Με καταγωγή από την Ευρυτανία, ο λοιμωξιολόγος Δημήτρης Δασκαλάκης, αναπληρωτής επίτροπος υγείας στη Νέα Υόρκη, είναι ένας γιατρός θρύλος που κατόρθωσε να μειώσει δραστικά τη μετάδοση του ιού HIV στην μητρόπολη και πιστεύει πως ναι κάποια στιγμή θα ξεχάσουμε ότι υπήρξε αυτός ο ιός και το στίγμα του.
Μιλά στο iefimerida για τη θεραπεία που εισήγαγε για την πρόληψη μετάδοσης του ιού και απαντά γιατί τα μεγαλύτερα μέσα ενημέρωσης τον χαρακτηρίζουν ριζοσπάστη γιατρό.
Εφτασε πριν λίγα 24ωρα στην Αθήνα, καλεσμένος της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση ως κεντρικός ομιλητής στο «I’m Positive» που πραγματοποιείται για δεύτερη χρονιά. Αδιαμεσολάβητα και χωρίς εξάρσεις επικοινωνιακές συζήτηση για το τι πραγματικά είναι ο ιός, πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί και κυρίως να καταρρεύσει η πραγματική μάστιγα του στίγματος, των στερεοτύπων, του μίσους. Ο Δημήτρης Δασκαλάκης ο λοιμωξιολόγος, επίτροπος υγείας στη Νέα Υόρκη που από τους New York Times ως το CNN αντιμετωπίζουν ώς ένα είδος προφήτη, ενός ριζοσπαστικού γιατρού που μπορεί να φέρει το τέλος της επιδημίας του HIV έφτασε με μια βαθιά συγκίνηση.
«Οι γονείς μου κατάγονται από την Ευρυτανία. Η βασική μου σύνδεση με την Ελλάδα αφορά την ηθική που έχω στην εργασία μου και το πάθος που μου ενστάλλαξαν οι γονείς μου» μου λέει ο Δημήτρης Δασκαλάκης. «Εχουν πεθάνει οι γονείς μου, όμως αν ζούσαν θα χαμογελούσαν με περηφάνια που επιστρέφω στην πατρίδα τους προκειμένου να δώσω ένα καλό παράδειγμα, να εμπνεύσω νέους ανθρώπους. Ειναι μια πολύ συναισθηματική για μένα αυτή. Είμαι περήφανος για την καταγωγή μου». Ο Δημήτρης Δασκαλάκης είναι ο ακτιβιστής γιατρός που με την εισαγωγή του φαρμάκου PrEP που προφυλάσσει από τον HIV κατόρθωσε να μειώσει στο κατώτερο σημείο της ιστορίας της Νέας Υόρκης τη μετάδοση του ιού. Μας μιλάει για τις νίκες του, το μέλλον του ιού που ελπίζει ότι σύντομα θα εξαφανιστεί, την Ελλάδα και τη δύναμη του marketing και της επικοινωνίας. Ονειρεύεται να βρεθεί το εμβόλιο κατά του ιού και κυρίως να σταματήσει ο πραγματικός εφιάλτης που είναι αυτός του στίγματος και του μίσους.
Μόλις είδα τον δεύτερο κύκλο της σειράς Pose [διαδραματίζεται στη Νέα Υόρκη στις δεκαετίες του ‘80 και του ‘90 με τη ραγδαία εξάπλωση του ιού, τα προβλήματα στην κοινότητα LGBTQ αλλά και τη συνεχή αναζήτηση της χαράς και της δημιουργίας αυτής της κοινότητας μέσα στα ballroom και το voguing]. Είναι εντυπωσιακός ο τρόπος με τον οποίο βλέπει τους ανθρώπους πίσω από τον ιό και εντέλει σπάει στερεότυπα, ακόμα και αν αναφέρεται στην εποχή που μόλις άρχισε η επιδημία...
Είναι εξαιρετικό αυτό που κάνει το Pose φέρνοντας στο προσκήνιο ζητήματα που αφορούν την LGBTQ κοινότητα. Υπενθυμίζει το παρελθόν και τους αγώνες που έδωσαν οι άνθρωποι πριν από εμάς. Θα ήταν φανταστικό να υπήρχε μεγαλύτερη κάλυψη στα μέσα ενημέρωσης με ιστορίες σύγχρονων ανθρώπων που κατόρθωσαν να ζήσουν μια καλή ζωή ως φορείς του HIV ή αποφεύγοντας τον ιό χρησιμοποιώντας το PrEP. Το Pose μας υπενθυμίζει κυρίως τη χαρά που μπορεί να βιώσει μια κοινότητα παρά τα αφανιστικά αποτελέσματα μιας πανούκλας. Τα πράγματα είναι διαφορετικά τώρα. Οι κοινότητες του House Ball και του ΚiKi στη Νέα Υόρκη όπου ζω και εργάζομαι δείχνουν πώς μπορεί να επιτευχθεί αυτό. Οι οίκοι μας ευημερούν, όπως και οι ηγέτες της κοινότητας μας επιτυγχάνουν διαδίδοντας τις αλήθειες για το πώς έχουν αλλάξει τα πάντα χάρη στο PrEp και το U=U. Χρειαζόμαστε περισσότερη κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης για τις επιτυχίες που έχουμε σημειώσει σχετικά με την αντιμετώπιση του ΗΙV και για τον τρόπο με τον οποίο οι κοινότητές μας ζουν με τον κίνδυνο του HIV και την «πανούκλα» του στίγματος και του μίσους.
