Η υπνοφοβία μοιάζει με έναν εφιάλτη χωρίς τέλος, κι όμως παραμένει μια εν πολλοίς άγνωστη πάθηση που ταλαιπωρεί πολλούς ανθρώπους που αντιμετωπίζουν προβλήματα με τον ύπνο.
Ένα δημοσίευμα του Guardian άνοιξε μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση γύρω από την υπνοφοβία μια κατάσταση που συνδέεται με έναν απρόσμενο φόβος για τον ύπνο. Συνήθως οφείλεται σε αίσθημα απώλειας ελέγχου, σε επαναλαβανόμενους εφιάλτες, σε μια προσωρινή παράλυση σώματος κατά τα πρώτα στάδια του ύπνου και άλλους παρόμοιους παράγοντες που συνδέουν την διαδικασία του ύπνου με δυσάρεστα βιώματα.
Προφανώς μπορεί δύσκολα να φανταστούμε πώς θα ήταν η ζωή μας αν φοβόμασταν κάθε φορά που έφτανε η ώρα να κοιμηθούμε και καταλήγαμε να κοιμόμαστε μόλιςλίγες ώρες ή και καθόλου, παρά την όποια εξάντληση.
Ωστόσο, υπάρχουν άνθρωποι που ζουν με αυτόν τον καθημερινό εφιαλτή.
Η Ελίζαμπεθ Τζόνσον, 38 ετών, από το Κάνσας, μίλησε στον Guardian και περιέγραψε την περιπέτειά της, μια περιπέτεια που έχει ξεκινήσει από τα 7 της χρόνια.
Ξεκίνησε ως αϋπνία και φόβος του να μην κοιμηθεί, ενώ μέχρι τα 12 της χρόνια εξελίχθηκε σε φόβο του ίδιου του ύπνου. Ως μικρό παιδί, θυμάται: «Όταν φτάνεις σε ένα σημείο όπου μπορείς νοερά να αποκοιμηθείς, φοβάσαι ότι δεν θα συμβεί αυτή τη φορά. Ή φοβάσαι ότι θα έχεις εφιάλτες. Και μετά, αργότερα, υπήρχε ένα άλλο επίπεδο που φοβάσαι να αποκοιμηθείς: επειδή δεν έχεις πλέον επίγνωση του τι συμβαίνει, οπότε δεν είσαι ασφαλής».
«Υπήρχαν διαστήματα όπου δεν μπορούσα να κοιμηθώ για αρκετές ημέρες στη σειρά»
Όταν η Ελίζαμπεθ προσπαθεί να αποκοιμηθεί, συχνά την κυριεύει το άγχος. Αφού πέσει για ύπνο, αρχίζει να χαλαρώνει, αλλά νιώθει σαν να χάνει τον έλεγχο. «Αντί να συνεχίσω», λέει, «έχω μια αίσθηση πανικού, μια ένεση αδρεναλίνης και είμαι ξανά πλήρως ξύπνια». Περιγράφει πώς είναι να έχει κανείς υπνοφοβία, το φόβο του να αποκοιμηθεί. «Τότε πρέπει να ξανακάνω όλη τη διαδικασία της προσπάθειας να κοιμηθώ από την αρχή ή να τα παρατήσω».
Τα προβλήματα συνεχίστηκαν και στην ενήλικη ζωή της, με αποκορύφωμα όταν ήταν 31 ετών, αυξομειούμενα ανάλογα με τα επίπεδα στρες μεταξύ του τρόμου του ύπνου και αυτού που η ίδια αποκαλεί «κανονική αϋπνία». Τώρα που τα πράγματα είναι λίγο καλύτερα, μια καλή νύχτα σημαίνει πέντε ώρες ύπνου, αλλά μια κακή νύχτα είναι δύο ώρες ή και καθόλου.
