Η ευλογιά των πιθήκων είναι μια νόσος που έχει αιφνιδιάσει τον κόσμο. Υπάρχει εδώ και πολύ καιρό στην Αφρική όπου οι άνθρωποι ζουν κοντά στα ζώα του δάσους που μεταφέρουν τον ιό.
Τώρα, όμως, έχει εξελιχθεί σε παγκόσμιο πρόβλημα και εξαπλώνεται με τρόπους που δεν έχουμε ξαναδεί και σε κλίμακα που δεν έχει προηγούμενο. Τα επιβεβαιωμένα κρούσματα της νόσου ανέρχονται πλέον σε 27.000 σε 88 χώρες και εντοπίζονται κυρίως σε ομοφυλόφιλους άνδρες.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας πρόκειται πλέον για παγκόσμια έκτακτη ανάγκη. Μπορεί λοιπόν να σταματήσει η ευλογιά των πιθήκων ή πλέον είμαστε καταδικασμένοι να έχουμε ακόμα έναν ιό που εξαπλώνεται σε όλο τον κόσμο;
Σύμφωνα με τον συντάκτη υγείας του BBC, Τζέιμς Γκάλαχερ, υπάρχουν τρία πράγματα που πρέπει να λάβουμε υπόψη:
- Είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί ο ιός;
- Έχουμε τη δυνατότητα να τον σταματήσουμε;
- Υπάρχει η βούληση να αντιμετωπιστεί μια ασθένεια που επηρεάζει κυρίως γκέι και αμφιφυλόφιλους άνδρες;
Τι είναι η ευλογιά των πιθήκων
Η αλήθεια είναι πως δεν υπάρχει τίποτα το ιδιαίτερο σχετικά με τη βιολογία του ιού της ευλογιάς των πιθήκων. Δεν είναι μια ασταμάτητη δύναμη. Ο κορωνοϊός, αντίθετα, πιθανότατα ήταν κάτι τέτοιο, καθώς εξαπλώνεται τόσο εύκολα που ήταν αναμφισβήτητα αδύνατο να περιοριστεί ακόμη και τις πρώτες ημέρες της πανδημίας.
Αλλά ο ιόε της ευλογιάς των πιθήκων είναι πιο δύσκολο να μεταδοθεί από το ένα άτομο στο άλλο. Χρειάζεται στενή φυσική επαφή -όπως μέσω του μολυσμένου δέρματος, παρατεταμένης δια ζώσης επαφής ή επαφής με μολυσμένες επιφάνειες όπως ένα σεντόνι ή μια πετσέτα.
Με απλά λόγια, οι δύο ιοί είναι τελείως διαφορετικοί, όπως υποδεικνύει και το γεγονός ότι οι προηγούμενες επιδημίες ευλογιάς των πιθήκων έχουν ήδη περάσει. Και η ανθρωπότητα έχει ήδη ξεπεράσει την πολύ μεγαλύτερη πρόκληση να νικήσει τον θανατηφόρο «ξάδερφο» του ιού της ευλογιάς των πιθήκων, την ευλογιά.
«Η ευλογιά των πιθήκων είναι ευκολότερη καθώς είναι λιγότερο μεταδοτική από την ευλογιά, επομένως είμαστε σε πολύ καλύτερη θέση», δήλωσε ο καθηγητής Jonathan Ball, ιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Nottingham.
Ωστόσο, ένα θέμα είναι ότι μερικοί άνθρωποι έχουν ήπια συμπτώματα ή συμπτώματα που μπορούν εύκολα να εκληφθούν ως σεξουαλικά μεταδιδόμενο νόσημα ή ανεμοβλογιά. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί άθελά τους να μεταδώσουν τον ιό και σε άλλους.
Τα εργαλεία αντιμετώπισης του ιού
Ο ιός έχει εισχωρήσει σε μια ομάδα ανθρώπων που κάνουν τόσο σεξ ή έρχονται σε τόσο στενή επαφή με αρκετούς συντρόφους ώστε να ξεπεράσει τις δικές του ανεπάρκειες και να εξαπλωθεί. Δεν ταξινομείται ως σεξουαλικά μεταδιδόμενη λοίμωξη, αλλά μια μελέτη στο New England Journal of Medicine υπολόγισε ότι το 95% των λοιμώξεων από την ευλογιά των πιθήκων προκαλούνται μέσω του σεξ, ιδιαίτερα του σεξ μεταξύ ανδρών.
Το σεξ, προφανώς, χαρακτηρίζεται από τη στενή επαφή που χρησιμοποιεί ο ιός για να εξαπλωθεί. Αυτό αφήνει δύο επιλογές για τον περιορισμό της ασθένειας -είτε οι επιστήμονες να πείσουν τους ανθρώπους να κάνουν λιγότερο σεξ, είτε να μειώσουν τον κίνδυνο μόλυνσης όταν εκτεθούν.
