Μέχρι πού μπορεί να φτάσει η επιστήμη τελικά, προκειμένου να βοηθήσει ένα ζευγάρι που αντιμετωπίζει πρόβλημα γονιμότητας να αποκτήσει ένα υγιές μωρό;
Ιδιαίτερα όταν το δικό του γενετικό υλικό δεν είναι επαρκές ή κατάλληλο και υπάρχει κίνδυνος να κληρονομηθεί κάποια σοβαρή ασθένεια; Ωάριο δότριας, μέρος από το ωάριο δότριας, σπέρμα δότη, αλλά και πολλά άλλα μπορεί να επιστρατευθούν σήμερα για την επίτευξη του στόχου: υγιές μωρό. Με αφορμή τη γέννηση του πρώτου μωρού στην Ελλάδα με τη μέθοδο της μεταφορά μητρικής ατράκτου, ο Δρ. Θάνος Παράσχος εξηγεί ότι, παρόλο που πολλά λέγονται και γράφονται για τα μωρά που γεννιούνται από τρεις γονείς, η συγκεκριμένη φράση δεν ισχύει ακριβώς όπως διατυπώνεται, δεδομένου ότι τα μεγέθη στο μικροσκόπιο αλλά και στην αληθινή ζωή επιβεβαιώνουν μια άλλη εικόνα.
Κύριε Παράσχο, τι λύση δίνει η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή στις γυναίκες με προβληματικά ωάρια μέχρι τώρα;
Έδινε τη λύση των ωαρίων δότριας. Και φυσικά συνεχίζει να τη δίνει. Ξέρουμε ότι κάθε γυναίκα με κακή ποιότητα ωαρίων ή με έλλειψη ωαρίων, συνήθως λόγω ηλικίας θα χρειαστεί να χρησιμοποιήσει ωάρια δότριας για να αυξήσει την πιθανότητα να συλλάβει και να αποκτήσει μωρό με τον σύντροφό της. Κι αυτό επειδή τα δικά της ωάρια είτε δεν μπορούν να γονιμοποιηθούν είτε φέρουν γενετικές ανωμαλίες. Και στις δύο περιπτώσεις μάλιστα αυτό συμβαίνει συνήθως λόγω ηλικίας.
Σε αυτή την περίπτωση, όμως, η γυναίκα δεν αποκτά το βιολογικό της παιδί; Έτσι δεν είναι;
Θα στο θέσω ανάποδα αυτό που ρωτάς. Είναι νομικά αλλά και ηθικά η μητέρα του παιδιού, δεδομένου ότι το κυοφορεί για εννέα μήνες το μωρό του συντρόφου της και το φέρνει στον κόσμο με τοκετό. Επιπλέον, είναι η γυναίκα που προορίζεται να το μεγαλώσει, επειδή συνειδητά έχει επιλέξει να το κάνει. Συνειδητά επομένως έχει επιλέξει να είναι η μητέρα του. Τώρα, αν με ρωτάς αν το παιδί φέρει το βιολογικό της υλικό και τα γονίδια της η απάντηση είναι όχι δεν τα φέρει. Το μωρό που θα γεννηθεί φέρει κατά 50% το γενετικό υλικό του πατέρα, του συντρόφου δηλαδή της γυναίκας που το κυοφορεί. Το άλλο 50% είναι το DNA της δότριας. Το ίδιο φυσικά ισχύει όταν χρησιμοποιούμε σπέρμα άνδρα δότη για να επιτευχθεί η σύλληψη σε ένα ζευγάρι, όπου το πρόβλημα υπογονιμότητας το έχει ο άνδρας και δεν μπορεί να επιλυθεί με τις μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής που διαθέτουμε.
Και τι νέο προέκυψε που άλλαξε τα δεδομένα;
Προέκυψε η γονιμοποίηση με τη χρήση δύο ωαρίων. Το ωάριο της βιολογικής μητέρας και το ωάριο τη δότριας. Πιο συγκεκριμένα, στη διαδικασία της εξωσωματικής γονιμοποίησης συμμετέχει το σπερματοζωάριο του άντρα και δύο ωάρια από δύο διαφορετικές γυναίκες. Από το ωάριο της γυναίκας που προορίζεται να κυοφορήσει το παιδί και να είναι η βιολογική του μητέρα λαμβάνεται ο πυρήνας. Εξωτερικά όμως μεταμοσχεύεται το περίβλημα του ωαρίου νεότερης και υγιούς γυναίκας δότριας.
