξύ 1941 και 2004, υπήρξαν μόλις 207 αναφορές για παθογόνους παράγοντες που μεταδόθηκαν από περιστέρια σε ανθρώπους - οπουδήποτε στον κόσμο. Συνολικά, καταγράφηκαν 13 θάνατοι.
Ο πραγματικός αριθμός μπορεί να είναι υψηλότερος, αλλά θα πρέπει να απέχει αρκετές τάξεις μεγέθους για να ανταγωνιστεί την κλίμακα των λοιμώξεων από άλλα οικόσιτα ζώα - ιδίως ορισμένα από αυτά με πιο ευνοϊκή φήμη, όπως οι γάτες και οι σκύλοι.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, υπάρχουν περίπου 59.000 περιπτώσεις λύσσας στον άνθρωπο κάθε χρόνο, το 99% των οποίων μεταδίδεται μέσω των σκύλων - και το 100% των οποίων είναι θανατηφόρο.
Μια απροσδόκητη τάση, το speciesism
Η Nadira Faber, καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βρέμης και ερευνήτρια φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, εξηγεί πώς η δυσμενής στάση απέναντι στα περιστέρια θα μπορούσε να ερμηνευτεί ως speciesism - μια μορφή διάκρισης που βασίζεται στην ιδέα ότι ορισμένα είδη είναι «ηθικά ανώτερα» από άλλα.
Αυτή η ψυχολογική προκατάληψη συνδέεται συνήθως με τις κατηγορίες στις οποίες ταξινομούμε τα διάφορα ζώα, όπως «κατοικίδιο», «τροφή» ή «παράσιτο». Ωστόσο, η Faber προτείνει ότι τα περιστέρια αποτελούν μια ενδιαφέρουσα περίπτωση.
Τα περιστέρια έχουν από καιρό συνδεθεί με την αγάπη, τη γονιμότητα και την ουράνια ομορφιά, από πολιτισμούς που κυμαίνονται από τους Βαβυλώνιους έως τους αρχαίους Έλληνες.
Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, τα περιστέρια απέκτησαν ακόμη μεγαλύτερη δημόσια εκτίμηση. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, 32 από τους πιο γενναίους «αξιωματικούς περιστεριών» τιμήθηκαν με το μετάλλιο Dickin, ένα ζωικό ανάλογο του Σταυρού της Βικτωρίας. Ένα αμερικανικό περιστέρι, ο GI Joe, έγινε διάσημο σε όλο τον κόσμο για τη δραματική διάσωση ενός ολόκληρου χωριού.
Ακόμα και σήμερα, τα λευκά περιστέρια είναι σύμβολα ειρήνης και αγάπης σε όλο τον κόσμο - ενώ τα στενά, αστικά, ξαδέλφια τους θεωρούνται... παράσιτα. «Είναι συναρπαστικό το γεγονός ότι το ίδιο ακριβώς είδος μπορεί, ανάλογα με τη χρονική στιγμή και τον πολιτισμό που εξετάζουμε, να θεωρείται ότι ανήκει σε διαφορετικές κατηγορίες», καταλήγει με νόημα η Faber.