Μόλις πέντε συνεχείς ημέρες κατανάλωσης πρόχειρου φαγητού μπορούν να ανατρέψουν πλήρως τον μεταβολισμό του εγκεφάλου.
Όλοι έχουμε περάσει εκείνη την εβδομάδα που αφήσαμε τη δίαιτά μας να ξεφύγει, κάνοντας κατάχρηση γλυκών και λέγοντας στον εαυτό μας ότι «θα φάμε καλύτερα την επόμενη φορά».
Όπως αποδεικνύεται, θα πρέπει τελικά να δίνουμε μεγαλύτερη προσοχή σε τέτοιες παραλείψεις, επειδή ακόμη και μια σύντομη κραιπάλη με πρόχειρο φαγητό μπορεί να έχει μόνιμες επιπτώσεις.
Νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Nature Metabolism υπογραμμίζει πόσο εύκολα μια συνεχής περίοδος κατανάλωσης τζανκ φουντ μπορεί να διαταράξει κρίσιμους μεταβολικούς δείκτες, δημιουργώντας ενδεχομένως τις προϋποθέσεις για αύξηση του σωματικού βάρους, διαβήτη ή άλλες μεταβολικές ασθένειες στην πορεία.
Κρυμμένες επιπτώσεις
Τα πρόχειρα φαγητά είναι υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα που είναι γεμάτα με θερμίδες, ζάχαρη, αλάτι και κορεσμένα ή τρανς λιπαρά. Συνήθως είναι φτωχά σε θρεπτικά συστατικά, αλλά πλούσια σε στοιχεία που δεν κάνουν καλό. Αυτά τα προϊόντα -όπως οι σοκολάτες, τα τσιπς, τα ζαχαρούχα ποτά και τα μπέργκερ- είναι κατασκευασμένα κυρίως για γεύση, υφή και μεγάλη διάρκεια ζωής. Είναι επίσης πολύ εθιστικά και φθηνά, γι' αυτό και συνδέονται με τη συνεχιζόμενη κρίση παχυσαρκίας.
Στο πείραμα, ζητήθηκε από 18 λεπτούς άνδρες (ηλικίας 19-27 ετών) να καταναλώνουν περίπου 1.500 θερμίδες ημερησίως από υπερ-επεξεργασμένα σνακ, επιπλέον της κανονικής τους διατροφής, για πέντε ημέρες. Άλλοι 11 άνδρες διατήρησαν τις συνήθεις διατροφικές τους συνήθειες ως ομάδα ελέγχου. Μετά από πέντε ημέρες οι ερευνητές κατέγραψαν τις αλλαγές στο σώμα και στον εγκέφαλο των συμμετεχόντων.
Το βάρος των συμμετεχόντων παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό αμετάβλητο. Έτσι, ένα άτομο που έχει μια εβδομαδιαία κραιπάλη με πρόχειρο φαγητό θα μπορούσε να ξεγελαστεί και να νομίζει ότι τίποτα δεν άλλαξε. Ωστόσο, στο παρασκήνιο, άλλες μετρήσεις του σώματος έδειξαν διαφορετικά αποτελέσματα.
Η πρώτη ένδειξη ήρθε από το ποσοστό λίπους στο συκώτι, το οποίο αυξήθηκε από 1,5% στην αρχική κατάσταση σε περίπου 2,5% σε όλους τους συμμετέχοντες - πρόκειται για μεγάλη αύξηση.
Μια πιο σημαντική διαφορά ήρθε από την απόκριση στην ινσουλίνη. Η ανταπόκριση του εγκεφάλου στην ινσουλίνη ήταν μειωμένη, υποδεικνύοντας ότι οι άνδρες είχαν αναπτύξει αντίσταση στην ινσουλίνη στον εγκέφαλο μέσα σε λίγες ημέρες. Η αντίσταση στην ινσουλίνη μπορεί να οδηγήσει σε υψηλότερα επίπεδα σακχάρου στο αίμα και σε αυξημένο κίνδυνο διαβήτη και μεταβολικών διαταραχών.
