Σύμφωνα με το Εθνικό Κέντρο Στατιστικής της Υγείας (National Center for Health Statistics) στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, ως το έτος 2030, οι ηλικιωμένοι θα αποτελούν το 32% του πληθυσμού της χώρας.
«Το 60-80% αυτών παρουσιάζουν κλινικά σημαντικά προβλήματα ακοής και ισορροπίας, τα οποία –μαζί με τα συνοδά νοσήματα αυτής της ηλικίας– επιφέρουν ένα τεράστιο βάρος στο σύστημα υγείας. Στον ελληνικό χώρο η διαχείριση αυτού του προβλήματος είναι ακόμη δυσκολότερη», αναφέρει ο κ. Γιάννης Επιτρόπου, Αν. Διευθυντής Ωτορινολαρυγγολόγος του Metropolitan Hospital.
Η πρεσβυακουσία είναι ο όρος που περιγράφει τη βαρηκοΐα από την 6η δεκαετία της ζωής και εντεύθεν, ως αποτέλεσμα του γήρατος σε συνδυασμό με τη δια βίου έκθεση σε μη επαγγελματικό θόρυβο, ωτοτοξικούς παράγοντες, ανθυγιεινό διαιτολόγιο, νόσους με ωτοτοξική επιρροή (λοιμώξεις, σακχαρώδης διαβήτης κ.λπ.) φαρμακευτικές ουσίες καθώς και με γενετικούς και άλλους «ιδιοπαθείς» (άγνωστους για τη σύγχρονη επιστήμη δηλαδή) παράγοντες. Ένας πιο συνεπτυγμένος ορισμός θα μπορούσε να την περιγράψει ως τη γενετικά προκαθορισμένη απώλεια ακοής με την πάροδο της ηλικίας.
Όπως το ακουστικό σύστημα, έτσι και το σύστημα της ισορροπίας, εκφυλίζεται σταδιακά με την πάροδο του χρόνου. Σε αντίθεση όμως με την ακοή, η ισορροπία αποτελεί μια δυναμική κατάσταση που είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων, συχνά άσχετων με το κατεξοχήν όργανο της ισορροπίας, το έσω ους ή λαβύρινθο, και ως εκ τούτου εξαιρετικά δύσκολα μετρήσιμη σε μια αντικειμενική κλίμακα.
Όταν ο ασθενής προσέρχεται με το σύμπτωμα του ιλίγγου ή της χρόνιας αστάθειας, το πρώτο αυτόματο συμπέρασμα που εξάγεται είναι ότι αντιμετωπίζουμε μια διαταραχή της απρόσκοπτης συνεργασίας των υπεύθυνων συστημάτων (αιθουσαία όργανα = 2 λαβύρινθοι, μάτια, μυοσκελεκτικό, ιδιοδεκτικό και κεντρικό νευρικό σύστημα). Ως εκ τούτου, τα περισσότερα συμπτώματα αστάθειας σχετιζόμενα με την ηλικία αφορούν σε πολυοργανική «υπολειτουργία» των συστημάτων αυτών. Όταν συνυπάρχει και ορθοστατική υπόταση, το καρδιαγγειακό και το ενδοκρινικό σύστημα επιπλέον σχετίζονται με το πρόβλημα.
Μια σειρά νεότερων διαγνωστικών εξετάσεων επιτρέπουν σε ένα βαθμό την ποσοτική εκτίμηση των διαταραχών της ισορροπίας (EMG, VEMP, VNG, posturography) αλλά σε καμία περίπτωση με την ακρίβεια που επιτρέπουν τη μέτρηση της ακουστικής οξύτητας οι ακοολογικές δοκιμασίες.
Στοιχεία επιδημιολογίας πρεσβυακουσίας
Στις τελευταίες μελέτες αναφέρεται η συμμετοχή των γονιδιακών παραγόντων σε ποσοστό 55-61% στην τελική ανάπτυξη της πρεσβυακουσίας (κάτι που αντίστοιχα συμβαίνει με νόσους όπως η αρτηριακή υπέρταση και η δυσλιπιδαιμία).
Αξίζει ειδικής μνείας μια μελέτη που διενεργήθηκε στους Mabaans, μια απομονωμένη Αφρικάνικη φυλή που ζει στις όχθες του Λευκού Νείλου στο Σουδάν, όπου στο κέντρο του καταυλισμού μετρήθηκε θόρυβος υποδεκαπλάσιος από αυτόν που παράγει ένα οικιακό ψυγείο. Τα μέλη της φυλής χαρακτηρίζονται από την οξύτερη ακοή που έχει καταγραφεί παγκοσμίως, με την εντυπωσιακή αυτή διαφορά να μεγαλώνει από την έκτη ως και την ένατη δεκαετία της ζωής!
