Καθώς η τελευταία ταινία του Μάρτιν Σκορσέζε «Οι Δολοφόνοι του Ανθισμένου Φεγγαριού», στο οποίο πρωταγωνιστούν οι Λεονάρντο Ντι Κάπριο και Ρόμπερτ Ντε Νίρο κυκλοφορεί αυτή την εβδομάδα, είναι μια αφορμή να εξερευνήσουμε την τρομερή αληθινή ιστορία που ενέπνευσε την ταινία.
«Δεν θα θυμούνται», λέει ο χαρακτήρας του Ρόμπερτ Ντε Νίρο στην ταινία του Μάρτιν Σκορτσέζε «Killers of the Flower Moon». Ως ο πραγματικός Γουίλιαμ Χέιλ, ένας βαρόνος των βοοειδών στην Οκλαχόμα της δεκαετίας του 1920, έχει την πλάνη να πιστεύει ότι το έθνος των Οσάγε θα ξεπεράσει τη μνήμη ότι δεκάδες μέλη του που είχαν πλουτίσει από τα δικαιώματα εκμετάλλευσης πετρελαίου δολοφονήθηκαν συστηματικά για τα χρήματά τους.
Αλλά η ατάκα ξεπηδά από την ταινία ως υπενθύμιση ότι μεγάλο μέρος του κόσμου όντως ξέχασε, μέχρι που τα γεγονότα επανήλθαν στο προσκήνιο με το δυναμικό, βαθιά ερευνημένο μπεστ σέλερ του David Grann που κυκλοφόρησε το 2017, «Killers of the Flower Moon: The Osage Murders and the Birth of the FBI», το οποίο ενέπνευσε την ταινία. Ενώ έγραφε το βιβλίο και πολύ αργότερα, ο Grann είχε πει στο BBC Culture: «Το πιο συνηθισμένο σχόλιο που έχω λάβει είναι: "Δεν μπορώ να πιστέψω ότι δεν έμαθα ποτέ γι' αυτό"», προσθέτοντας, «Νομίζω ότι αυτό αντανακλά σε κάποιο βαθμό την υποκείμενη δύναμη που οδήγησε σε αυτά τα εγκλήματα, η οποία ήταν η προκατάληψη».
Προειδοποίηση για spoiler: Το κείμενο που ακολουθεί, περιέχει spoiler για το Killers of the Flower Moon.
Αυτοί οι φόνοι και η σχεδόν διαγραφή τους από την ιστορία φτάνουν στην καρδιά της αμερικανικής κουλτούρας. «Η αμερικανική δημοκρατία προέκυψε από την απαλλοτρίωση των Αμερικανών Ινδιάνων», γράφει ο ιστορικός του Πανεπιστημίου Γέιλ, Νεντ Μπλάκχοκ, στο πρόσφατο βιβλίο του «The Rediscovery of America: Native Peoples and the Unmaking of US History». «Οι μελετητές έχουν πρόσφατα καταλήξει να θεωρούν τη δουλεία των Αφροαμερικανών ως κεντρική για τη δημιουργία της Αμερικής, αλλά λίγοι έχουν δει τους ιθαγενείς Αμερικανούς υπό παρόμοιο πρίσμα», γράφει. Το έργο του αποτελεί μέρος μιας τάσης που αποσκοπεί στην αποκατάσταση αυτών των αδικιών στην κρίσιμη θέση τους.
Στο επίκεντρο του Killers of the Flower Moon, τόσο του βιβλίου όσο και της ταινίας, βρίσκεται η Mollie Burkhart (Lily Gladstone), μια σεμνή, πλούσια σε πετρέλαιο Osage (σσ: ινδιάνικη φυλή), της οποίας η οικογένεια έγινε στόχος: η μία αδελφή της πυροβολήθηκε μέχρι θανάτου, το σπίτι της άλλης βομβαρδίστηκε, ενώ η μητέρα τους πιθανότατα δηλητηριάστηκε. Αργότερα η ίδια η Μόλι αρρωσταίνει μυστηριωδώς, βαριά. Η αληθινή ιστορία της προσφέρει ένα δραματικό παράδειγμα της πολιτιστικής ατμόσφαιρας που επέτρεψε να συμβεί αυτό που ονομάστηκε «βασιλεία του τρόμου» και στη συνέχεια να παραμεριστεί.
