Η μικροβιακή αντοχή δεν είναι κάτι που θα μεταδοθεί με την ταχύτητα του κορωνοϊού, οι επιπτώσεις της όμως θα είναι καταστροφικές. Ευτυχώς, γνωρίζουμε ήδη τι χρειάζεται να γίνει για να την αντιμετωπίσουμε.
Δεν θα ήταν σημαντικό αν υπήρχε κάτι θετικό που θα προκύψει από αυτή την πανδημία; αναρωτιέται η δημοσιογράφος του Guardian Λόρα Σπίνι. Αν βασιστούμε στα όσα γνωρίζουμε από την ιστορία, είναι πιθανό να υπάρξουν αρκετές θετικές εξελίξεις, παρόλο που δεν μπορούμε ακόμα να τις δούμε. Να όμως και μία που αρχίζει να διαφαίνεται: όπως σημειώνει ο καθηγητής ιατρικού δικαίου στο πανεπιστήμιο Boston Κέβιν Άουτερσον: “Σήμερα οι άνθρωποι μπορούν να καταλάβουν την κοινωνική αναταραχή που προκαλεί μία μη θεραπεύσιμη λοίμωξη”.
Ο Άουτερσον μιλάει συχνά για την μικροβιακή αντοχή (ΜΑ), την μικροβιακή εξέλιξη που απειλεί να εξαφανίσει έναν από τους βασικούς πυλώνες της σύγχρονης ιατρικής -τα αντιβιοτικά, ή και γενικότερα, τα αντιμολυσματικά φάρμακα. Αυτή η τάση αυξάνεται εδώ και χρόνια, αν και για πολύ καιρό μόνο οι γιατροί και όσοι επηρεάζονταν άμεσα από τις επιπτώσεις της μικροβιακής αντοχής αντιλαμβάνονταν σε ποιον βαθμό αποτελεί κίνδυνο. Ο νέος κορονοϊός ίσως να το αλλάξει αυτό.
Η μικροιακή εξέλιξη που απειλεί να εξαφανίσει τα αντιβιοτικά
Ο κορωνοϊός προκαλείται από έναν ιό, κάτι που σημαίνει ότι τα αντιβιοτικά δεν είναι δραστικά εναντίον του, ωστόσο οι σοβαρές περιπτώσεις παρουσιάζουν συχνά βακτηριακές λοιμώξεις που προκαλούν πνευμονία, και χρειάζονται θεραπεία με αντιβιοτικά. Κι όμως, μελέτες καταδεικνύουν ότι σε κάποιες χώρες συνταγογραφούνται αντιβιοτικά σε πάνω από το 70% των ασθενών με Covid-19, παρόλο που η χρήση τους είναι δικαιολογημένη μόνο για 1 στις 10 περιπτώσεις. Η συνταγογράφηση αντιβιοτικών έχει επίσης αυξηθεί στην πρωτοβάθμια φροντίδα λόγω της μετάβασης από την εξέταση πρόσωπο με πρόσωπο στην τηλεϊατρική. Οι παθολόγοι συχνά δεν μπορούν να είναι σίγουροι για την εξ αποστάσεως διάγνωση, και καταλήγουν να συστήνουν αντιβιοτικά πολύ συχνότερα, ως προληπτικό μέτρο.
Κι έτσι η μικροβιακή αντοχή αυξήθηκε λίγο παραπάνω φέτος, κάτι που προκαλεί ανησυχία, καθώς τα αντιμολυσματικά φάρμακα αποτελούν απαραίτητο στοιχείο της βασικής υγειονομικής υποδομής μας, όπως το καθαρό νερό και οι υποδομές αποχέτευσης. Χωρίς αυτά, μεταφερόμαστε πίσω στην ιατρική του 18ου αιώνα, όπου ακρωτηριάζουμε όσους έχουν γάγγραινα προκειμένου να σταματήσουμε τη μόλυνση. Υπάρχουν ήδη εστίες μη αντιμετωπίσιμων λοιμώξεων στον πλανήτη, όπως η νεογνική σηψαιμία στη νότια Ασία, μία μόλυνση του αίματος που αποδεικνύεται όλο και πιο δύσκολο να θεραπευτεί – δηλαδή τα αντιβιοτικά που αποτελούν την “ύστατη λύση” δεν λειτουργούν πλέον – και απειλεί να ακυρώσει όλη την πρόοδο που έχει επιτευχθεί κατά της βρεφικής θνησιμότητας σε αυτές τις χώρες.
Στην πραγματικότητα, η μικροβιακή αντοχή θα μπορούσε να προκαλέσει την επόμενη επιδημία. Η Σάλι Ντέιβις, υπεύθυνη για το θέμα της ΜΑ στην Βρετανία, χρησιμοποιεί μία πολύ έντονη παρομοίωση: “Ο Covid μοιάζει με έναν αστακό που τον έχουμε ρίξει σε βραστό νερό και τσιρίζει καθώς πεθαίνει, ενώ η μικροβιακή αντοχή μοιάζει με αστακό που τον βάλαμε σε κρύο νερό, το οποίο ζεσταίνεται σιγά-σιγά, κι έτσι δεν ακούμε τίποτα”. Όσοι μελετούν την μικροβιακή αντοχή προειδοποιούν ότι το νερό είναι ήδη αρκετά ζεστό.
