Υπάρχουν μερικοί άνθρωποι που δεν μπορούν να ξεχωρίσουν το αριστερό από το δεξί. Γιατί συμβαίνει όμως αυτό;
Μπορεί να μοιάζει με ένα σχεδόν παιδικό λάθος, αλλά ένας σημαντικός αριθμός ενηλίκων μπερδεύει το αριστερό με το δεξί και οι επιστήμονες μόλις τώρα αρχίζουν να καταλαβαίνουν το γιατί.
Όταν ο Βρετανός χειρουργός εγκεφάλου Henry Marsh κάθισε δίπλα στο κρεβάτι του ασθενούς του μετά από χειρουργική επέμβαση, τα άσχημα νέα που επρόκειτο να μεταφέρει προέρχονταν από δικό του λάθος. Ο άνδρας είχε παγιδευμένο νεύρο στο χέρι του που απαιτούσε επέμβαση, αλλά, αφού έκανε μια τομή στη μέση γραμμή του λαιμού του, ο Marsh είχε τρυπήσει το νεύρο από τη λάθος πλευρά της σπονδυλικής στήλης του.
Τα ιατρικά λάθη που μπορούν να προληφθούν αφορούν συχνά χειρουργικές επεμβάσεις σε λάθος πλευρά: μια ένεση σε λάθος μάτι, για παράδειγμα, ή μια βιοψία από λάθος στήθος. Αυτά τα σοβαρά και σε μεγάλο βαθμό αποτρέψιμα ατυχήματα υπογραμμίζουν ότι, ενώ οι περισσότεροι από εμάς μαθαίνουμε από παιδιά πώς να ξεχωρίζουμε το αριστερό από το δεξί, δεν το κάνουν όλοι σωστά.
Γιατί γίνεται το μπέρδεμα με την αριστερή και τη δεξιά πλευρά
Ενώ για ορισμένους ανθρώπους το να ξεχωρίζουν το αριστερό από το δεξί είναι τόσο εύκολο όσο το να ξεχωρίζουν το πάνω από το κάτω, μια σημαντική μειοψηφία -περίπου ένας στους έξι ανθρώπους, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη- δυσκολεύεται με τη διάκριση. Ακόμα και για όσους πιστεύουν ότι δεν έχουν προβλήματα, περισπασμοί όπως ο θόρυβος του περιβάλλοντος ή το να πρέπει να απαντήσουν σε άσχετες ερωτήσεις μπορεί να εμποδίσουν τη σωστή επιλογή.
«Κανείς δεν δυσκολεύεται να πει ότι κάτι είναι μπροστά και πίσω ή πάνω και κάτω», λέει η Ineke van der Ham, καθηγήτρια Νευροψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Leiden της Ολλανδίας. Αλλά το να διαχωρίσεις το αριστερό από το δεξί είναι διαφορετικό, επισημαίνει. «Είναι λόγω της συμμετρίας και επειδή όταν γυρίζεις είναι το αντίθετο. Κι αυτό το κάνει τόσο μπερδεμένο».
Η διάκριση αριστερά-δεξιά είναι στην πραγματικότητα μια αρκετά πολύπλοκη διαδικασία, που απαιτεί τη μνήμη, τη γλώσσα, την οπτική και χωρική επεξεργασία και τη νοητική περιστροφή. Στην πραγματικότητα, οι ερευνητές μόλις τώρα αρχίζουν να καταλαβαίνουν τι ακριβώς συμβαίνει στον εγκέφαλό μας όταν το κάνουμε - και γιατί είναι πολύ πιο εύκολο για κάποιους ανθρώπους απ' ό,τι για άλλους.
«Μερικά άτομα μπορούν να ξεχωρίσουν το δεξί από το αριστερό έμφυτα, δηλαδή το κάνουν χωρίς σκέψη», λέει ο Gerard Gormley, γενικός ιατρός και κλινικός καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Queen's του Μπέλφαστ, στη Βόρεια Ιρλανδία. «Όμως, άλλοι πρέπει να περάσουν από μια διαδικασία» εξηγεί. Σε μια προσπάθεια να κατανοήσουν τι συμβαίνει στα ιατρικά λάθη με τη λάθος πλευρά, ο Gormley και οι συνάδελφοί του διεξήγαγαν έρευνα σχετικά με την εμπειρία των φοιτητών Ιατρικής να λαμβάνουν αποφάσεις για το αριστερό και το δεξί και εξέτασαν τη διαδικασία.