Και σε τι χρησιμεύει αυτό;
Το περίβλημα από νεότερη γυναίκα βοηθά το ωάριο να απαλλαγεί από σπάνια νοσήματα, δεδομένου ότι σε αυτό το περίβλημα περιέχονται τα μιτοχόνδρια που μπορεί να φέρουν αλλοιώσεις. Επιπλέον, το περίβλημα από το ωάριο νεότερης γυναίκας επιτρέπει το ωάριο της μητέρας που θέλει να συλλάβει να λειτουργήσει κατά τη γονιμοποίηση πιο αποδοτικά σαν να είναι ωάριο νεότερη ηλικίας. Έχει έτσι πιο αυξημένες πιθανότητες να γονιμοποιηθεί και να αναπτυχθεί σε έμβρυο.
Αυτή επομένως είναι μία νέα εξέλιξη;
Η αλήθεια είναι ότι, παρόλο που πήρε μεγάλη δημοσιότητα το θέμα με αφορμή το πρώτο μωρό που γεννήθηκε στην Ελλάδα με αυτή τη μέθοδο, το όλο εγχείρημα δεν προέκυψε για πρώτη φορά τώρα. Υπήρξε ένα ζευγάρι μουσουλμάνων στην Αμερική όπου η μητέρα ήταν φορέας σοβαρού μιτοχονδριακού νοσήματος. Η μητέρα είχε κάποιο πρόβλημα πολύ σοβαρό που είχε αποβάλει 3-4 φορές, ενώ είχε φέρει στον κόσμο και παιδιά τα οποία γεννήθηκαν και πέθαναν μεταγενέστερα, λόγω ενός μιτοχονδριακού συνδρόμου, το σύνδρομο Leigh’s. Γι’ αυτό σε αυτήν την περίπτωση χρησιμοποιήθηκε ο πυρήνας του ωαρίου της, τον οποίο στο εργαστήριο εισήγαγαν σε ωάριο υγιούς δότριας. Έτσι προέκυψε ένα νέο ανακατασκευασμένο ωάριο από το οποίο γεννήθηκε ένα υγιές παιδί. Δημιουργήθηκε δηλαδή ένα νέο ωάριο με τον κυτταρικό πυρήνα της μητέρας και το μιτοχονδριακό υλικό της δότριας. Προέκυψε έτσι ένα νέο ωάριο κι αυτό γονιμοποιήθηκε από το σπερματοζωάριο του πατέρα με μικρογονιμοποίηση. Η όλη διαδικασία έγινε στο Μεξικό πριν δύο περίπου χρόνια, επειδή δεν υπήρχε ακόμα τότε το νομικό πλαίσιο για να γίνει στην Αμερική.
Και τι ορίζει το νομικό πλαίσιο σε σχέση με τη μέθοδο μεταφοράς μητρικής ατράκτου, του πυρήνα δηλαδή του ωαρίου;
Έχει νομιμοποιηθεί στη Μ. Βρετανία και έχει ήδη εφαρμοστεί στην Ελλάδα, όπου γεννήθηκε το πρώτο μωρό. Η μέθοδος χρησιμοποιείται σε γυναίκες με αποτυχημένες προσπάθειες εξωσωματικής, λόγω μιτοχονδριακών προβλημάτων στα ωάρια τους.
Κάθε μωρό που γεννιέται με τη χρήση δύο ωαρίων, κι ας χρησιμοποιείται μόνο μέρος του ωαρίου δότριας, είναι το βιολογικό παιδί και των δύο γυναικών;
Εφόσον χρησιμοποιείται ο πυρήνας του ωαρίου της γυναίκας, σημαίνει ότι χρησιμοποιείται όλο το υλικό που καθορίζει τα γονίδια και τα χαρακτηριστικά. Αυτό σημαίνει ότι το μωρό που θα γεννηθεί θα είναι το βιολογικό παιδί της γυναίκας από την οποία προέρχεται ο πυρήνας, η οποία παρεμπιπτόντως θα είναι και αυτή που θα το κυοφορήσει και γεννήσει. Και θα προορίζεται να είναι μητέρα του. Και στην ουσία είναι η μητέρα του.
Και δεν κληρονομεί τίποτα το μωρό από τη γυναίκα που δωρίζει το περίβλημα του ωαρίου;
Αν θες να σου μιλήσω συγκεκριμένα με αριθμούς, το παιδί θα έχει 99% το γενετικό υλικό της μητέρας του, ενώ από τη δότρια θα φέρει λιγότερο από το 1% του μιτοχονδριακού υλικού.