Με τι θα έμοιαζε μία πανδημία μικροβιακής αντοχής;
Δεν θα επρόκειτο για μία μόλυνση, αλλά για πολλές – οι οποίες θα ήταν χρόνιες και μη αντιμετωπίσιμες. Θα μπορούσε κάποιος να διαπιστώσει ότι μία μόλυνση του δέρματος έχει φτάσει ως τα οστά, από τα οποία θα εκκρίνεται πύον για το υπόλοιπο της ζωής του, αν η μόλυνση δεν φτάσει στο αίμα του και τον σκοτώσει. Κάτι αντίστοιχο μπορεί να συμβεί στα άτομα του στενού του περιβάλλοντος – είτε βρίσκεται σε μονάδα εντατικής θεραπείας ή σε κάποιο προσφυγικό καταυλισμό ή σε κάποια φυλακή όπου θα ανθεί η φυματίωση που αντιστέκεται στα φάρμακα.
Οι εστίες αντοχής θα πολλαπλασιάζονταν. Το κύμα αυτό θα εξαπλωνόταν στον πλανήτη – όχι με την ταχύτητα του Covid, καθώς τα μικρόβια εξελίσσονται πια αργά από τους ιούς – αλλά είναι πιθανό το κύμα να επιταχυνθεί όσο προχωράει, σύμφωνα με την Ντέιβις, λόγω της ικανότητας των μικροβίων για οριζόντια μεταφορά γονιδίων. “Θα βρισκόμασταν αντιμέτωποι με χρόνιες μολύνσεις, υψηλά ποσοστά θανάτων, και ουσιαστικά απώλεια της σύγχρονης ιατρικής”, δηλώνει.
Αγνωστο το πότε θα ξεκινήσει η επόμενη πανδημία
Αυτό είναι το χειρότερο σενάριο, και ίσως να βρίσκεται πιο κοντά μας απ’ όσο πιστεύουμε. Δεν θα μπορούσαμε να ορίσουμε ένα σημείο εκκίνησης αυτής της πανδημίας. Μπορεί να συμβεί σε δέκα ή είκοσι χρόνια, υπάρχει όμως και ο φόβος ότι έχει ήδη ξεκινήσει εδώ και αρκετά χρόνια. Θα μπορούσε επίσης να συμβεί κάτι που θα την επιταχύνει: τα μικρόβια επωφελούνται από τις κρίσεις – πολέμους, ακραία καιρικά φαινόμενα, ιογενείς πανδημίες – για να κερδίσουν έδαφος.
Ο περιορισμός της ακατάλληλης χρήσης αντιβιοτικών, τόσο σε ανθρώπους όσο και στα ζώα που εκτρέφουμε, είναι απαραίτητος για να προλάβουμε την μικροβιακή αντοχή, χρειαζόμαστε όμως και νέα αντιμολυσματικά φάρμακα – νέες έσχατες λύσεις. Αυτό που εμπόδιζε έως τώρα την ανάπτυξη τέτοιων φαρμάκων είναι ο ίδιος λόγος για τον οποίο δεν είχαμε εμβόλια κατά των κορονοϊών όταν ξεκίνησε η πανδημία: τα οικονομικά κίνητρα δεν είναι αρκετά. Και επειδή τα αντιβιοτικά χρειάζονται συνήθως σε αρκετά μικρές ποσότητες κάθε φορά, δεν υπάρχει οικονομία κλίμακας.
Ποια είναι τα θετικά νέα
Αυτά είναι τα κακά νέα. Ας δούμε όμως και τα καλά. Καταβάλλονται ήδη προσπάθειες για την ανάπτυξη των νέων αντιμολυσματικών. Ο Κέβιν Άουτερσον είναι ο ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος του CARB-X, που χρηματοδοτείται από την βρετανική και τη γερμανική κυβέρνηση, το Wellcome Trust, το Ίδρυμα Μπιλ και Μελίντα Γκέιτς και από αρκετές κρατικές υπηρεσίες των ΗΠΑ, και στηρίζει τα αρχικά στάδια έρευνας και ανάπτυξης – δηλαδή τις προκλινικές έρευνες και την πρώτη φάση κλινικών δοκιμών. Ταυτόχρονα, τον περασμένο Ιούλιο η Διεθνής Ομοσπονδία Φαρμακοβιομηχανιών ξεκίνησε μία πρωτοβουλία 1 δισ. δολαρίων για τη χρηματοδότηση των πολύ πιο κοστοβόρων φάσεων 2 και 3 κλινικών δοκιμών που φέρνουν ένα φάρμακο – από τα λίγα που φτάνουν σε αυτό το στάδιο – κοντά στην ρυθμιστική έγκριση. Και η Βρετανία πειραματίζεται με ένα νέο μοντέλο πληρωμών προς τις φαρμακευτικές εταιρείες που θα πληρώνονται προκαταβολικά για νέου τύπου αντιβιοτικά, ώστε να αποσυνδεθεί το κέρδος από τον όγκο των πωλήσεων.
Σύμφωνα με τον Αμερικανό γιατρό Τζον Ρεξ, που μελετά την μικροβιακή αντοχή, χρειαζόμαστε περίπου δύο με τέσσερα νέα αντιμολυσματικά ανά δεκαετία, κάτι που αυτή την στιγμή μοιάζει εφικτό. Του προκαλεί αισιοδοξία το γεγονός ότι τώρα πλέον δεν είναι υποχρεωμένος να εξηγεί το πρόβλημα στους Υπουργούς Οικονομικών και ότι έχει αποδειχθεί πια, χάρη στα εμβόλια κατά του νέου κορονοϊού, πως ο κόσμος μπορεί να αντιδράσει ταχύτατα όταν αντιλαμβάνεται το μέγεθος μιας απειλής.
Βρισκόμαστε όμως σε μία κούρσα που δεν θα τελειώσει ποτέ, και για να παραμείνουμε μπροστά θα πρέπει να εντείνουμε τον ρυθμό μας.