Το μοτίβο της απαλλοτρίωσης που ξεκίνησε με τον Κολόμβο συνεχίστηκε για εκατοντάδες χρόνια. Τον 19ο αιώνα, η κυβέρνηση των ΗΠΑ ανάγκασε τους Osage να εγκαταλείψουν τη γη τους στο Κάνσας, οπότε μετακόμισαν στην Οκλαχόμα, όπου τον 20ό αιώνα το πετρέλαιο τους έκανε απίστευτα πλούσιους, για ένα διάστημα τους πλουσιότερους κατά κεφαλήν ανθρώπους στον κόσμο. Ακόμη και τότε, η κυβέρνηση των ΗΠΑ χαρακτήριζε πολλούς ιθαγενείς «ανίκανους», ένας χαρακτηρισμός που συχνά εξαρτιόταν απλώς από το πόσο αίμα ιθαγενών είχαν. Τοποθετήθηκαν κηδεμόνες, συχνά διεφθαρμένοι, για να επιβλέπουν και να περιορίζουν τον τρόπο με τον οποίο οι διορισμένοι ξόδευαν τα χρήματά τους. Στις αρχές της ταινίας του Σκορτσέζε βλέπουμε τη Μόλι να συναντά έναν κηδεμόνα, παρόλο που είναι εξαιρετικά έξυπνη και ικανή.
Όπως και το βιβλίο, η ταινία είναι εξαιρετική στον τρόπο με τον οποίο αποτυπώνει τόσο την έντονη προσωπική ιστορία της Mollie όσο και την πολιτισμική προκατάληψη που προώθησε τα εγκλήματα. (Σε αντίθεση με το βιβλίο, το οποίο εκτυλίσσεται σαν αστυνομική ιστορία, η ταινία αποκαλύπτει νωρίς την ταυτότητα των δολοφόνων, και υπάρχουν spoilers μπροστά και για τις δύο αφηγήσεις). Στις αρχές της δεκαετίας του 1920, ο Γουίλιαμ Χέιλ ήταν μια ισχυρή δύναμη στην κομητεία Osage, ένας δωσίλογος που θεωρούσε τους ιθαγενείς Αμερικανούς λιγότερο από ανθρώπους, ενώ προσποιούνταν ότι ήταν φίλος και ευεργέτης της φυλής. Ο Χέιλ ενθαρρύνει τον εξίσου άπληστο ανιψιό του, τον βετεράνο του Α' Παγκοσμίου Πολέμου Έρνεστ Μπέρκχαρτ (Λεονάρντο Ντι Κάπριο) να παντρευτεί τη Μόλι. Μας αφήνει σκόπιμα να μαντέψουμε αν ο Έρνεστ την αγαπάει πραγματικά, αν θέλει να παντρευτεί για τα χρήματα ή αν είναι κάποιος συνδυασμός των δύο, ένα ερώτημα που σιγά σιγά έρχεται να στοιχειώσει και τη Μόλι.
Η ταινία του Σκορτσέζε, χρησιμοποιώντας «αρχειακά» κινηματογραφικά ντοκιμαντέρ, απεικονίζει τη μνησικακία με την οποία η λευκή κοινωνία αντιμετώπιζε τους πλούσιους Osage που είχαν σοφέρ και τις ιθαγενείς γυναίκες ντυμένες με μοντέρνες γούνες και κοσμήματα. Η ίδια η Μόλι φορούσε μια παραδοσιακή κουβέρτα ως παλτό και ζούσε μια απλή ζωή, παρόλο που είχε ένα μεγάλο σπίτι και υπηρέτες. Όμως το βιβλίο του Grann παραθέτει ένα άρθρο του περιοδικού Harper's Monthly Magazine του 1920 με τίτλο "Lo, the Rich Indian!", το οποίο αναφέρεται στην παραδοξότητα των «κόκκινων εκατομμυριούχων». Ένα άλλο χαρακτηριστικό άρθρο σε ταξιδιωτικό περιοδικό του 1922 είχε τίτλο "Our Plutocratic Osage Indians" (Οι πλουτοκρατικοί Ινδιάνοι μας).