Η Ελίζαμπεθ διδάσκει αγγλικά και ιστορία σε μαθητές με συμπεριφορικές διαφορές. Έχει επίσης δύο παιδιά, ηλικίας 7 και 11 ετών, και η ύπαρξη οικογένειας τη βοηθά να τα βγάλει πέρα. «Απλώς πρέπει να συνεχίσω», λέει. «Υπήρχαν διαστήματα όπου δεν μπορούσα να κοιμηθώ για αρκετές ημέρες στη σειρά. Το να μένω ξύπνια στη δουλειά είναι δύσκολο. Και αυτό το κάνει ακόμα πιο δύσκολο άμα είσαι γονέας».
Δεν είναι γνωστό πόσοι άνθρωποι πάσχουν από υπνοφοβία
Δεν είναι γνωστό πόσοι άνθρωποι πάσχουν από υπνοφοβία, επειδή δεν αποτελεί πρωτογενή διάγνωση. Έρχεται ως μέρος άλλων καταστάσεων, από διαταραχές ύπνου έως μετατραυματικό στρες. Μια γνωστή αιτία, λέει η δρ Άλανα Χέιρ, σύμβουλος ύπνου στο νοσοκομείο Royal Brompton του βορειοδυτικού Λονδίνου, είναι η παράλυση του ύπνου, «και έως και το 40% του πληθυσμού την έχει πάθει τουλάχιστον μία φορά. Μπορεί να είναι πολύ τρομακτικό να είσαι παράλυτος και ξύπνιος. Δεν μπορείς ούτε να φωνάξεις».
Η Χέιρ το περιγράφει ως ένα «φυσιολογικό πρόβλημα λανθασμένης σηματοδότησης, το οποίο πιθανότατα σχετίζεται με μια μικρή διαταραχή στον τρόπο με τον οποίο το σώμα κινείται προς την παράλυση, η οποία είναι φυσιολογικό μέρος του ύπνου, αλλά εμφανίζεται λίγο πριν τον ύπνο ή σε ελαφρύτερα στάδια ύπνου, όταν αυτό δεν θα έπρεπε να συμβαίνει». Είναι φυσιολογικό να συμβεί περιστασιακά και είναι πιο πιθανό να συμβεί σε κατάσταση υπερκόπωσης ή αγχους. «Εάν συμβαίνει πολύ συχνά, τότε αυτό θα απαιτούσε περαιτέρω διερεύνηση», σημείωσε.
Η υπνική άπνοια -όταν η αναπνοή μας σταματά κατά τη διάρκεια του ύπνου- μπορεί να είναι μια άλλη αιτία της υπνοφοβίας, λέει η Χέιρ, με τους πάσχοντες να έχουν «όνειρα ότι πνίγονται ή ξυπνούν με την αίσθηση ότι δεν μπορούν να αναπνεύσουν καθόλου».
Η θεραπεία εξαρτάται από το υποκείμενο πρόβλημα, λέει η Χέιρ, με τον παθολόγο να είναι η πρώτη επαφή, για παραπομπή στην καταλληλότερη υπηρεσία. «Αν πρόκειται για διαταραχή εφιάλτη, παράλυση ύπνου, υπνοβασία, ή υποψία υπνικής άπνοιας, θα πρέπει να απευθυνθεί σε ειδικό για τον ύπνο», λέει.
«Εάν θεωρηθεί ότι σχετίζεται με διαταραχή πανικού, γενικευμένο άγχος ή ακόμη και μέρος ψυχαναγκαστικής διαταραχής, τότε αυτό θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί πιο κατάλληλα στις υπηρεσίες ψυχολογίας ή ψυχιατρικής. Το σημαντικό είναι ότι οι άνθρωποι να γνωρίζουν πώς να ζητήσουν βοήθεια και ότι αυτό μπορεί να αντιμετωπιστεί, να αντιμετωπιστεί και να βελτιωθεί».