Αυτό όμως είναι αρκετό για να ισχύει η ταμπέλα «μωρό από τρεις γονείς»;
Είναι λάθος να συζητάμε θεωρώ σε αυτή τη βάση και γενικά να χρησιμοποιούμε ταμπέλες. Αυτό ισχύει κι όταν χρησιμοποιούμε σπέρμα δότη, αλλά κι όταν χρησιμοποιούμε εξ’ ολοκλήρου το ωάριο δότριας. Και μάλιστα σε μεγαλύτερο ποσοστιαίο βαθμό. Επίσης, και στην παρένθετη μητρότητα ισχύει αυτό. Μπορεί να μη χρησιμοποιείται γενετικό υλικό από τρίτο πρόσωπο, όμως συμμετέχει στη διαδικασία ένα τρίτο πρόσωπο, προκειμένου να έρθει ένα παιδί στον κόσμο. Το θέμα είναι να καταλάβουμε πότε μπορεί να δώσει η επιστήμη λύση, με ποιο τρόπο και σε ποιες περιπτώσεις.
Κύριε Παράσχο, έτσι όπως το καταλαβαίνω εγώ θα μπορούν όλες οι γυναίκες που έχουν μη ποιοτικά ή γερασμένα ωάρια να αποκτήσουν το βιολογικό τους παιδί, χωρίς να χρειάζονται πλέον να χρησιμοποιήσουν ολόκληρο το ωάριο δότριας και ούτε να χρειάζεται να καταψύχουν τα ωάρια τους για μελλοντική χρήση;
Δεν είναι έτσι ακριβώς. Πρώτα από όλα αυτή η μέθοδος έχει ένδειξη σήμερα μόνο για συγκεκριμένες γυναίκες που έχουν επαναλαμβανόμενες αποτυχημένες προσπάθειες εξωσωματικής ή φέρουν συγκεκριμένα μιτοχονδριακά νοσήματα, που μπορεί να κληρονομηθούν στους απογόνους τους. Δυνητικά φυσικά και σε βάθος χρόνου θα μπορούσε η μέθοδος να χρησιμοποιηθεί σε όλες τις γυναίκες που έχουν προβλήματα με την ποιότητα των ωαρίων τους λόγω ηλικίας ή φέρουν διάφορα κληρονομικά νοσήματα. Όμως η αλήθεια είναι ότι τη λύση σε αυτό μπορεί να δώσει κάτι που ήδη εφαρμόζουμε εδώ και αρκετά χρόνια και είναι λιγότερο επεμβατικό και σύνθετο. Η μέθοδος της προεμφυτευτικής διάγνωσης.
Τι ακριβώς επιτυγχάνεται με τη μέθοδο αυτή;
Θα στο εξηγήσω με ένα απλό παράδειγμα. Έχουμε ένα ζευγάρι που φέρουν και οι δύο το γονίδιο της Θαλασσαιμίας, πράγμα που αυξάνει σοβαρά την πιθανότητα να αποκτήσουν παιδί με τη νόσο. Σε αυτό το ζευγάρι συστήνουμε τη διαδικασία της εξωσωματικής, κατά τη διάρκεια της οποίας προκύπτει ένας αριθμός εμβρύων με τα ωάρια της υποψήφιας μητέρας και τα σπερματοζωάρια του υποψήφιου πατέρα. Στη συνέχεια, προχωρούμε σε προεμφυτευτικό έλεγχο. Σε αυτή την περίπτωση μπορούμε να αφαιρέσουμε ένα ή δύο κύτταρα από το κάθε έμβρυο πριν την εμβρυομεταφορά του και να γίνει μια γενετική ανάλυση για να δούμε ποια πάσχουν ή εάν είναι φορείς ή όχι. Κατά την ανάλυση εντοπίζουμε και ξεχωρίζουμε τα υγιή έμβρυα και επιλέγουμε να μεταφέρουμε αυτά για εμφύτευση στη μήτρα της γυναίκας. Έτσι διασφαλίζουμε ότι το μωρό που θα γεννηθεί θα είναι υγιές.