Ο καθηγητής Paul Hunter, από το Πανεπιστήμιο της East Anglia, δήλωσε: «Ο ευκολότερος τρόπος για να το αποτρέψουμε είναι να κλείσουμε όλα τα πολύ ενεργά σεξουαλικά δίκτυα για μερικούς μήνες μέχρι να εξαφανιστεί, αλλά δεν νομίζω ότι θα συμβεί ποτέ αυτό. Εσείς;».
Μερικοί άνθρωποι προσαρμόζουν τη σεξουαλική τους ζωή ανταποκρινόμενοι στις προειδοποιήσεις για την ευλογιά των πιθήκων και οι συμβουλές απευθύνονται σε αυτούς που κινδυνεύουν περισσότερο. Αλλά ο καθηγητής Hunter υποστηρίζει ότι το μάθημα των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων λοιμώξεων -από τη σύφιλη στον Μεσαίωνα μέχρι σήμερα- είναι ότι οι άνθρωποι εξακολουθούν να κάνουν σεξ και ότι «ο εμβολιασμός είναι σχεδόν η μόνη επιλογή».
Ευτυχώς, το εμβόλιο της ευλογιάς που χρησιμοποιήθηκε για την εξάλειψη αυτού του ιού είναι περίπου 85% αποτελεσματικό στην πρόληψη της ευλογιάς των πιθήκων. Οι προμήθειες είναι περιορισμένες καθώς διατηρούνται αποθέματα σε περίπτωση μόνο που κάποιος εργαλειοποιήσει την ευλογιά, και όχι για την αντιμετώπιση μιας πρωτοφανούς εστίας ευλογιάς.
Ωστόσο, δεν θα χρειαζόταν να εμβολιαστούν όλοι όσοι διατρέχουν κίνδυνο για να σταματήσει το ξέσπασμα. Η «ανοσία της αγέλης» σημαίνει ότι από τη στιγμή που προστατεύεται ένας κρίσιμος αριθμός ανθρώπων, ο ιός δεν μπορεί πλέον να εξαπλωθεί. Αυτό θα είναι πολύ πιο εύκολο να επιτευχθεί με την ευλογιά των πιθήκων συγκριτικά με άλλες ασθένειες, όπως η COVID-19.
Οι άνθρωποι
Αν και ο καθένας μπορεί να κολλήσει την ευλογιά των πιθήκων, οι ομοφυλόφιλοι, αμφιφυλόφιλοι και γενικώς οι άνδρες που κάνουν σεξ με άνδρες επηρεάζονται δυσανάλογα από αυτή την επιδημία. Αυτό μπορεί να καταστήσει ευκολότερο τον έλεγχο του ιού, καθώς, συνολικά, είναι μια ομάδα που είναι πιο συνδεδεμένη με τη σεξουαλική υγεία. Επιτρέπει επίσης τη στόχευση πόρων σε όσους το χρειάζονται -όπως ο εμβολιασμός ομοφυλόφιλων ανδρών και όχι ολόκληρου του πληθυσμού.
Ωστόσο, το στίγμα, οι διακρίσεις και η κακοποίηση μπορούν να σταματήσουν τους ανθρώπους που αναζητούν βοήθεια, ιδιαίτερα σε χώρες όπου το σεξ μεταξύ ανδρών είναι παράνομο. «Ορισμένες χώρες δεν διαθέτουν υποδομές και κάποιες μπορεί να μην έχουν τη θέληση να κάνουν τεστ για την ευλογιά των πιθήκων, λόγω της ομοφυλοφιλίας», δήλωσε ο καθηγητής Francois Balloux, από το University College του Λονδίνου.
Επιπλέον, υπάρχουν προκλήσεις ακόμη και σε χώρες που υποστηρίζουν τα δικαιώματα της ΛΟΑΤ κοινότητας. Ακόμη και πολιτικές όπως το να ζητάμε από τους ανθρώπους να απομονωθούν -τις οποίες γνωρίζουμε πολύ καλά εξαιτίας της COVID-19- μπορεί να έχουν ανεπιθύμητες συνέπειες.
«Ισοδυναμεί με την αποκάλυψη των σεξουαλικών προτιμήσεων -είτε σε μια σύζυγο είτε σε γονείς που ξαφνικά πρέπει να εξηγήσεις γιατί- επομένως υπάρχει ισχυρή πίεση στο να μην πεις ποιες ήταν οι επαφές σου», είπε ο καθηγητής Hunter.