Οι ερευνητές έδωσαν, επίσης, στους συμμετέχοντες γνωστικά τεστ. Σε αυτά τα τεστ, οι συμμετέχοντες που κατανάλωσαν πρόχειρο φαγητό έγιναν λιγότερο ευαίσθητοι στις ανταμοιβές και περισσότερο ευαίσθητοι στις τιμωρίες, κάτι που υποδηλώνει ότι το τζανκ φουντ άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλός τους επεξεργάζεται την ευχαρίστηση και τις ανταμοιβές.
Με άλλα λόγια, σοβαρές μεταβολικές διαταραχές εκτυλίσσονταν κάτω από το «ραντάρ» του οργανισμού, χωρίς εμφανή εξωτερικά σημάδια. Οι άνδρες δεν έδειχναν ξαφνικά διαφορετικοί, ούτε αισθάνονταν διαφορετικά σε αυτό το σύντομο χρονικό διάστημα, αλλά το συκώτι τους αποθήκευε επιπλέον λίπος και ο εγκέφαλός τους είχε ήδη αρχίσει να «συντονίζει» τα σήματα της ινσουλίνης.
Ακόμη και μία εβδομάδα μετά την επιστροφή σε μια κανονική διατροφή, οι συμμετέχοντες εξακολουθούσαν να εμφανίζουν παρατεταμένη αντίσταση στην ινσουλίνη σε ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου που εμπλέκονται στη μνήμη και στη νόηση.
Γιατί η ανταπόκριση στην ινσουλίνη έχει τόση σημασία
Αν ο εγκέφαλος σταματήσει να ανταποκρίνεται στην ινσουλίνη, είναι πολύ πιο πιθανό να πάρετε βάρος.
Η ινσουλίνη δεν είναι μόνο για τον έλεγχο του σακχάρου στο αίμα στο σώμα - δρα, επίσης, στον εγκέφαλο για να βοηθήσει στη ρύθμιση της όρεξης και του μεταβολισμού. Σε μια υγιή κατάσταση, η ινσουλίνη δίνει σήμα στον εγκέφαλο να μειώσει την όρεξη και να ρυθμίσει τον τρόπο με τον οποίο το σώμα χρησιμοποιεί και αποθηκεύει τα θρεπτικά συστατικά.
Ουσιαστικά, όταν έχετε φάει, η ινσουλίνη στον εγκέφαλο συμβάλλει στο αίσθημα πληρότητας και λέει σε όργανα όπως το ήπαρ να διαχειριστούν αποτελεσματικά τη γλυκόζη και το λίπος στο αίμα. Ωστόσο, σε μια κατάσταση ανοχής στην ινσουλίνη, ο εγκέφαλος δεν ανταποκρίνεται πλέον σωστά στα «σήματα» της ινσουλίνης.
Αυτή η βλάβη μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένο αίσθημα πείνας, υπερκατανάλωση τροφής και κακή διαχείριση του σακχάρου και των λιπών στο αίμα. Με την πάροδο του χρόνου, αυτό ενδέχεται να ανοίξει τον δρόμο για αύξηση του σωματικού βάρους και μεταβολικές διαταραχές. Πράγματι, η ανοχή στην ινσουλίνη στον εγκέφαλο συνδέεται στενά με την παχυσαρκία και τον διαβήτη τύπου 2, και συνδέεται ακόμη και με γνωστικά προβλήματα.
Αυτό που προκαλεί εντύπωση στη νέα μελέτη είναι το πόσο γρήγορα άρχισε να εμφανίζεται η ανοχή στην ινσουλίνη στον εγκέφαλο -μέσα σε λίγες ημέρες- και ότι εμφανίστηκε πριν από οποιαδήποτε αύξηση βάρους.
«Η ανταπόκριση του εγκεφάλου στην ινσουλίνη συνδέεται με τη μακροπρόθεσμη αύξηση του σωματικού βάρους», σημειώνουν οι συγγραφείς της μελέτης.
Τι κάνουν λίγες μέρες κατανάλωσης τζανκ φουντ
Πέρα από την ινσουλίνη, η μελέτη διαπίστωσε επίσης ότι το πρόχειρο φαγητό διέκοψε το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου.