Αυξημένη ευαισθητοποίηση του κοινού
Πολλοί λευκοί παντρεύτηκαν με τη φυλή των Osage, με σκοτεινά κίνητρα. Όταν η κυβέρνηση των ΗΠΑ παραχώρησε αγροτεμάχια γης της Οκλαχόμα στους Osage, τα μέλη της φυλής κράτησαν τα δικαιώματα κέρδους από το πετρέλαιο, τα λεγόμενα headrights, τα οποία σημειωτέον μπορούσαν μόνο να κληρονομηθούν και όχι να πωληθούν. Ο γάμος με μια Osage για την κληρονομιά ήταν ένας τρόπος για να μπορέσουν οι λευκοί να βάλουν χέρι στα λεφτά του πετρελαίου. Όπως λέει ο Grann στο BBC Culture, «υπήρχε ένας ιδιαίτερος διαβολικός χαρακτήρας σε αυτές τις [δολοφονικές] συνωμοσίες, επειδή περιλαμβάνουν ανθρώπους που παντρεύονται σε οικογένειες που προσποιούνται ότι σε αγαπούν, ενώ ταυτόχρονα σχεδιάζουν να σε σκοτώσουν». Ενώ σχεδιάζει δολοφονίες στην ταινία, ο Χέιλ εκφράζει ευθέως την άποψη ότι οι Osage δεν αξίζουν τα χρήματά τους και τελικά δεν αξίζουν τη ζωή τους.
Ο Χέιλ δεν ήταν ο μόνος. «Όσο περισσότερο έψαχνα, τόσο περισσότερο συνειδητοποιούσα ότι επρόκειτο πραγματικά για μια κουλτούρα δολοφονίας και μια κουλτούρα συνενοχής", λέει ο Grann. "Βρήκα στοιχεία για γιατρούς που χορηγούσαν δηλητήριο. Βρήκα στοιχεία για νεκροθάφτες που κάλυπταν τα τραύματα από σφαίρες. Κάποιοι από τους κηδεμόνες, τους νομοθέτες και τους εισαγγελείς είχαν πάρει τα λεφτά τους και είτε δεν ερευνούσαν αυτά τα εγκλήματα είτε μερικές φορές ίσως και να έβαζαν το χεράκι τους σε αυτά, και πολλοί άλλοι ήταν συνένοχοι με τη σιωπή τους».
Η ταινία αντικατοπτρίζει αυτή την πραγματική κουλτούρα της λευκής υπεροχής. Υπάρχει μια αναλαμπή της κοντινής φυλετικής σφαγής της Tulsa το 1921, ταυτόχρονα με τις δολοφονίες Osage, κατά την οποία μια ευημερούσα γειτονιά μαύρων που ονομαζόταν Black Wall Street κάηκε ολοσχερώς από έναν λευκό όχλο. Η ταινία απεικονίζει μια παρέλαση στον κεντρικό δρόμο της πόλης των Burkharts, με μέλη της Κου Κλουξ Κλαν με ρόμπες και κουκούλες να παρελαύνουν στην παρέλαση ακριβώς πίσω από μια ομάδα γυναικών που κρατούσαν ένα πανό που έγραφε «Ινδιάνικες Μητέρες Βετεράνων», μια σαφής ένδειξη του πόσο κραυγαλέα και εδραιωμένη ήταν η λευκή υπεροχή στην κοινωνία.