«Πρώτα απ' όλα, πρέπει να προσανατολίζεις το δεξί από το αριστερό μέσα σου», λέει. Όταν η απάντηση δεν έρχεται αμέσως, οι συμμετέχοντες περιγράφουν διάφορες τεχνικές, από το να κάνουν ένα σχήμα L με τον αντίχειρα και τον δείκτη τους, μέχρι να σκεφτούν με ποιο χέρι γράφουν ή παίζουν κιθάρα. «Για μερικούς ανθρώπους είναι ένα τατουάζ στο σώμα τους ή ένα piercing», λέει ο Gormley.
Στη συνέχεια, όταν καταλαβαίνετε ποια πλευρά είναι η αριστερή ή η δεξιά κάποιου άλλου, το επόμενο βήμα είναι να περιστρέψετε νοερά τον εαυτό σας ώστε να κοιτάτε προς την ίδια κατεύθυνση με το άλλο άτομο. «Αν είμαι απέναντί σου, το αριστερό μου χέρι θα είναι απέναντι από το δεξί σου χέρι», λέει ο Gormley. «Αυτή η ιδέα της νοητικής περιστροφής ενός αντικειμένου προσθέτει έναν επιπλέον βαθμό πολυπλοκότητας».
Άλλες έρευνες δείχνουν ότι οι άνθρωποι τείνουν να βρίσκουν ευκολότερο να κρίνουν αν μια εικόνα δείχνει ένα αριστερό ή ένα δεξί χέρι, φανταζόμενοι το δικό τους χέρι ή το σώμα τους να περιστρέφεται.
Τι έδειξε έρευνα
Η έρευνα που δημοσιεύθηκε από τη Van der Ham και τους συναδέλφους της το 2020 διαπίστωσε ότι περίπου το 15% των ανθρώπων αξιολογούν τον εαυτό τους ως ανεπαρκή όταν πρόκειται για την αναγνώριση του αριστερού και του δεξιού χεριού. Σχεδόν οι μισοί από τους τετρακόσιους συμμετέχοντες στη μελέτη δήλωσαν ότι χρησιμοποιούν μια στρατηγική που σχετίζεται με το χέρι για να αναγνωρίσουν ποιο είναι ποιο.
Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν κάτι που ονομάζεται τεστ διάκρισης Μπέργκεν δεξιά-αριστερά για να εμβαθύνουν στον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν αυτές οι στρατηγικές. Οι συμμετέχοντες κοίταξαν εικόνες ανθρώπων με ραβδί που κοιτούσαν είτε προς το μέρος τους είτε μακριά τους, με τα χέρια τους σε διάφορες θέσεις, και έπρεπε να αναγνωρίσουν το υπογραμμισμένο χέρι τους ως το αριστερό ή το δεξί τους. «Φαίνεται απλό, αλλά είναι κάπως εκνευριστικό αν πρέπει να κάνεις εκατό από αυτά όσο πιο γρήγορα μπορείς», λέει η Van der Ham.
«Δεν έχουμε λύσει εντελώς το ζήτημα», λέει η Van der Ham. «Αλλά καταφέραμε να αναγνωρίσουμε ότι το σώμα μας αποτελεί βασικό στοιχείο για την αναγνώριση του αριστερού από το δεξί και ότι συμβουλευόμαστε την αναπαράσταση του σώματός μας όπως την έχουμε με έναν πιο στατικό τρόπο» προσθέτει.
Οι ερευνητές διαπίστωσαν, επίσης, ότι οι άνδρες έτειναν να ανταποκρίνονται ταχύτερα από τις γυναίκες, αλλά τα δεδομένα δεν επιβεβαιώνουν προηγούμενες έρευνες, που δείχνουν ότι οι άνδρες έχουν συνολικά καλύτερες επιδόσεις σε τεστ διάκρισης αριστερά-δεξιά.
Γιατί άλλοι μπορούν να ξεχωρίζουν το αριστερό από το δεξί και άλλοι όχι;
Το γιατί ακριβώς οι άνθρωποι διαφέρουν στην ικανότητά τους να ξεχωρίζουν το αριστερό από το δεξί δεν είναι σαφές, αν και οι έρευνες δείχνουν ότι όσο πιο ασύμμετρο είναι το σώμα κάποιου (όσον αφορά την προτίμηση του χεριού γραφής, για παράδειγμα) τόσο πιο εύκολο είναι να ξεχωρίζει το αριστερό από το δεξί. «Αν η μια πλευρά του εγκεφάλου σας είναι ελαφρώς μεγαλύτερη από την άλλη, τείνετε να έχετε καλύτερη διάκριση μεταξύ δεξιάς και αριστεράς», λέει ο Gormely.