«Ποτέ δεν κοιμόμουν για περισσότερο από έξι ώρες»
Η Μπράντι Κλίαρ, 37 ετών, είναι μητέρα πέντε παιδιών που εργάζεται στην εξυπηρέτηση πελατών και ζει στη Νέα Υόρκη. Γράφει για τις εμπειρίες της στον τομέα της ψυχικής υγείας, συμπεριλαμβανομένου του εθισμού στην ηρωίνη ως έφηβη, και της ισόβιας πάλης της με την υπνοφοβία. «Ανακάμπτω δυνατά, ώστε όσοι υποφέρουν σιωπηλά να ξέρουν ότι δεν είναι μόνοι τους», λέει.
Φοβόταν να κοιμηθεί από την ηλικία των έξι ή επτά ετών. Όταν ήταν εννέα ετών, η μητέρα της την πήγε σε γιατρό, ο οποίος της συνταγογράφησε ένα αντιισταμινικό και ένα ηρεμιστικό. «Με βοηθούσε να αποκοιμηθώ και να μείνω κοιμισμένη, αλλά ήταν δύσκολο να με ξυπνήσει το πρωί και δεν μου άρεσε να το παίρνω». Έτσι σταμάτησε. "Άρχισα να αναγκάζω τον εαυτό μου να μένει ξύπνια, γιατί δεν ήθελα να αποκοιμηθώ. Τελικά, το σώμα μου κουραζόταν τόσο πολύ που απλά αποκοιμιόμουν. Δεν μπορούσα να το παλέψω, απλά έκλεινα και λιποθυμούσα. Αλλά ποτέ δεν κοιμόμουν για περισσότερο από έξι ώρες».
Όταν ήταν 13 ετών, όμως, κοιμήθηκε τόσο λίγο για μια εβδομάδα, που νοσηλεύτηκε σε νοσοκομείο. «Με νάρκωσαν για δύο ημέρες. Τελικά μπήκα σε συμβουλευτική για κάποια άλλα θέματα συμπεριφοράς που είχα, και είπα στον σύμβουλο ότι δεν κοιμάμαι, ότι φοβάμαι. Τι θα γίνει αν το σπίτι μου πάρει φωτιά και δεν ξυπνήσω; Ή αν έρθει ένας κακός και σκοτώσει όλη μου την οικογένεια ενώ κοιμάμαι; Τι θα συμβεί αν η μαμά μου πεθάνει στον καναπέ και κοιμηθώ; Άρχισα να παθαίνω κρίση άγχους και μόνο που το συζητάω».
Στα 15 της συνταγογραφήθηκε ένα πολύ ισχυρό ηρεμιστικό που την εμπόδιζε ακόμα και να ονειρεύεται. Αυτό επηρέασε την ικανότητά της να εστιάζει όταν ήταν ξύπνια, και στα 17 της σταμάτησε να το παίρνει και επέστρεψε στην αντίσταση στον ύπνο για όσο περισσότερο μπορούσε.
Καθώς η αγχώδης διαταραχή εξελισσόταν στη μετέπειτα ζωή της, λέει: «Δεν χρειαζόταν να είμαι ξαπλωμένη στο κρεβάτι για να φοβάμαι. Αρκούσε να ξέρω ότι ήταν σχεδόν ώρα να πάω για ύπνο και άρχιζα να αγχώνομαι». Με τα χρόνια ανέπτυξε κάποιους μηχανισμούς αντιμετώπισης και λέει ότι δεν είναι τόσο άσχημα όσο ήταν παλιά. Η ύπνωση δεν λειτούργησε για εκείνη, αλλά ο διαλογισμός λειτουργεί. Το τέντωμα πριν από τον ύπνο, η ακρόαση ήχων βροχής και το διάβασμα έχουν επίσης βοηθήσει. «Εξακολουθούσα να μην κοιμάμαι για μεγάλα χρονικά διαστήματα επειδή συνειδητοποιούσα ότι ονειρευόμουν και ξυπνούσα με το ζόρι».