Τελικά, μπορεί λοιπόν να περιοριστεί η ευλογιά των πιθήκων;
Ήδη ορισμένες χώρες φαίνεται να καταφέρνουν να περιορίσουν τον ιό. Στο Ηνωμένο Βασίλειο ο αριθμός των μολύνσεων έχει μειωθεί σε περίπου 35 την ημέρα, σύμφωνα με τις Αρχές. Ωστόσο, τα κρούσματα συνεχίζουν να αυξάνονται σε άλλα μέρη, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ που έχουν κηρύξει κατάσταση έκτακτης ανάγκης.
Αλλά δεν αρκεί να ξεπεραστεί ο ιός μόνο σε πλούσιες χώρες, δεδομένου ότι αυτή τη στιγμή έχει εντοπιστεί σε περισσότερες από 80 χώρες που δεν έχουν μεγάλο ιστορικό της νόσου. «Είναι πολύ ασαφές για μένα αν θα ελεγχθεί πλήρως, κάποιες χώρες θα το ξεπεράσουν, κάποιες ίσως όχι», είπε ο καθηγητής Balloux.
Η επικεφαλής του ΠΟΥ για την ευλογιά των πιθήκων, Δρ. Rosamund Lewis, λέει ότι είναι δυνατό να τερματιστεί η επιδημία, αλλά προειδοποιεί ότι δεν έχουμε «κρυστάλλινη σφαίρα» και δεν είναι σαφές εάν ο οργανισμός θα είναι σε θέση «να υποστηρίξει αρκετά τις χώρες και τις κοινότητες για να σταματήσει αυτό το ξέσπασμα».
Οι ενδημικές χώρες στην Αφρική -όπου η ευλογιά των πιθήκων υπάρχει πάντα- θα συνεχίσουν να αντιμετωπίζουν τον ιό καθώς μεταφέρεται συνεχώς από άγρια ζώα στους ανθρώπους.
Μελέτες έχουν δείξει ότι το πρόβλημα επιδεινώνεται από τότε που ολοκληρώθηκε το πρόγραμμα εξάλειψης της ευλογιάς των πιθήκων, καθώς ελάχιστα άτομα κάτω των 50 ετών έχουν ανοσοποιηθεί. Το μόνο πράγμα που θα το σταματήσει αυτό είναι μια εκστρατεία μαζικού εμβολιασμού, «αλλά υπάρχει μια μεγάλη συζήτηση στην Αφρική εάν αυτό είναι σωστό ή απαραίτητο», λέει ο καθηγητής Hunter.
Τι θα συμβεί αν δεν την περιορίσουμε;
Το ανησυχητικό είναι ότι η ευλογιά των πιθήκων θα μπορούσε να γίνει μόνιμη παρουσία σε ανθρώπους σε όλο τον κόσμο και όχι μόνο σε χώρες με μολυσμένα ζώα. Αυτή τη στιγμή, αφορά κυρίως ομοφυλόφιλους άνδρες, αλλά όσο περισσότερο συνεχίζεται η επιδημία, τόσο περισσότερες πιθανότητες έχει ο ιός να εγκατασταθεί ευρύτερα.
Υπήρξαν μεμονωμένα κρούσματα σε παιδιά και γυναίκες, αλλά δεν έχουν ξεκινήσει παρόμοια ξεσπάσματα σε σχολικές αίθουσες και χώρους εργασίας. Ωστόσο, οι κίνδυνοι αυξάνονται καθώς δίνεται χρόνος στον ιό να γίνει καλύτερος στο να μολύνει ανθρώπους. Έχουμε δει πώς εξελίχθηκε ο κορωνοϊός και παραλλαγές όπως η Όμικρον έγιναν πολύ καλύτερες στο να μας μολύνουν.
«Αν δεν αλλάξει ο ιός, προσωπικά αμφιβάλλω ότι θα εξαπλωθεί σε παιδιά ή γενικότερα σε άτομα που δεν έχουν πολλούς σεξουαλικούς συντρόφους. Αλλά όσο μεγαλύτερη είναι η αναμονή, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος να αλλάξει», δήλωσε ο καθηγητής Balloux.
Το άλλο ζήτημα είναι ότι η ευλογιά των πιθήκων έχει την ικανότητα να μολύνει ένα ευρύ φάσμα θηλαστικών, όπως σκίουρους, αρουραίους, τυφλοπόντικες και πίθηκους στην Αφρική. Υπάρχει κίνδυνος ο ιός να φτάσει και σε άλλα ζώα και να αρχίσει να αναπηδά μεταξύ των ειδών.
Το ξέσπασμα της ευλογιάς των πιθήκων το 2003 στις ΗΠΑ -που οδήγησε σε 47 κρούσματα σε έξι πολιτείες- προκλήθηκε από τρωκτικά που στην Αμερική ζουν ως κατοικίδια. Η αντιμετώπιση και αυτής της εστίας της ευλογιάς των πιθήκων είναι εφικτή, αλλά όσο περισσότερο την αφήνουμε, τόσο πιο δύσκολο γίνεται και τόσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος.