Το συνθετικό mRNA, η έξυπνη τεχνολογία πίσω από τα εμβόλια των Pfizer-BioNTech και Moderna, μπορεί να ακούγεται σαν ξαφνική ανακάλυψη ή νέα καινοτομία, όμως, προετοιμαζόταν εδώ και πολλές δεκαετίες, από την δεκαετία του 1970, όταν μια Ούγγρος επιστήμονας πρωτοστάτησε στην έρευνα του mRNA.
Από τότε η σχετική έρευνα ακολούθησε έναν μακρύ δρόμο, με αρκετές απογοητεύσεις, αλλά παρέμεινε ζωντανή επειδή η βασική της αρχή ήταν επιστημονικά λογική, απλή και παρ’ όλα αυτά άκρως ανατρεπτική: το καλύτερο εργαστήριο φαρμάκων στον κόσμο είναι ο ίδιος μας ο οργανισμός. Μετά από χιλιάδες χρόνια εξέλιξης και επιβίωσης από δυνητικά θανατηφόρες λοιμώδεις νόσους, η γενετική μας μνήμη κάτι θα έχει να μας διδάξει αν την ακούσουμε προσεκτικά. Πράγματι, καθώς όλες οι κυτταρικές λειτουργίες του ανθρώπου βασίζονται σε πρωτεΐνες, κατασκευασμένες με εντολές από το mRNA, το ανθρώπινα επεξεργασμένο mRNA, θα μπορούσε θεωρητικά να ελέγξει το που και πότε κατασκευάζεται κάποια πρωτεΐνη. Από το σημείο αυτό, η μαζική παραγωγή κάποιας πρωτεΐνης από τον οργανισμό μας, για την επισκευή οργάνων, την επούλωση, τη βελτίωση της ροής του αίματος και την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος θα ήταν το επόμενο βήμα.
Ο τρόπος που λειτουργούν τα εμβόλια mRNA κατά του COVID-19 είναι με το να καθοδηγούν τη δημιουργία της διακριτής «πρωτεΐνης ακίδας». Το ανοσοποιητικό μας σύστημα, αναγνωρίζοντάς την πρωτεΐνη αυτή ως ξένο εισβολέα, τις στοχοποιεί για να τις καταστρέψει. Αργότερα, εάν αντιμετωπίσουμε τον πλήρη ιό, τα σώματά μας αναγνωρίζουν την πρωτεΐνη ακίδα και της επιτίθενται με την ακρίβεια ενός καλά εκπαιδευμένου στρατού, μειώνοντας τον κίνδυνο μόλυνσης και αποκλείοντας σοβαρές ασθένειες. Οι ίδιες αρχές λειτουργίας της τεχνολογίας mRNA αναμένεται να εφαρμοστούν πολύ σύντομα και σε άλλα λοιμώδη νοσήματα, όπως είναι ο ιός της εποχικής γρίπης, η οποία μεταλλάσσεται συνεχώς και σκοτώνει εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, κάθε χρόνο. Η Moderna σε συνεργασία με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και την πανίσχυρη Αμερικανική Υπηρεσία Έρευνας Προηγμένων Αμυντικών Προγραμμάτων (DARPA) έχει ξεκινήσει την ανάπτυξη εμβολίων κατά νέων ιών, που προκαλούν αναδυόμενες λοιμώξεις, συμπεριλαμβανομένου και του Zika. Η ελονοσία σκοτώνει περισσότερους από 400.000 ανθρώπους κάθε χρόνο, κυρίως μικρά παιδιά, καθιστώντας την μια από τις πιο θανατηφόρες νόσους. Προκαλείται από έναν οργανισμό που ονομάζεται πλασμίδιο που δεν είναι ούτε ιός, ούτε βακτήριο. Υπάρχει ένα μόνο εμβόλιο, παλαιάς τεχνολογίας, το οποίο είναι χαμηλής αποτελεσματικότητας, ακόμη και μετά από τετραπλή δοσολογία. Πρόσφατα, μια ομάδα ερευνητών από το Πανεπιστήμιο Yale κατοχύρωσε με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας μια τεχνολογία που βασίζεται σε mRNA, για τον εμβολιασμό κατά της ελονοσίας. Καθώς δοκιμές σε ποντίκια έδειξαν ότι οι συνθετικές θεραπείες mRNA επιβραδύνουν και αντιστρέφουν τα αποτελέσματα της σκλήρυνσης κατά πλάκας, σύντομα θα ξεκινήσουν οι κλινικές μελέτες σε ασθενείς.
Εκεί όμως που αναμένεται να υπάρξουν οι μεγαλύτερες εξελίξεις, είναι στην Ογκολογία, καθώς η καινούργια τεχνολογία αναμένεται να δώσει ώθηση στην εξατομικευμένη θεραπεία του καρκίνου. Αντισώματα ανά είδος όγκου και ανά ασθενή θα μπορούν να κατασκευάζονται από τον ίδιο τον οργανισμό του πάσχοντα, σύμφωνα με την καθοδήγηση από mRNA που θα του χορηγείται. Στην περίπτωση αυτή δεν θα πρόκειται για εμβόλιο προφύλαξης, αλλά για ένα θεραπευτικό φάρμακο (ίσως και σύμπλεγμα φαρμάκων) που θα «εκπαιδεύει» το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενή να σκοτώνει τα καρκινικά κύτταρα, όπου τα βρίσκει. Το mRNA για κατασκευή πρωτεϊνών έναντι των καρκινικών αντιγόνων θα μπορούσε να χορηγείται υποδόρια, ενδομυϊκά ή ακόμη και ως εισπνεόμενο ή ρινικό εκνέφωμα, ώστε να αποφεύγεται η ενδοφλέβια χορήγηση. mRNA μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για την ενεργοποίηση των δενδριτικών αντιγονοπαρουσιατικών κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος, ή για την παραγωγή κυτταροκινών, που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν και συμπληρωματικά των θεραπειών που ήδη υπάρχουν για τον καρκίνο, όπως είναι η ακτινοθεραπεία, η χημειοθεραπεία και η ανοσοθεραπεία.
Η τεχνολογία mRNA είναι απλή, ασφαλής, με υψηλή αποτελεσματικότητα, και με δυνατότητα στο μέλλον για παραγωγές μεγάλες και με χαμηλό κόστος. Η έρευνα πρέπει να συνεχιστεί με αμείωτο ρυθμό για να γίνουν καλύτερα κατανοητά τα μοριακά μονοπάτια που ενεργοποιούνται, να εξασφαλιστεί αυστηρό και ασφαλές πλαίσιο παραγωγής σε μαζική κλίμακα, να ελεγχθεί η μακροχρόνια τοξικότητα και να βελτιστοποιηθεί η αποτελεσματικότητα. Καθώς η κλινική έρευνα έχει ήδη ξεκινήσει, με αισιοδοξία αναμένονται τα αποτελέσματα που θα αλλάξουν την κατανόηση και την θεραπεία πολλών σοβαρών νοσημάτων.
*Ο Κωνσταντίνος Ν. Συρίγος είναι καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, Διευθυντής του Τομέα Παθολογίας WORD COUNT: 682 (INCLUDING TITLE & SIGNATURE)