Η μάχη με τα τραύματα
Για την Ελίζαμπεθ και την Μπράντι, το τραύμα επιδείνωσε τα προβλήματα ύπνου που είχαν ήδη αρχίσει. Η Μπράντι κακοποιήθηκε σεξουαλικά από τον μακαρίτη τον πατέρα της. «Αυτό που περνούσα το έκανε διπλά δύσκολο για μένα να κοιμηθώ το βράδυ, επειδή ο αριθμός των φορών που ξυπνούσα με εκείνον στην άκρη του κρεβατιού μου έμεινε βαθιά στο μυαλό μου».
Η Ελίζαμπεθ είχε μια τραυματική εμπειρία όταν ήταν εννέα ετών, δύο χρόνια μετά τα προβλήματα ύπνου που αντιμετώπιζε. "Νομίζω ότι γι' αυτό χειροτέρεψε. Από υποθετικός φόβος πήγε στο να έχω γνώση των πραγμάτων που πρέπει να φοβάμαι στην πραγματικότητα".
Η Τζόνσον είχε πολλαπλές διαγνώσεις: «Mετατραυματικό στρες, κατάθλιψη, άγχος, αϋπνία για ιατρικούς λόγους, αϋπνία για λόγους ψυχικής υγείας και ναρκοληψία (χρόνια νευρολογική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από υπερβολική ανεξέλεγκτη υπνηλία κόμα και πόνο) . Δεν είναι σίγουροι αν η ναρκοληψία είναι αποτέλεσμα της αϋπνίας ή μέρος αυτής, διότι μερικές φορές η ναρκοληψία μπορεί να προκαλέσει αϋπνία».
Στα επτά χρόνια που πέρασαν από την κορύφωση της υπνοφοβίας της, η Ελίζαμπεθ επισκέφθηκε ειδικούς για τον ύπνο και ψυχιάτρους. Μέσω της ψυχοθεραπείας έχει δουλέψει πάνω σε δεξιότητες αντιμετώπισης και έχει μάθει να αφήνει πίσω της τα πράγματα που δεν μπορεί να ελέγξει. «Κάθισα με τον ψυχολόγο μου και κάναμε μια λίστα με τα πράγματα στο μυαλό μου που ο εγκέφαλός μου ριζώνει για να με εμποδίσει να κοιμηθώ και σκεφτήκαμε λογικές αντιδράσεις σε αυτά, όπως: οι πόρτες είναι κλειδωμένες».
Ένα άλλο βήμα ήταν να βρει τρόπους να χαλαρώνει τον εγκέφαλό της όταν δεν προσπαθούσε να κοιμηθεί, «για να διαχωρίσει τη συσχέτιση μεταξύ της χαλάρωσης και της ευαλωτότητας στον ύπνο».
Η Ελίζαμπεθ παίρνει τώρα φάρμακα για να βοηθήσει με τον ύπνο και το άγχος της. Έχει δημιουργήσει μια ομάδα υποστήριξης στο Facebook και η συμβουλή της προς άλλους που παλεύουν με τον ύπνο είναι να αποφεύγουν να κολλάνε στο μυαλό τους. Οι άνθρωποι μπορεί να ξεκινήσουν με αϋπνία, η οποία πυροδοτεί άλλες ανησυχητικές εμπειρίες, και στη συνέχεια να στραφούν στο Google και να τρομάξουν ακόμη περισσότερο τον εαυτό τους, λέει.
«Απευθυνθείτε σε φίλους ή στο γιατρό σας ή σε έναν θεραπευτή. Δεν είστε ο μόνος που βρίσκεται σε αυτή την κατάσταση και δεν χρειάζεται να είναι μακροχρόνια ή κάθε βράδυ. Δεν χρειάζεται να είναι όλη σας η ζωή, παρόλο που έτσι νιώθετε όταν βρίσκεστε σε αυτό. Και δεν σημαίνει ότι είσαι τρελός ή ότι δεν θα ξανακοιμηθείς ποτέ», επισήμανε.