Όταν ξεκίνησε η πανδημία, πολλοί ειδικοί φοβήθηκαν ότι ακόμη και οι άνθρωποι που κατάφεραν να αποφύγουν τον ιό θα υπέφεραν από πρωτοφανή επίπεδα μοναξιάς.
Τι θα συνέβαινε όταν εκατομμύρια άνθρωποι θα έπρεπε να μείνουν στο σπίτι και να απομακρυνθούν από φίλους και αγαπημένους;
Δύο χρόνια έρευνας αργότερα, οι ειδικοί διαπίστωσαν ότι η πανδημία έκανε τους Αμερικανούς να αισθάνονται ελαφρώς πιο μοναχικοί - αλλά τα επίπεδα μοναξιάς ήταν ήδη αρκετά άσχημα ώστε να αποτελούν απειλή για την ψυχική και σωματική υγεία.
Δείτε τι πρέπει να γνωρίζετε για τη μοναξιά και πώς να την αντιμετωπίσετε στη δική σας ζωή, σύμφωνα με ανάλυση του περιοδικού Time.
Ποιος έγινε πιο μοναχικός κατά τη διάρκεια της πανδημίας;
Στον πληθυσμό των ΗΠΑ και της Ευρώπης, οι διαφορές στη μοναξιά πριν και μετά την πανδημία είναι μικρές. Μια μετα-ανάλυση που δημοσιεύθηκε φέτος από την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία ανέλυσε 34 μελέτες που διεξήχθησαν πριν και κατά τη διάρκεια της πανδημίας και οι οποίες επικεντρώθηκαν στη μοναξιά, μια συναισθηματική κατάσταση που διαφέρει από το άγχος ή την κατάθλιψη και σηματοδοτεί ότι κοινωνικές ανάγκες δεν ικανοποιούνται. Οι ερευνητές διαπίστωσαν περίπου 5% αύξηση της μοναξιάς κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Οι αυξήσεις είναι «τόσο μικρές, και στην πραγματικότητα δεν σημαίνουν τίποτα κλινικά», λέει η Pamela Qualter, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ που μελετά τη μοναξιά (αλλά δεν συμμετείχε στην έρευνα). «Δεδομένου ότι ήμασταν όλοι στο σπίτι για μεγάλα χρονικά διαστήματα, νομίζω ότι έδειξε πως οι άνθρωποι είναι πραγματικά ανθεκτικοί. Βρήκαν τρόπους να διαχειριστούν αυτή τη μοναξιά» υπογραμμίζει.
Αλλά ακόμη και αν η αύξηση του επιπέδου μοναξιάς την εποχή της πανδημίας είναι μικρή, η μοναξιά εξακολουθεί να αποτελεί μείζον ζήτημα. Μια έρευνα του Χάρβαρντ που διεξήχθη κατά τη διάρκεια της πανδημίας διαπίστωσε ότι το 36% των Αμερικανών -μεταξύ των οποίων και το 61% των ατόμων ηλικίας 18-25 ετών- αισθάνονται συχνά ή σχεδόν συνέχεια μοναξιά.
Άλλες έρευνες κατά τη διάρκεια της πανδημίας διαπίστωσαν σημαντική αύξηση της μοναξιάς σε ομάδες που ήδη διέτρεχαν υψηλότερο κίνδυνο, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με χαμηλό εισόδημα και των ατόμων με ψυχικές παθήσεις. Οι νέοι άνθρωποι, οι οποίοι τείνουν να είναι πιο μοναχικοί από τους ανθρώπους μέσης ηλικίας, έγιναν επίσης πιο μοναχικοί.
Πιθανόν να υπάρχουν πολλαπλοί λόγοι για τους οποίους οι νέοι φαίνεται να υποφέρουν από έλλειψη κοινωνικής σύνδεσης, λέει η Julianne Holt-Lunstad, καθηγήτρια Ψυχολογίας και Νευροεπιστήμης στο Πανεπιστήμιο Brigham Young και επί μακρόν ερευνήτρια της μοναξιάς (η οποία δεν συμμετείχε στη μελέτη). Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία άνθρωποι μπορεί να έχουν αναπτύξει καλύτερες δεξιότητες αντιμετώπισης κατά τη διάρκεια της ζωής τους για να αντιμετωπίζουν αγχωτικές περιόδους, λέει η ίδια. Οι νέοι άνθρωποι μπορεί επίσης να αισθάνονται πίεση να έχουν διευρυνόμενους κοινωνικούς κύκλους -ένας δύσκολος πήχης για να ξεπεραστεί κατά τη διάρκεια μιας πανδημίας- και κάποιοι μπορεί να δυσκολεύονται αν αισθάνονται ότι οι σχέσεις τους δεν επαρκούν. Αυτό θα μπορούσε να είναι ένας λόγος για τον οποίο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να κάνουν τους ανθρώπους πιο μοναχικούς, λέει. «Αν βλέπεις όλους τους άλλους να φαίνονται πολύ πιο κοινωνικοί από ό,τι εσύ, ενδέχεται να είσαι λιγότερο ικανοποιημένος με τις δικές σου κοινωνικές συνθήκες».