Εκτός από την παντελή έλλειψη θορύβου, κρότων από πυροβόλα όπλα κτλ., οι Mabaans ζουν με ελάχιστο άγχος, χωρίς αλάτι στη διατροφή τους και με δίαιτα πολύ χαμηλή σε λιπαρά. Ταυτόχρονα, παρουσιάζουν σχεδόν μηδενική επίπτωση των καρδιαγγειακών νοσημάτων. Όσα μέλη της φυλής μεταναστεύουν στο Χαρτούμ, την πρωτεύουσα της χώρας, αφήνουν πίσω τους την «αέναη νεότητα» και «ανεβαίνουν» κι αυτοί στο «τρένο της φθοράς» των κατοίκων της μεγαλούπολης.
Στοιχεία επιδημιολογίας διαταραχών ισορροπίας
Ήδη από το 1953, οι Droller και Pemberton διαπιστώνουν πως το 50% των κατά τα λοιπά «παραγωγικών» Βρετανών στην ηλικία των 60-70 παρουσιάζουν τουλάχιστον ένα σύμπτωμα «ζάλης». Παρομοίως, σε μια άλλη μελέτη βρέθηκε πως ως και το 50% των αιτίων εισαγωγής των νοσηλευόμενων σε μια γηριατρική κλινική ήταν η «ζάλη». Ως γνωστόν, όσο περνούν τα χρόνια, οι διαταραχές ισορροπίας γίνονται συχνότερες και αυτό φαίνεται γιατί όταν ερωτώνται ασθενείς άνω των 75, η «ζάλη» αποτελεί το συχνότερο σύμπτωμα.
«Παρόλο που ενίοτε διαγιγνώσκονται ειδικές αιτίες ιλίγγου, οι περισσότεροι υπερήλικες ασθενείς -ως και το 80%- πάσχουν από γενικότερη έκπτωση των υποσυστημάτων της ισορροπίας. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με την αύξηση του γηράσκοντος πληθυσμού, εξηγούν τη διαρκώς και μεγαλύτερη συχνότητα των πτώσεων, των καταγμάτων ισχίου, και των θανατηφόρων τραυματισμών από πτώση σε άτομα άνω των 65 ετών», τονίζει ο κ. Επιτρόπου.
Ενδιαφέροντα στοιχεία από μελέτες σε ανθρώπους και ζώα
Όπως συμβαίνει και σε άλλες περιοχές του υπερ-εξειδικευμένου νευρικού συστήματος, έτσι και στο λαβύρινθο, το όργανο της ακοής και της ισορροπίας, τα αισθητηριακά κύτταρα δυστυχώς δεν αναγεννώνται μετά το θάνατό τους (λόγω π.χ. τραύματος ή απόπτωσής τους με την πάροδο της ηλικίας).
Ευτυχώς για εμάς, το κεντρικό νευρικό σύστημα διαθέτει τη λεγόμενη «πλαστικότητα», την ιδιότητα δηλαδή να τροποποιεί και να προσαρμόζει τη λειτουργία του ανταποκρινόμενο στην έκπτωση της λειτουργίας των ανωτέρω αισθητηριακών οργάνων, έτσι ώστε το εναπομείναν σύστημα να λειτουργεί όσο αποδοτικότερα γίνεται, πάντα όμως στο μέτρο του δυνατού.
Αντιμετώπιση πρεσβυακουσίας
Ξεκινώντας με το δεδομένο πως τα προβλήματα του έξω ωτός (πτερύγιο, έξω ακουστικός πόρος) και του μέσου ωτός (τυμπανικός υμένας, οστάρια) έχουν διαγνωστεί και επιλυθεί, και, ταυτόχρονα, τα υπόλοιπα προβλήματα υγείας (αρτηριακή υπέρταση, σακχαρώδης διαβήτης, δυσλιπιδαιμία) αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά, η καλύτερη διαθέσιμη αντιμετώπιση παραμένει το ακουστικό βοήθημα (ακουστικό βαρηκοΐας). Παρόλο όμως που πολλοί θα μπορούσαν να ωφεληθούν από ένα ακουστικό, τελικά δεν το χρησιμοποιούν για διάφορους λόγους, στους οποίους συμπεριλαμβάνονται το κόστος, ο στιγματισμός ως «αναπηρίας» και «απόδειξης» του προχωρημένου της ηλικίας και η μη ικανοποιητική του απόδοση σε θορυβώδες περιβάλλον.
Όμως η πρόοδος της τεχνολογίας (ψηφιακά ακουστικά στη θέση των αναλογικών), σε συνδυασμό με τη βελτίωση των τεχνικών εφαρμογής, έχουν δώσει μεγάλη ώθηση στο βαθμό ικανοποίησης, στην άνεση, στην ευκολία χρήσης καθώς και στο αισθητικό αποτέλεσμα. Η αλήθεια συνοψίζεται στο ότι ο κάθε βαρήκοος δικαιούται και πρέπει να θεωρηθεί ως δυνητικά υποψήφιος για τη χρήση ακουστικού βοηθήματος.