Δεν επιδιορθώνεται, δηλαδή, οποιαδήποτε βλάβη μπορεί να υπάρχει σε κάποιο από τα ωάρια ή σπερματοζωάρια;
Όχι, δεν επιδιορθώνουμε τίποτα. Απλά επιλέγουμε τα υγιή έμβρυα. Σίγουρα πρόκειται για μια λιγότερο επεμβατική διαδικασία. Στην περίπτωση της τεχνικής που χρησιμοποιείται το γενετικό υλικό τριών ανθρώπων, δηλαδή της μητέρας, της δότριας και του πατέρα, ναι, πράγματι μπορούμε ν’ αφαιρέσουμε το μιτοχονδριακό υλικό και να χρησιμοποιήσουμε τον πυρήνα της μητέρας και να έχουμε ένα υγιές έμβρυο. Η όλη διαδικασία όμως είναι ιδιαίτερα επεμβατική. Στην περίπτωση του προγεννητικού ελέγχου απλά εντοπίζουμε ποιο έμβρυο είναι υγιές κι αυτό επιλέγουμε για εμβρυομεταφορά. Στην πρώτη περίπτωση είναι πολύ παρεμβατικό, θέλει σκέψη και συζήτηση πότε και πού πρέπει να χρησιμοποιηθεί, ενώ στη δεύτερη δε χρειάζεται να παρέμβουμε στη φύση τόσο πολύ.
Μέχρι που πιστεύετε ότι θα φτάσει η εξωσωματική γονιμοποίηση;
Όλες οι τεχνικές και μέθοδοι, που αναπτύσσονται στο πλαίσιο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, είναι για να δώσουν λύσεις σε προβλήματα που υπάρχουν. Στόχος σε καμία περίπτωση δεν είναι τα κατά παραγγελία μωρά, όπως σχολιάζεται από κάποιους κατά καιρούς, συνήθως κάθε φορά που μια νέα πρωτοποριακή μέθοδος προκύπτει. Είναι σημαντικό ο κόσμος να καταλάβει ότι εμείς δεν παρεμβαίνουμε στη φύση, αλλά προσπαθούμε να βελτιώσουμε τις συνθήκες υγείας και την εξέλιξη της όλης διαδικασίας.
Πιστεύετε ότι τα παιδιά που έχουν γεννηθεί από τρεις γονείς θα αντιμετωπίσουν κάποια σύγχυση ταυτότητας μεγαλώνοντας;
Προσωπικά θεωρώ πως όχι. Έχω δει ότι εξελίσσονται όλα ομαλά. Φυσικά οι σωστές εξηγήσεις από τους γονείς, με την καθοδήγηση ειδικού, μπορεί να βοηθήσουν στην καλύτερη αποδοχή και κατανόηση.
Κύριε Παράσχο, όλα αυτά που αναφέρατε, όπως προεμφυτευτική διάγνωση, χρήση ωαρίων δότριας, μεταμόσχευση μητρικής ατράκτου, κοστίζουν πολύ. Έτσι δεν είναι; Τι έχετε να πείτε στις γυναίκες που επιθυμούν να γίνουν μητέρες και αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες;
Νομίζω ότι όλα τα κέντρα εξωσωματικής είναι κοντά στα ζευγάρια που θέλουν να αποκτήσουν παιδί και βοηθάνε με όλους τους τρόπους που μπορούν. Το ίδιο κάνουμε κι εμείς. Δεν απαιτούνται, εξάλλου, να εφαρμοστούν οι μέθοδοι που αναφέραμε παραπάνω σε όλες τις περιπτώσεις ζευγαριών με υπογονιμότητα. Στις περισσότερες περιπτώσεις μια απλή διαδικασία εξωσωματικής γονιμοποίησης αρκεί. Σε άλλες πάλι περιπτώσεις η λύση μπορεί να δοθεί εφόσον εντοπιστεί και αντιμετωπιστεί το αίτιο υπογονιμότητας χωρίς να χρειαστεί να προχωρήσουμε σε εξωσωματική. Το θέμα είναι να φτάσει το ζευγάρι που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει στον ειδικό και η λύση κατά κανόνα θα βρεθεί.
Έχετε να προσθέσετε κάτι άλλο;
Ναι. Με την ευκαιρία της συζήτησής μας και καθώς θέτεις τον συγκεκριμένο προβληματισμό θα ήθελα να πω ότι το κέντρο υποβοηθούμενης αναπαραγωγής EMBIO προσφέρει έκπτωση της τάξης του 50% σε όποιο ζευγάρι τηλεφωνήσει μέσα στον επόμενο μήνα. Νομίζω ότι κάθε ζευγάρι που δοκιμάζεται και αγωνιά για το αν θα αποκτήσει παιδί, δικαιούται να γνωρίζει πως είμαστε κοντά του.
Διαβάστε περισσότερα για την προεμφυτευτική διάγνωση
W: www.ivf-embryo.gr
E: paraschos@ivf-embryo.gr
F: Δρ. Θάνος Παράσχος
T: (+30) 210 6774104
Κ: (+30) 6944428242
Της Φλώρας Κασσαβέτη