Η μοναξιά, αναδυόμενη προτεραιότητα της δημόσιας υγείας
Δεν υπάρχει πραγματική θετική πλευρά στην πανδημία, αλλά πολλοί επαγγελματίες ψυχικής υγείας επισημαίνουν ένα θετικό στοιχείο: περισσότεροι άνθρωποι αισθάνονται άνετα να μιλούν για την ψυχική υγεία και τον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η μοναξιά στις διαταραχές της ψυχικής τους υγείας. Το θέμα έχει έρθει στο προσκήνιο τόσο της συζήτησης όσο και της έρευνας.
Οι ερευνητές που μελετούν τη μοναξιά λένε ότι δεν λάμβανε πάντα την προσοχή που της αξίζει ως σημαντική απειλή για την υγεία. Οι γιατροί πρωτοβάθμιας περίθαλψης, ακόμη και οι θεραπευτές, δεν ελέγχουν τακτικά τους ασθενείς τους για ενδείξεις μοναξιάς. Ωστόσο, αυτό είχε αρχίσει να αλλάζει ακόμη και πριν από την πανδημία, ιδίως στα πλουσιότερα μέρη του κόσμου. Για παράδειγμα, το Ηνωμένο Βασίλειο διόρισε τον πρώτο υπουργό Μοναξιάς το 2018.
Αλλά η πανδημία επιτάχυνε αυτές τις προσπάθειες. Η Ιαπωνία ακολούθησε το παράδειγμα του Ηνωμένου Βασιλείου, διορίζοντας επίσης τον δικό της πρώτο υπουργό Μοναξιάς το 2021 -το Κοινό Κέντρο Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ξεκίνησε νέες ερευνητικές προσπάθειες κατά τη διάρκεια της πανδημίας για τη μελέτη της μοναξιάς στην Ε.Ε.- και οι ηγέτες της δημόσιας υγείας, συμπεριλαμβανομένου του γενικού χειρουργού των ΗΠΑ Dr Vivek Murthy, έχουν επανειλημμένως αναδείξει τη μοναξιά ως ζήτημα δημόσιας υγείας κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Το πιο σημαντικό είναι ότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) άρχισε επιτέλους να δίνει προσοχή στη μοναξιά κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Ο ΠΟΥ εξετάζει το ενδεχόμενο δημιουργίας μιας επιτροπής υψηλού επιπέδου για την αντιμετώπιση της κοινωνικής σύνδεσης, της απομόνωσης και της μοναξιάς, λέει ο Κρίστοφερ Μίκτον, τεχνικός υπάλληλος στο τμήμα κοινωνικών παραγόντων της υγείας του ΠΟΥ.
Ο στόχος είναι να πειστούν οι νομοθέτες σε χώρες σε όλο τον κόσμο να επεκτείνουν τη συλλογή δεδομένων για τη μοναξιά και να χρηματοδοτήσουν την έρευνα ώστε να μπορέσουν οι επιστήμονες να την κατανοήσουν καλύτερα και να βρουν τρόπους αντιμετώπισής της - και επίσης να επισπεύσουν την υιοθέτηση και την ανάπτυξη λύσεων, όπως η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία και η υποστήριξη.
Παρά τα όλο και περισσότερα στοιχεία για τη σημασία της μοναξιάς, «δεν έχουμε κάνει πολλά και τώρα αποφασίσαμε να εντείνουμε πραγματικά τις δραστηριότητές μας στον τομέα αυτόν», λέει ο Mikton. «Αυτό δεν είναι το είδος του ήπιου ζητήματος που μπορεί να παραμεριστεί. Ο αντίκτυπος στην υγεία είναι σοβαρός» προσθέτει.
Πώς η μοναξιά επηρεάζει την υγεία
Σχεδόν το ένα τρίτο των Αμερικανών ανέφερε ότι αισθάνεται μοναξιά τουλάχιστον μερικές φορές, σύμφωνα με έρευνα της Ipsos που δημοσιεύθηκε τον Φεβρουάριο του 2021. Αλλά, επειδή η μοναξιά είναι συνηθισμένη, δεν σημαίνει ότι δεν είναι επικίνδυνη. Όταν η μοναξιά επιμένει, επηρεάζοντας κάποιον για εβδομάδες ή και χρόνια, αποτελεί σοβαρή απειλή για την ψυχική και σωματική υγεία των ανθρώπων. «Νομίζω ότι οι περισσότεροι άνθρωποι αναγνωρίζουν ότι επηρεάζει τη συναισθηματική μας ευημερία και ίσως ακόμη και την ψυχική μας υγεία, αλλά πολύ λίγοι άνθρωποι αναγνωρίζουν τις βαθιές επιπτώσεις που έχει στη νευροβιολογία μας, η οποία επηρεάζει τη μακροπρόθεσμη υγεία μας», λέει η Holt-Lunstad.
Έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι η μοναξιά μπορεί να αυξήσει σημαντικά τον κίνδυνο πρόωρου θανάτου. Εν μέρει, αυτό οφείλεται στο ότι συνδέεται με έναν εντυπωσιακό αριθμό διαταραχών, συμπεριλαμβανομένων γνωστικών διαταραχών όπως η νόσος Αλτσχάιμερ και άλλοι τύποι άνοιας, και διαταραχών της ψυχικής υγείας όπως η κατάθλιψη, το άγχος και η σχιζοφρένεια. Η μοναξιά έχει επίσης συνδεθεί με καρδιαγγειακά νοσήματα, εγκεφαλικά επεισόδια, διαβήτη τύπου 2, καρκίνο και άλλες χρόνιες ασθένειες.
Τι μπορεί να βοηθήσει στη μοναξιά;
Δεν υπάρχει μία λύση που να ταιριάζει σε όλους, λέει η Michelle Lim, επιστημονική πρόεδρος του Ending Loneliness Together -ενός δικτύου αυστραλιανών οργανώσεων-, η οποία επίσης ερευνά τη μοναξιά, στο Πανεπιστήμιο Swinburne. Υποστηρίζει ότι είναι σημαντικό να βρεθούν λύσεις που ταιριάζουν στα άτομα. Για παράδειγμα, λέει, ενώ κάποιοι άνθρωποι μπορεί να θεωρούν λογικό να ενταχθούν σε μια κοινωνική ομάδα, αυτό μπορεί να μην αρέσει σε κάποιον που είναι εσωστρεφής ή αντιμετωπίζει κοινωνικό άγχος.
Το κλειδί για την καταπολέμηση της μοναξιάς, λέει, δεν είναι απλώς η αύξηση του αριθμού των ανθρώπων που βλέπει ένα άτομο, αλλά η δημιουργία πιο ικανοποιητικών κοινωνικών συνδέσεων, μεταξύ άλλων αναζητώντας σχέσεις με άλλους που είναι πραγματικά «οι άνθρωποί σας», λέει η Lim. Συχνά ενθαρρύνει τους νεαρούς ασθενείς της να θέσουν στόχο τη βελτίωση μόνο μιας σχέσης - είτε πρόκειται για τον/την αδελφό/ή τους, τον γονιό τους είτε για τον μοναδικό φίλο τους από το σχολείο. «Το θέμα είναι να οικοδομήσουμε τον δεσμό ανάμεσα σε εσάς και στο άλλο άτομο», λέει η Lim. Η μείωση της μοναξιάς «δεν είναι απλώς να έχεις ανθρώπους γύρω σου, αλλά [να έχεις] μια ουσιαστική σχέση μαζί τους».
Είναι, επίσης, σημαντικό να θυμόμαστε ότι η μοναξιά αποτελεί μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης, «μια βιολογική παρόρμηση που μας παρακινεί να επανασυνδεθούμε κοινωνικά», και όχι κάτι για το οποίο πρέπει να ντρεπόμαστε, λέει η Holt-Lunstad. Βραχυπρόθεσμα, προτείνει να απασχοληθείτε για να αποσπάσετε την προσοχή σας και να εμπλουτίσετε τη ζωή σας, όπως να βγείτε στη φύση, να ασχοληθείτε με ένα δημιουργικό χόμπι ή να διαλογιστείτε. Δίνει, ταυτόχρονα, έμφαση στην καλλιέργεια των υφιστάμενων σχέσεων, συμπεριλαμβανομένων των σχέσεων με ανθρώπους που μπορεί να παραβλέπετε. Σε μια μελέτη που διεξήγαγε κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η Holt-Lunstad διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι ένιωθαν λιγότερο μόνοι αφού έκαναν μικρές πράξεις καλοσύνης για τον γείτονά τους, όπως το να βγάλουν βόλτα τον σκύλο τους ή να βγάλουν έξω τα σκουπίδια τους.
«Κάποιος που μπορεί να νιώθει μοναξιά δεν χρειάζεται να περιμένει κάποιον άλλον να επικοινωνήσει μαζί του ή να κάνει ωραία πράγματα γι' αυτόν - μπορεί να πάρει την πρωτοβουλία», λέει η Holt-Lunstad, εξηγώντας: «Ένας από τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να βοηθήσουμε τον εαυτό μας είναι να βοηθήσουμε τους άλλους» .