Ο καρκίνος του νεφρού είναι η τρίτη συχνότερη κακοήθεια του ουροποιητικού συστήματος και η πιο θανατηφόρα, κακοήθης νόσος του ουρογεννητικού.
Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία, ο καρκίνος του νεφρού αναλογεί στο 2% των κακοήθων όγκων του ανθρώπου και προσβάλλει κάθε χρόνο σε όλο τον κόσμο περισσότερους από 400.000 ενήλικες. Το νεφροκυτταρικό καρκίνωμα παρουσιάζει περίπου δύο με τρεις φορές πιο αυξημένη συχνότητα στους άντρες από ότι στις γυναίκες. Η συχνότερη ηλικία εκδήλωσης της νόσου είναι μεταξύ 55 και 84 ετών ενώ πιο σπάνια εμφανίζεται σε άτομα ηλικίας κάτω των 45 ετών.
Στην Ελλάδα, ο καρκίνος του νεφρού είναι ο 9ος σε συχνότητα νέων διαγνώσεων με το ποσοστό της συχνότητας εμφάνισης του να φτάνει στους άνδρες το 14,1% και στις γυναίκες το 4.3% στο σύνολο των νέων διαγνώσεων από καρκίνο σύμφωνα με τα σύγχρονα επιδημιολογικά δεδομένα του 2018. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, εκτιμάται ότι 136.500 νέες περιπτώσεις του καρκίνου των νεφρών διαγνώστηκαν το 2018 και περίπου 54.700 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από την ασθένεια.
Το νεφροκυτταρικό καρκίνωμα είναι η συχνότερη μορφή καρκίνου των νεφρών στους ενήλικες, αφού περίπου 9 στους 10 καρκίνους νεφρού είναι νεφροκυτταρικά καρκινώματα. Αναπτύσσεται από τα κύτταρα των νεφρικών σωληναρίων, όταν κάποιο από αυτά υφίσταται μία αλλαγή στο γενετικό του πρόγραμμα με αποτέλεσμα την ανεξέλεγκτη αύξηση και πολλαπλασιασμό του. Όταν τα καρκινικά κύτταρα αυξηθούν σε μεγάλο βαθμό, σχηματίζεται ένας όγκος μέσα στο νεφρό. Στους παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη καρκίνου του νεφρού συγκαταλέγονται η παχυσαρκία, το ιστορικό υπέρτασης και το ιστορικό καπνίσματος. Οι άνδρες, το κάπνισμα, το αυξημένο σωματικό βάρος, η παρουσία προϋπάρχουσας νεφρικής νόσου, και κληρονομικοί/γενετικοί παράγοντες έχουν επίσης αναγνωρισθεί ως παράγοντες κινδύνου.
Δυστυχώς, ο καρκίνος του νεφρού είναι από τους καρκίνους που έχουν πολύ μικρή αναγνωρισιμότητα. Η κλινική του διάγνωση είναι αρκετές φορές δύσκολη, καθώς εμφανίζεται με ποικιλία συμπτωμάτων και αυτό δυσχεραίνει το έργο μας. Εφόσον εντοπιστεί ο καρκίνος του νεφρού, επόμενος και άμεσος έλεγχος που πραγματοποιούμε είναι αν βρίσκεται σε μεταστατικό στάδιο. Στην περίπτωση που δεν υπάρχει μεταστατική νόσος τότε προχωρούμε σε χειρουργική παρέμβαση. Αν υπάρχουν μεταστατικές εστίες τότε προχωρούμε σε συστηματική θεραπεία.
Ο μεταστατικός νεφροκυτταρικός καρκίνος είναι ένα νεόπλασμα μη ευαίσθητο στην χημειοθεραπεία ή/και την ακτινοβολία. Την τελευταία δεκαετία τα κύρια φάρμακα αντιμετώπισης της νόσου ήταν αντιαγγειογενετικοί παράγοντες σε μορφή χαπιών (TKIs, tyrosine kinase inhibitors) οι οποίοι αποτέλεσαν ένα πολύ μεγάλο βήμα στην θεραπευτική του νεφροκυτταρικού καρκινώματος. Παρόλα αυτά, δεν είχαμε καταφέρει να έχουμε μακρές υφέσεις της νόσου.
