Μια λαμπερή γυναίκα με ένα κομψό bob και χρυσά κοσμήματα χαμογελά ζεστά στο εξώφυλλο του τεύχους Ιουλίου/Αυγούστου της γερμανικής Vogue, φορώντας ένα έντονο κόκκινο παλτό του ιταλικού brand Miu Miu.
Είναι ακριβώς το είδος του εξωφύλλου για το οποίο είναι γνωστό το κορυφαίο περιοδικό μόδας στον κόσμο, μόνο που η εντυπωσιακή γυναίκα δεν είναι ούτε μοντέλο ούτε σταρ του κινηματογράφου, αλλά η Margot Friedländer, μια 102χρονη Γερμανοεβραία επιζήσασα του Ολοκαυτώματος.
Αφού η μητέρα της και ο μικρότερος αδελφός της απελάθηκαν στο στρατόπεδο εξόντωσης του Άουσβιτς το 1943, η Margot κρύφτηκε και προσπάθησε να μεταμφιεστεί βάφοντας τα μαλλιά της και φορώντας ένα κολιέ με σταυρό.
Ενώ τη βοήθησαν κάποιοι Γερμανοί, τελικά προδόθηκε στα SS και απελάθηκε στο Theresienstadt στις 16 Ιουνίου 1944, όπου είδε «τόσους πολλούς ανθρώπους να δολοφονούνται». Ολόκληρη η οικογένειά της πέθανε στο Άουσβιτς τον προηγούμενο χρόνο.
Σήμερα, όπως αναφέρουν οι σημειώσεις που συνοδεύουν τη συνέντευξη στη γερμανική Vogue, εργάζεται ακούραστα με φοιτητές για να «κάνει την ιστορία της απτή για την επόμενη γενιά».
Η ιστορία της επιζήσασας στη Vogue Γερμανίας
Γεννημένη στο Βερολίνο, η Margot ήταν 12 ετών όταν ο Χίτλερ ανήλθε στην εξουσία και η οικογένειά της ήλπιζε ότι, απλώς, θα «εξαφανιστεί ξανά» και όλα θα μπορούσαν να επιστρέψουν στο φυσιολογικό.
Ήταν μια ευτυχισμένη ζωή, όπου απολάμβανε οικογενειακά ταξίδια το Σαββατοκύριακο στη λίμνη Scharmützelsee, έπαιζε στις κούνιες στο Friedrichstadt-Palast και περνούσε χρόνο με την αγαπημένη της γιαγιά, την Adele, η οποία αποκαλούσε τη Margot, «το μικρό μου ποντικάκι».
Το 1936 ξεκίνησε μαθήματα στη Σχολή Τεχνών και Χειροτεχνίας του Βερολίνου το 1936 όπου ειδικεύτηκε στο σχέδιο μόδας και τη διαφήμιση.
«Είχα μεγάλα σχέδια», είπε στο περιοδικό για τις ελπίδες της να γίνει μοδίστρα και σχεδιάστρια.
Η Margot πέρασε ένα χρόνο στο σαλόνι ομορφιάς Rosa Lang-Nathanson, για να γίνει μοδίστρα, αλλά τον Νοέμβριο του 1938 έφτασε για να δει σπασμένα γυαλιά παντού και καπνό από τις φλεγόμενες συναγωγές. Το σαλόνι δεν άνοιξε ποτέ ξανά μετά την «Νύχτα των Κρυστάλλων».
Στα μέσα της δεκαετίας του 1940, σε ηλικία 21 ετών, η Γκεστάπο πήρε τη μητέρα και τον αδελφό της Ραλφ. Τα τελευταία λόγια που της είπε η μητέρα της ήταν «Προσπάθησε να ζήσεις τη ζωή σου».
Η Margot έσκισε το κίτρινο αστέρι της, που την υποδείκνυε ως Εβραία, και φόρεσε μια αλυσίδα με σταυρό σαν μενταγιόν στο λαιμό της και έβαψε τα μαύρα μαλλιά της κόκκινα.
Ένας γιατρός χειρούργησε ακόμη και τη μύτη της για να προσπαθήσει να «αριανοποιήσει» τα χαρακτηριστικά της. Με τη βοήθεια ενός υπόγειου δικτύου 16 Γερμανών, μετακινήθηκε σε διάφορες κρυψώνες.