Οι συμμετέχοντες εκτέλεσαν ένα έργο εκμάθησης go/no-go, σχεδιασμένο για να μετρήσει τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλός τους ανταποκρίνεται στις ανταμοιβές και στις τιμωρίες. Μετά από πέντε ημέρες απόλαυσης, είχαν λιγότερα κίνητρα από τις θετικές ανταμοιβές και έγιναν πιο ευαίσθητοι στα αρνητικά αποτελέσματα.
Ουσιαστικά, η κραιπάλη με το πρόχειρο φαγητό φάνηκε να αμβλύνει την ευχαρίστηση που κανονικά θα έπαιρναν από μια ανταμοιβή, ενώ τους έκανε πιο ευαίσθητους στο αίσθημα της «τιμωρίας».
Αυτό είναι ένα βασικό εύρημα, επειδή οι άνθρωποι δεν είναι ρομπότ. Η διατροφική μας συμπεριφορά καθοδηγείται έντονα από το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου. Αν αυτό το σύστημα μετατοπιστεί, ένα άτομο μπορεί να έχει περισσότερα ή λιγότερα κίνητρα για να τρώει υγιεινά.
Πρόκειται για έναν φαύλο κύκλο: Μια σύντομη... πλημμύρα υπερ-επεξεργασμένων και υψηλής περιεκτικότητας σε ζάχαρη και λιπαρά τροφίμων θα μπορούσε να «προετοιμάσει» τον εγκέφαλό σας να επιθυμεί περισσότερα από τα ίδια, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο λαχτάρας.
Η ιδέα αυτή υποστηρίζεται και από άλλες πρόσφατες έρευνες. Το 2023 μια ομάδα επιστημόνων ανέφερε ότι, δίνοντας στους ανθρώπους καθημερινά ένα σνακ με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη και λιπαρά για οκτώ εβδομάδες, εκπαίδευσε αποτελεσματικά τον εγκέφαλό τους να προτιμά αυτά τα πρόχειρα τρόφιμα. Οι εθελοντές της μελέτης έτρωγαν καθημερινά μια πουτίγκα γεμάτη λιπαρά και ζάχαρη, και μέχρι το τέλος τα κέντρα ανταμοιβής του εγκεφάλου τους, πλούσια σε ντοπαμίνη, «άναβαν» πιο έντονα κάθε φορά που έβλεπαν ή δοκίμαζαν σνακ με πολλές θερμίδες.
Πολλοί από εμάς υποθέτουμε ότι μόνο μια μακροχρόνια κακή διατροφή οδηγεί σε σοβαρά προβλήματα υγείας και ότι οι σύντομες κραιπάλες (όπως ένα Σαββατοκύριακο με πρόχειρο φαγητό) είναι σχετικά ακίνδυνες, αρκεί να «επανέλθουμε στον σωστό δρόμο» μετά. Όμως, όλο και περισσότερα στοιχεία δείχνουν ότι το σώμα και ο εγκέφαλός μας έχουν μια γρήγορη αντίδραση ακόμη και σε σύντομες περιόδους ανθυγιεινής διατροφής.
Τι σημαίνουν όλα αυτά;
Από την άποψη της υγείας, η έρευνα δίνει ακόμη περισσότερο βάρος στη μείωση των υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων στη διατροφή μας. Αυτό δεν σημαίνει ότι ένα κομμάτι κέικ ή ένα μπιφτέκι θα... καταδικάσει τον μεταβολισμό του εγκεφάλου μας, αλλά σημαίνει ότι οι καθημερινές μας επιλογές και οι περιστασιακές «ζαβολιές» μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά τη μεταβολική μας υγεία.
Κάθε βραχυπρόθεσμη κραιπάλη αφήνει ένα σημάδι και, παρόλο που η ζυγαριά μπορεί να μην το δείχνει, ο εγκέφαλός σας το ξέρει.
Η άλλη πλευρά είναι ότι οι υγιεινές επιλογές μπορούν επίσης να αφήσουν σημάδια. Ακριβώς όπως η ανταπόκριση του εγκεφάλου στην ινσουλίνη επηρεάστηκε από πέντε ημέρες... σκουπιδοφαγίας, ίσως μπορεί να βελτιωθεί από μια περίοδο υγιεινής διατροφής.