Τα τελευταία χρόνια η ανοσοθεραπεία έχει εξελιχθεί σε σημαντικό σύμμαχο ενάντια στον καρκίνο του νεφρού. Ο οργανισμός μας είναι «κατασκευασμένος» με τέτοιο τρόπο που προσπαθεί να απαλλαγεί από τον καρκίνο μέσω του ανοσοποιητικού συστήματος. Υπό φυσιολογικές συνθήκες το ανοσοποιητικό σύστημα είναι σε θέση να εντοπίζει τους «εισβολείς» και να τους εξουδετερώνει. Όμως στην περίπτωση των καρκινικών όγκων, τα κύτταρά τους καταφέρνουν να «ξεγελούν» τα αντίστοιχα του ανοσοποιητικού συστήματος, με αποτέλεσμα οι καρκινικοί όγκοι να «επιβιώνουν» και συχνά να εξαπλώνονται στον οργανισμό. Αυτό που κάνουν οι ανοσοθεραπείες λοιπόν, είναι να ενεργοποιούν τον ανοσοποιητικό μηχανισμό, εμποδίζοντας τα καρκινικά κύτταρα να «ξεγελούν» τα κύτταρα του ανοσοποιητικού. Έτσι, αυτά αναγνωρίζουν με τη σειρά τους τα αντιγόνα που φέρουν στην επιφάνειά τους τα καρκινικά κύτταρα, προσκολλώνται πάνω τους και τα εξολοθρεύουν.
Με την ανοσοθεραπεία η αντιμετώπιση του μεταστατικού καρκίνου του νεφρού έχει πια αλλάξει δραστικά. Ήδη, οι ανανεωμένες κατευθυντήριες οδηγίες της ESMO (2020), προτείνουν την ανοσοθεραπεία σε συνδυασμό με TKI θεραπεία ως θεραπεία 1ης γραμμής για το προχωρημένο νεφροκυτταρικό καρκίνωμα (aRCC). Ειδικότερα, σε ασθενείς με προχωρημένο καρκίνωμα των νεφρών και ανεξαρτήτως ομάδας κινδύνου στην οποία ανήκουν, ο συνδυασμός pembrolizumab & axitinib συστήνεται ως θεραπεία 1ης γραμμής με βάση τις κατευθυντήριες οδηγίες τριών διεθνών επιστημονικών εταιρειών (ESMO, EAU, NCCN). Πρόκειται για την πρώτη εγκεκριμένη ανοσοθεραπεία στην Ευρώπη σε συνδυασμό με TKI θεραπεία για την 1η γραμμή θεραπείας του προχωρημένου νεφροκυτταρικού καρκινώματος, με ευνοϊκό προφίλ ασφάλειας, με αποδεδειγμένο σημαντικό όφελος στη συνολική επιβίωση, στην επιβίωση χωρίς εξέλιξη της νόσου, στην αντικειμενική ανταπόκριση και μείωση του κινδύνου θανάτου κατά 47% έναντι της σουνιτινίμπης, σε όλες τις κατηγορίες των ασθενών. Είμαστε ιδιαίτερα αισιόδοξοι λοιπόν ότι η ανοσοθεραπεία μπορεί να αποτελέσει θεραπευτική απάντηση στη συγκεκριμένη μορφή καρκίνου και μέσω αυτής ο μεταστατικός καρκίνος του νεφρού τείνει να γίνει μια χρόνια νόσος.
Who is who
Ο Λουκάς Κοντοβίνης γεννήθηκε στην Αθήνα τον Μάρτιο του 1975. Αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή του Παν/μίου της Bologna τον Μάρτιο του 2001. Μετά τη στρατιωτική θητεία και την υπηρεσία υπαίθρου, εξειδικεύθηκε στην Ογκολογία στο Αντικαρκινικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης “Θεαγένειο” μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2012, οπότε και εντάχθηκε στην ομάδα της Oncomedicare. Κατά τη διάρκεια της ειδικότητας μετεκπαιδεύθηκε στο Istituto Europeo di Oncologia, Milano στους όγκους του ουροποιητικού και της κεφαλής και του τραχήλου από τον Μάρτιο μέχρι τον Ιούλιο του 2012. Ολοκληρώνει τη διδακτορική του διατριβή στην Ιατρική Σχολή του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης εξετάζοντας τους αγγειογενεικούς παράγοντες στην αντιμετώπιση του μεταστατικού καρκίνου του νεφρού με sunitinib. Έχει δημοσιεύσει πολλές εργασίες σε περιοδικά του εξωτερικού και του εσωτερικού, έχει παρουσιάσει αρκετές εργασίες σε συνέδρια του εξωτερικού και του εσωτερικού και είναι προσκεκλημένος ομιλητής σε πολλά συνέδρια στην Ελλάδα.