Πώς συνδέεται την ιατρική σας ιδιότητα με αυτή του ακτιβιστή;
Οι γιατροί έχουμε το σημαντικό χρέος να μιλάμε και να υπερασπιζόμαστε την υγεία της κοινότητάς μας. Η επιστήμη χωρίς πάθος και η κοινότητα χωρίς συλλογικότητα είναι απλά λέξεις σε ένα βιβλίο ή μια ιατρική έκδοση. Εχει καθοριστική σημασία να κινητοποιούμε κοινότητες, να αντιμετωπίζουμε το στίγμα και να εφαρμόζουμε τις καλές πρακτικές της επιστήμης με δυνατή και εμφατική φωνή.
Διάβαζα την πρόσφατη συνέντευξή μας στους New York Times όπου ο τίτλος ήταν «αν το κάνουμε σωστά, τότε ίσως κάποια στιγμή ο HIV ξεχαστεί». Πραγματικά μπορούμε να αισιοδοξούμε ότι αυτό θα συμβεί σύντομα;
Πιστεύω ότι η επιστήμη θα μας οδηγήσει σε έναν καλό έλεγχο της επιδημίας του HIV. Ομως δεν πρόκειται να δούμε το τέλος του ΗΙV αν δεν αντιμετωπίσουμε τις κοινωνικές ανισότητες και προσλήψεις γύρω από το θέμα. Από τη στιγμή που θα αρχίσουμε να αντιμετωπίζουμε τους ανθρώπους ως ανθρώπους και όχι σε σχέση με το γεγονός ότι είναι φορείς ΗΙV, το ΗΙV θα αρχίσει να είναι απλώς ένας ιός και όχι ένας λόγος να κρίνεις ή να μισείς κάποιον. Πρέπει να τελειώσουμε με τον εφιάλτη του στίγματος και του μίσους. Αυτός είναι ο πραγματικός εφιάλτης.
Αγαπούν τα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης να σας αποκαλούν radical gay doctor...
Συχνά εκπλήσσομαι που με αποκαλούν ριζοσπάστη. Απλώς δουλεύω με τους συνεργάτες μου και τον οργανισμό μου για να παρουσιάσουμε επιστημονικά αποδεδειγμένες παρεμβάσεις που αντιμετωπίζουν τον ΗIV και προστατεύουν τη δημόσια υγεία. Αν αυτό είναι ριζοσπαστικό, τότε… ας είναι έτσι. Το να ρισκάρεις σού επιτρέπει να αναπτύσσεσαι. Πρέπει να υιοθετούμε νωρίς την αλλαγή, πρέπει να είμαστε ηγούμαστε και όχι να ακολουθούμε. Αν το να ηγείσαι είναι ριζοσπαστικό, τότε ναι είμαι ριζοσπάστης. Η αλλαγή πρέπει να είναι ενοχλητική, να αποδιοργανώνει. Πρέπει να προκαλέσει τις κυρίαρχες νόρμες και να ανατρέψει τις λάθος προσλήψεις που οδηγούν σε στασιμότητα και εφησυχασμό.
Ποια πιστεύετε ότι είναι η μεγαλύτερη επιτυχία που έχετε σημειώσει στην έως σήμερα καριέρα σας;
Νομίζω το μεγαλύτερο επίτευγμά μου ως σήμερα είναι να βλέπω τον πραγματικό επιδημιολογικό αντίκτυπο που έχει η εφαρμογή του προγράμματος μας «Ending the HIV Epidemic». Το PrEp και η δύναμη του «Undetectable equals Untransmittable» μειώνουν σημαντικά την προσβολή από τον HIV στη Νέα Υόρκη. Η δημιουργία μιας στρατηγικής που απευθύνεται στους ανθρώπους και όχι στην κατάστασή τους με τον ΗΙV που συνδέσαμε με την στρατηγική μας «Status Neutral» λειτουργεί! Μια από τις πλέον καθοριστικές στιγμές στην καριέρα μου ήταν ότι υπέγραψα το σύμφωνο του «U=U». Η μάχη δεν τελειώνει μέχρι να θεραπευτεί ο HIV και να αποκτήσουμε ένα εμβόλιο για να τον αποτρέψουμε. Θα κάνω τις απαραίτητες κινήσεις στην καριέρα μου για να συνεχίσω να κινούμαι πάνω σε κάθε πιθανό μονοπάτι που οδηγεί στο τέλος του HIV!