Στις περιπτώσεις που η αμφοτερόπλευρη βαρηκοΐα είναι σοβαρή και δεν εξυπηρετείται ικανοποιητικά από τα ακουστικά βοηθήματα, τα κοχλιακά εμφυτεύματα, καθώς και ο συνδυασμός αυτών με τα ακουστικά, προβάλλουν ως οι τελικές λύσεις, με ενθαρρυντικά αποτελέσματα ανεξαρτήτως ηλικίας.
Διαταραχές ισορροπίας – αντιμετώπιση
Ο πρώτος αντικειμενικός σκοπός που τίθεται αρχικά είναι η αξιολόγηση του βαθμού κινδύνου πτώσης του ασθενούς, ώστε να παρασχεθεί η κατάλληλη βοήθεια π.χ. εισαγωγή σε νοσοκομείο, υποστήριξη από περιβάλλον, χρήση αμαξιδίου, μπαστουνιού κλπ. Έπειτα, το λεπτομερές ιστορικό είναι αναγκαία συνθήκη για την ανεύρεση νευρολογικών ή άλλων παθήσεων, που επηρεάζουν τη συνέργεια των κινήσεων, τη μυϊκή ισχύ και την ισορροπία. Καρδιαγγειακά προβλήματα συνεκτιμώνται, συμπεριλαμβανομένης και της δοκιμασίας έγερσης (ορθοστατική υπόταση). Όταν υπάρχει ένδειξη, η απεικόνιση του εγκεφάλου (αξονική ή/και μαγνητική εγκεφάλου) και το triplex καρωτίδων και σπονδυλικών αρτηριών αποτελούν χρήσιμα εργαλεία στη διαγνωστική προσέγγιση. Επίσης, η οφθαλμολογική εξέταση συχνά κρίνεται απαραίτητη. Ορθοπεδικά ζητήματα (αρθρίτιδες ισχίου, γόνατου, σπονδυλικής στήλης) συνεκτιμώνται και εφόσον είναι δυνατόν αντιμετωπίζονται.
Ο έλεγχος της φαρμακευτικής αγωγής είναι πάντα απαραίτητος, ενώ κατά τη διάρκειά του συχνότατα απαιτείται η άμεση διακοπή των κατασταλτικών του λαβυρίνθου, εφόσον τα λαμβάνουν λανθασμένα σε χρόνια βάση οι ασθενείς.
«Στην περίπτωση που η ενδελεχής ΩΡΛ εξέταση δεν αναδείξει ειδική αιτία του ιλίγγου (καλοήθη παροξυσμικό ίλιγγο θέσης, αιθουσαία νευρίτιδα, νόσο του Meniere, περιλεμφικό συρίγγιο κλπ.), οπότε προκριθεί και η ειδική αγωγή και αντιμετώπιση, ο ασθενής πρέπει άμεσα να ενταχθεί σε πρόγραμμα αιθουσαίας αποκατάστασης (vestibular rehabilitation therapy), με την παραπομπή του σε ειδική ομάδα φυσικοθεραπευτών, η οποία διαθέτει την εμπειρία εφαρμογής πρωτοκόλλων «ανάκτησης της ισορροπίας», μειώνοντας έτσι την πιθανότητα πτώσεων και βελτιώνοντας την ασφάλεια, την κινητικότητα και κατ’επέκταση την αυτοπεποίθηση και την ποιότητα ζωής του ασθενούς», καταλήγει ο κ. Επιτρόπου.
*Το Metropolitan Hospital διαθέτοντας μια πρότυπη, πλήρως εξοπλισμένη και οργανωμένη Ωτορινολαρυγγολογική Κλινική στελεχωμένη με άριστο ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, είναι ανά πάσα στιγμή στη διάθεση των ασθενών για τη διάγνωση και την αντιμετώπιση των διαταραχών της ακοής και της ισορροπίας.
Ειδικότερα, το άρτια εκπαιδευμένο και εξειδικευμένο ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό του Νοσοκομείου παρέχει αξιόπιστες διαγνωστικές και θεραπευτικές υπηρεσίες, σύμφωνα με τις σύγχρονες απόψεις και τις τελευταίες εξελίξεις της επιστήμης, ενώ, όντας εξοπλισμένα με την τελευταία λέξη της τεχνολογίας, το Ακοολογικό-Νευρωτολογικό και Ενδοσκοπικό Εργαστήριο παρέχουν τα απαραίτητα σύγχρονα μέσα για κάθε διαγνωστική προσέγγιση και θεραπευτική αντιμετώπιση.