Καθώς οι δολοφονίες των Osage συσσωρεύονταν, τα εγκλήματα έγιναν τόσο ανησυχητικά και τόσο συχνά που το FBI έκανε έρευνα. Σύντομα η ιστορία έλαβε εθνική προσοχή. Όταν ο Χέιλ καταδικάστηκε για έναν και μόνο φόνο, το δημοσίευσαν οι New York Times, αλλά ο τίτλος ήταν ενδεικτικός για τον τρόπο με τον οποίο εστίαζε στους λευκούς εγκληματίες και όχι στο ιθαγενές θύμα τους: «Ο βασιλιάς των λόφων Osage ένοχος για φόνο: Ο Hale, o Cattleman, κι ένας Cowboy καταδικάστηκαν επειδή σκότωσαν έναν Ινδιάνο».
Γιατί μια τόσο σημαντική ιστορία εξαφανίστηκε στη συνέχεια; Η Tara Damron, διευθύντρια προγράμματος στο White Hair Memorial, ένα αποθετήριο της ιστορίας των Osage, και μέλος του έθνους Osage η ίδια, λέει στο BBC Culture ότι η διαγραφή «αφορά τη συνολική αντιμετώπιση των ιθαγενών Αμερικανών και την ιστορία των ιθαγενών που δεν διδάσκεται, δεν συμπεριλαμβάνεται και οι φωνές αυτές αποσιωπούνται». Οι αυτόχθονες φυλές, λέει, «έχουν μια κυβερνητική σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες που ανάγεται σε συνθήκες. Αυτό που συνέβη στους Osage κατά τη διάρκεια αυτής της τρομερής περιόδου της ιστορίας μας είναι αμερικανική ιστορία και αυτή η ιστορία πρέπει να ειπωθεί».
Το Killers of the Flower Moon και στις δύο μορφές μπορεί τώρα να θεωρηθεί ως μέρος μιας ευρύτερης πολιτιστικής ανάκτησης. Το 2011, έναντι 380 εκατομμυρίων δολαρίων, η κυβέρνηση των ΗΠΑ συμβιβάστηκε με μια 12ετή αγωγή που είχε ασκήσει το Έθνος Osage εναντίον της για κακοδιαχείριση των κεφαλαίων της φυλής. Κατά την ανακοίνωσή της, μια δήλωση του Υπουργείου Εσωτερικών ανέφερε ότι ο διακανονισμός σηματοδοτεί «τη δέσμευση του Προέδρου Ομπάμα για συμφιλίωση και ενδυνάμωση των αμερικανικών ινδιάνικων εθνών». Η σημερινή υπουργός Εσωτερικών, Ντεμπ Χάαλαντ, είναι η πρώτη υπουργός Εσωτερικών για τους ιθαγενείς Αμερικανούς, άλλο ένα σημάδι αλλαγής.
Αλλά κάποιες αδικίες δεν μπορούν ποτέ να αποκατασταθούν. Η έρευνα του Grann αποκάλυψε πολλούς φόνους των Osage που δεν διερευνήθηκαν και πιθανότατα δεν θα μπορέσουν ποτέ να διαλευκανθούν. «Πολλοί δολοφόνοι αφέθηκαν ελεύθεροι», λέει ο Grann, επειδή το FBI «δεν αποκάλυψε στην πραγματικότητα αυτή την πολύ βαθύτερη και σκοτεινότερη συνωμοσία που υπήρχε». Οι μάρτυρες είναι πλέον νεκροί και τα εγκλήματα συχνά δεν καταγράφηκαν. «Συχνά απλά δεν μπορείς να βρεις το αποδεικτικό υλικό για να αναγνωρίσεις καν ποιος ήταν ο δράστης και να διαλευκάνεις αυτές τις υποθέσεις», λέει ο Grann. Όπως μας υπενθυμίζουν η ταινία και το βιβλίο, όμως, μπορούν να έρθουν στο φως και να θυμηθούμε. Από τότε που εκδόθηκε το βιβλίο, ο Damron διαπίστωσε αυξημένη ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τους φόνους. Λέει: «Ελπίζω ότι οι πολιτισμικές συμπεριφορές έχουν αλλάξει, αλλά ο αντίκτυπος δεν έχει ακόμη φανεί».
Το Killers of the Flower Moon κυκλοφορεί από τις 20 Οκτωβρίου.
Πηγή: BBC