Η περίοδος που κρυβόταν έληξε την άνοιξη του 1944, όταν δύο άνδρες -συνεργάτες των ναζί- τη σταμάτησαν στο δρόμο και της ζήτησαν τα χαρτιά της.
Την έπιασαν γιατί δεν μπορούσε να προσκομίσει έγγραφα ταυτότητας και ενώ πήγαινε στο αστυνομικό τμήμα, τους είπε την αλήθεια. Αφού είπε «Είμαι Εβραία», λέει η Margot, «ενώθηκα ξανά με τη μοίρα της οικογένειάς μου και όλων των άλλων Εβραίων».
Η ζωή στο στρατόπεδο συγκέντρωσης
Εκτοπίστηκε στο γκέτο Theresienstadt, ένα στρατόπεδο διέλευσης για την αποστολή ανθρώπων στον θάνατο, πιο ανατολικά.
Αναπολώντας τις εμπειρίες της στο Theresienstadt, είπε ότι δεν θα ξεχάσει ποτέ τις δολοφονίες «ηλικιωμένων γυναικών που ζήτησαν ένα κομμάτι ψωμί».
Στο στρατόπεδο ξαναβρέθηκε με τον Adolf Friedländer, 11 χρόνια μεγαλύτερό της, τον οποίο γνώριζε από το διοικητικό γραφείο του Πολιτιστικού Συλλόγου στο Βερολίνο, όπου είχε εργαστεί ως νεαρή.
Η ίδια θυμήθηκε: «Δεν ήμουν ερωτευμένη με τον Adolf. Χρειαζόμουν χρόνο για να ξαναγίνω άνθρωπος. Το ίδιο ήταν και για τον ίδιο. Ο πόνος μας έφερε πιο κοντά από το να είμαστε ερωτευμένοι».
Η ζωή της μετά και ο ακτιβισμός
Το ζευγάρι παντρεύτηκε λίγο μετά την απελευθέρωση του στρατοπέδου και ξεκίνησε μια νέα ζωή μαζί στη Νέα Υόρκη, όπου εργάστηκε ως ταξιδιωτική πράκτορας και μοδίστρα.
Μετά τον θάνατο του Adolf το 1997, η Margot άρχισε να γράφει τα απομνημονεύματά της, καταγράφοντας τις εμπειρίες της στη Γερμανία κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Την πλησίασε ένας ντοκιμαντερίστας που την έπεισε να επιστρέψει στο Βερολίνο και να πει την ιστορία της στην κάμερα.
Το ντοκιμαντέρ «Don’t Call It Heimweh» κυκλοφόρησε το 2004 ενώ τα απομνημονεύματά της ακολούθησαν τέσσερα χρόνια αργότερα.
Ο τίτλος του βιβλίου, «Προσπάθησε να φτιάξεις τη ζωή σου: Μια Εβραία κοπέλα κρύβεται στο ναζιστικό Βερολίνο» στηλίτευσε την έκκληση της μητέρας της από δεκαετίες νωρίτερα.
Εκείνη την περίοδο, η Margot συνειδητοποίησε ότι «δεν είχε τελειώσει ακόμα με το Βερολίνο» και, το 2010, σε ηλικία 88 ετών, επέστρεψε μόνιμα στην πόλη όπου γεννήθηκε.
Παρά το γεγονός ότι βίωσε την απόλυτη φρίκη στα χέρια των συμπατριωτών της και παρά το ότι πέρασε πάνω από 50 χρόνια στις ΗΠΑ, βλέπει τον εαυτό της ως Γερμανίδα και, όπως σημειώνει το περιοδικό, «μιλάει χωρίς να πικραθεί».
Ενώ πολλοί απόγονοι επιζώντων έχουν δεσμευτεί να μεταφέρουν τις ιστορίες των γονιών και των παππούδων τους, κανένας που εργάζεται στις μελέτες του Ολοκαυτώματος δεν θα αμφισβητούσε το γεγονός ότι θα γίνει πιο δύσκολο να αντικρούσει κανείς τους αρνητές μόλις περάσει η γενιά των επιζώντων.