Αλλά θα μπορούσε, επίσης, να είναι κάτι που μαθαίνουμε στην παιδική ηλικία, όπως και άλλες πτυχές της χωρικής νόησης, λέει η Van der Ham. «Αν τα παιδιά είναι υπεύθυνα για την εύρεση του δρόμου, αν απλώς τα αφήσεις να περπατήσουν μπροστά σου για μερικά μέτρα και να πάρουν τις αποφάσεις, αυτά είναι τα παιδιά που κατέληξαν να είναι καλύτεροι πλοηγοί», λέει.
Η έρευνα της Alice Gomez και των συνεργατών της στο Κέντρο Νευροεπιστημονικών Ερευνών της Λιόν στη Γαλλία υποδηλώνει ότι η διάκριση αριστερά-δεξιά είναι κάτι που τα παιδιά μπορούν να μάθουν γρήγορα. Η Gomez σχεδίασε ένα πρόγραμμα παρέμβασης διάρκειας δύο εβδομάδων, το οποίο παραδόθηκε από εκπαιδευτικούς, με σκοπό να αυξήσει την αναπαράσταση του σώματος και τις κινητικές δεξιότητες των παιδιών ηλικίας πέντε έως επτά ετών.
Όταν εξετάστηκε η ικανότητά τους να εντοπίζουν το σωστό μέρος του σώματος στον εαυτό τους ή σε έναν παρτενέρ τους -το δεξί τους γόνατο, για παράδειγμα- μετά το πρόγραμμα, ο αριθμός των λαθών διάκρισης αριστερά-δεξιά μειώθηκε σχεδόν στο μισό. «Μας ήταν πολύ εύκολο να βελτιώσουμε τις ικανότητες των παιδιών να μπορούν να εντοπίζουν το μέρος του σώματος με βάση το όνομα», λέει η Gomez.
Ένας λόγος για αυτό μπορεί να είναι ότι τα παιδιά διδάχθηκαν μια στρατηγική -να σκέφτονται το χέρι που γράφει- για τις περιπτώσεις που δεν μπορούσαν να θυμηθούν το δεξί και το αριστερό. Η εστίαση του προγράμματος στο ίδιο το σώμα των παιδιών είναι μια άλλη πιθανή εξήγηση, ειδικά καθώς άλλες έρευνες δείχνουν ότι ένα εγωκεντρικό πλαίσιο αναφοράς είναι το κλειδί όταν παίρνουμε αποφάσεις για το αριστερό-δεξιό.
Ιατρικά λάθη λόγω μη σωστού διαχωρισμού του δεξιά από το αριστερά!
Ενώ υπάρχουν πολλά καθημερινά σενάρια όπου η γνώση του αριστερού από το δεξί είναι σημαντική, υπάρχουν κάποιες καταστάσεις όπου είναι απολύτως κρίσιμες. Ο χειρουργός εγκεφάλου Μαρς μπόρεσε να διορθώσει τη χειρουργική επέμβαση παγιδευμένου νεύρου σε λάθος πλευρά, αλλά ένας χειρουργός που αφαιρεί το λάθος νεφρό ή ακρωτηριάζει το λάθος άκρο, για παράδειγμα, θα είχε καταστροφικές συνέπειες.
Η Ιατρική δεν είναι ο μόνος τομέας όπου τα λάθη αριστερά-δεξιά μπορούν να κάνουν τη διαφορά μεταξύ ζωής και θανάτου: είναι πιθανό ότι ένας τιμονιέρης που έστριψε το πλοίο δεξιά αντί για αριστερά ήταν ένας παράγοντας που συνετέλεσε στη βύθιση του Τιτανικού.
Αλλά, ενώ κάποιοι άνθρωποι πρέπει να καταβάλλουν μεγαλύτερη προσπάθεια για να διαχωρίσουν το αριστερά από το δεξιά, όλοι έχουν την ικανότητα να παίρνουν λάθος αποφάσεις αριστερά-δεξιά, λέει ο Gormley. Ελπίζει ότι η μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση σχετικά με το πόσο εύκολο είναι να γίνει ένα τέτοιο λάθος θα οδηγήσει σε λιγότερο στίγμα για όσους πρέπει να ελέγξουν ξανά την απόφασή τους.
«Ως επαγγελματίες υγείας, ξοδεύουμε πολύ χρόνο για να χαρακτηρίζουμε τους χωρικούς προσανατολισμούς: εγγύς, μακρινός, ανώτερος, κατώτερος, αλλά στην πραγματικότητα δεν δίνουμε καμία σημασία στο δεξί ή στο αριστερό», λέει. «Αλλά στην πραγματικότητα, από όλους τους χωρικούς προσανατολισμούς αυτός είναι ο πιο δύσκολος».
Φωτογραφίες: Shutterstock