Τι ακριβώς είναι το PrEP;
Το PrEP είναι ένα φάρμακο που μπορούν να κάνουν άνθρωποι που κινδυνεύουν να προσβληθούν από HIV. Είναι εξαιρετικά αποτελεσματικό όταν λαμβάνεται σύμφωνα με τις ιατρικές οδηγίες. Τα συστατικά που χρησιμοποιούμε για το PrEP χρησιμοποιούνται ήδη στις θεραπείες που δίνουμε για το HIV. Σταματούν την αναπαραγωγή του ιού και αποτρέπουν την έκθεση σε αυτόν από τον γίνει μόλυνση από αυτόν.
Ποιες κινήσεις εκτιμάται ότι πρέπει να γίνουν προκειμένου να συνταγογραφηθεί και στην Ελλάδα;
Δεν γνωρίζω την πολιτική και δημοσιονομική θέση της Ελλάδας σε σχέση με το PrEP, όμως από την εμπειρία που έχω στη δημόσια υγεία, είναι ένα καθοριστικό εργαλείο για τον έλεγχο του HIV. Η πολιτική θέληση είναι κρίσιμη για να υποστηρίξει την εφαρμογή του, αφού πραγματικά θα σώσει ζωές. Ελπίζω το γεγονός ότι μοιράζομαι την εμπειρία μου απο τη Νέα Υόρκη θα δώσει κίνητρα για την εισαγωγή του PrEP στην Ελλάδα.
Μια από τις βασικές κριτικές που δέχεται το PrEP είναι ότι αφού μπορεί να αποτρέψει την μόλυνση από τον ιό, ωθεί πολλούς στη μη χρήση προφυλακτικών, κάτι για το οποίο έχει δοθεί μάχη προκειμένου να κατακτηθεί ως αντίληψη.
Hδη γνωρίζουμε ότι αρκετοί δεν χρησιμοποιούν προφυλακτικά παρά τον κίνδυνο του ΗΙV. To PrEP επεκτείνει την εργαλειοθήκη που έχουμε για να αποτρέψουμε την μόλυνση από τον ιό και είναι μάλιστα εξαιρετικά αποτελεσματικό. Ισως η χρήση του PrEP κάνει κάποιους να χρησιμοποιούν λιγότερο τα προφυλακτικά. Πρέπει να επικεντρωθούμε στον τελικό στόχο της μείωσης της μετάδοσης του ΗΙV και να μην απασχολούμαστε με την ανάγκη μας να εφαρμόζουμε δογματικές στρατηγικές που δεν παίρνουν υπόψιν την νεότερη τεχνολογία αποτροπής του ιού. Αν είχαμε ένα εμβόλιο που αποτρέπει τη μετάδοση του ιού θα το κρατούσαμε στα εργαστήρια εξαιτίας της θεωρητικής ανησυχίας ότι μπορεί να μειωθεί η χρήση των προφυλακτικών; Οπωσδήποτε όχι. Για τον ίδιο λόγο δεν πρέπει να ανακόπτουμε τη χρήση του PrEP.
Τι δείχνουν τα στοιχεία που έχετε για τη μείωση της μετάδοσης του ιού στη Νέα Υόρκη;
Εχουμε μια εκρηκτική αύξηση του χρήσης του PrEP μεταξύ ομοφυλόφιλων και αμφιφυλόφιλων ανδρών στη Νέα Υόρκη. Εκτιμούμε ότι περισσότεροι από το 40% των ανδρών που κάνουν σεξ με άνδρες στη Νέα Υόρκη παίρνουν PrEP. Με την αυξημένη χρήση του βλέπουμε την μεγαλύτερη στην ιστορία της πόλης μείωση στην μετάδοση του ιού. Επικεντρωνόμαστε τώρα στον στόχο μας που είναι να τερματίσουμε την επιδημία του HIV στη Νέα Υόρκη ως το 2020. Παρόλα αυτά είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι το τέλος της επιδημίας χρειάζεται να στηριχθεί σε θεραπείες και υπηρεσίες αποτροπής και μετά το 2020 και φυσικά να συνεχίσουμε να πιέζουμε για να βρεθεί θεραπεία και ένα εμβόλιο.
Marketing, επικοινωνία… Πόσο μπορούν να βοηθήσουν σε αυτό τον αγώνα;
To marketing είναι εξαιρετικά σημαντικό για να μεταδώσει τις εξελίξεις που αφορούν στη νέα τεχνολογία και τα σχετικά στοιχεία. Να δημιουργήσει μηνύματα που μιλούν σε όλες τις κοινότητες, κάτι που έχει καθοριστική σημασία και απαιτεί βέβαια διαρκή επικοινωνία με αυτέ τις κοινότητες. Στη Νέα Υόρκη είχαμε μεγάλη επιτυχία με καμπάνιες που προωθούσαν το PrEP και τη θεραπεία του HIV χρησιμοποιώντας μηνύματα που δεν ήταν επικριτικά και είχαν θετική βαρύτητα.