Η Margot μιλά «στο όνομα των θυμάτων που δεν μπορούν πια να μιλήσουν», αλλά, όπως υποδηλώνει το εξώφυλλο, η λέξη «Love» χαραγμένη με το δικό της χέρι, λέει την ιστορία της όχι μόνο για να θυμίσει το παρελθόν αλλά σε μια προσπάθεια να διαμορφώνουν το μέλλον.
Είπε στο περιοδικό: «Μην κοιτάτε τι σας χωρίζει. Δείτε τι σας ενώνει. Να είστε άνθρωποι. Να είστε λογικοί».
Απογοητευμένη από την άνοδο του αντισημιτισμού στη Γερμανία και αλλού και ανήσυχη από τη δημοτικότητα που απέκτησαν ακροδεξιά κόμματα, η Margot μοιράζεται μια εκδοχή αυτού του μηνύματος με τους νέους εδώ και χρόνια.
Ως μέρος μιας φθίνουσας γενιάς επιζώντων, συνεχίζει να ταξιδεύει στη Γερμανία για να αφηγηθεί την ιστορία της ζωής της και να προωθήσει τη μνήμη.
Το 2022, μίλησε στο κοινοβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης την Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος.
«Πρέπει να είμαστε σε εγρήγορση και να μην κοιτάμε από την άλλη πλευρά όπως τότε», είπε. «Το μίσος, ο ρατσισμός και ο αντισημιτισμός δεν πρέπει να είναι η τελευταία λέξη στην Ιστορία».
«Σήμερα, βλέπω τη μνήμη τού τι συνέβη να γίνεται κατάχρηση για πολιτικούς λόγους, μερικές φορές ακόμη και να χλευάζεται και να ποδοπατείται παντού», είπε στους νομοθέτες, σύμφωνα με το Reuters.
«Απίστευτο, έπρεπε να παρακολουθήσω σε ηλικία 100 ετών πώς τα σύμβολα του αποκλεισμού μας από τους ναζί, όπως το λεγόμενο «Judenstern» (κίτρινο αστέρι), χρησιμοποιούνται ξεδιάντροπα στον ανοιχτό δρόμο από τους νέους εχθρούς της δημοκρατίας, για να παρουσιαστούν - ενώ ζούμε στη μέση μιας δημοκρατίας - ως θύματα», πρόσθεσε, αναφερόμενη στους διαδηλωτές κατά των εμβολίων που καρφώνουν κίτρινα αστέρια στα ρούχα τους.
Μιλώντας στους New York Times, η Anna Wintour, αρχισυντάκτρια της Vogue, αναφέρθηκε στα «πολιτικά ρεύματα σε όλη την Ευρώπη» και περιέγραψε τη Margot ως «ένα υπέροχο και σημαντικό θέμα».
Και, όπως δείχνουν οι καρφίτσες στο πέτο της Margot, έχει λάβει μερικές από τις υψηλότερες τιμές που της απονεμήθηκαν από τη γερμανική κυβέρνηση για τις προσπάθειές της, δηλαδή τον Ομοσπονδιακό Σταυρό Αξίας 1ης Τάξης και το Τάγμα Αξίας της Πολιτείας του Βερολίνου.
Αν και η Margot είναι μια αξιότιμη παιδαγωγός και ακτιβίστρια, είναι επίσης λάτρης της μόδας με αγάπη για την όπερα - και η φωτογράφιση για τη συλλεκτική έκδοση Ιουλίου/Αυγούστου της γερμανικής Vogue τη γιορτάζει πολύ περισσότερο από μια επιζήσασα του Ολοκαυτώματος.
Μια φωτογραφία στο περιοδικό δείχνει τη Margot ντυμένη με ένα λουλουδάτο σύνολο από το brand Loro Piana, ενώ μια άλλη φωτογραφία τη δείχνει να φοράει ένα ρούχο από τη δική της κομψή γκαρνταρόμπα.
Συνεχίζει να απολαμβάνει την όπερα και ζει αρκετά ανεξάρτητα, τρώγοντας σπάνια στο εστιατόριο του κτιρίου της, επειδή προτιμά να φτιάχνει στον εαυτό της ένα τηγανητό αυγό στο σπίτι μετά από μια κουραστική μέρα.