Το Ροβανιέμι είναι παγκοσμίως γνωστό ως η πόλη του Άγιου Βασίλη. Πώς και γιατί όμως επιλέχθηκε και τι σχέση είχε η πρώην Πρώτη Κυρία των ΗΠΑ, Έλινορ Ρούζβελτ;
Είναι ένας προορισμός που προσελκύει επισκέπτες από όλο τον κόσμο -κυρίως τον Δεκέμβριο - λόγω των όμορων τοπίων του, των χιονοδρομικών του κέντρων, με τη λάμψη των Χριστουγέννων να το κάνουν ακόμα πιο μαγικό και παραμυθένιο.
Η πρωτεύουσα όμως της Λαπωνίας, δεν ήταν πάντα λουσμένη με χρυσόσκονη. Αντίθετα, πριν την εντυπωσιακή μεταμόρφωσή της σε πατρίδα του Άγιου Βασίλη, είχε γνωρίσει βαθύ σκοτάδι. Όχι μόνο κατά τους μακρούς χειμερινούς μήνες, όταν ο ήλιος μόλις και μετά βίας ξεπροβάλλει πάνω από τον ορίζοντα, αλλά και κατά τη βιαιότητα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και των συνεπειών του.
Η ιστορία του Ροβανιέμι
Τη δεκαετία του 1930, το Ροβανιέμι ήταν μια ήσυχη εμπορική πόλη με περίπου 6.000 κατοίκους μέχρι την εισβολή της Ρωσίας το 1939. Οι Φινλανδοί απέκρουσαν τους επιτιθέμενους στον σκληρό χειμερινό πόλεμο του 1939-40 και στη συνέχεια συμμάχησαν με τη Γερμανία για προστασία από περαιτέρω ρωσικές επιδρομές.
Οι Γερμανοί δημιούργησαν μια βάση στο Ροβανιέμι, διπλασιάζοντας τον πληθυσμό της πόλης. Η Luftwaffe έχτισε ένα αεροδρόμιο - τώρα «το επίσημο αεροδρόμιο του Άγιου Βασίλη» - και έναν στρατώνα που αργότερα θα γινόταν η τοποθεσία του χωριού του Άγιου Βασίλη.
Όταν η πορεία του πολέμου στράφηκε εναντίον των Δυνάμεων του Άξονα, η Ρωσία είπε στους Φινλανδούς να εκδιώξουν τους Γερμανούς. Καθώς ο γερμανικός στρατός αποχωρούσε τον Οκτώβριο του 1944, έκαψαν ολοσχερώς το Ροβανιέμι. Οι κάτοικοι είχαν ήδη απομακρυνθεί, πολλοί προς τη Σουηδία, μια δύσκολη διαδικασία στην οποία πέθαναν 279 άνθρωποι. Άλλοι 200 πέθαναν κατά την επιστροφή τους στο Ροβανιέμι, σκοτωμένοι από νάρκες που οι Γερμανοί είχαν τοποθετήσει για να προστατεύσουν την αποχώρησή τους.
Οι Γερμανοί κατέστρεψαν το 90% της πόλης – οι κάτοικοι θυμούνται να επιστρέφουν σε έναν καπνισμένο ερείπιο με μόνο σωρούς καμινάδων να στέκονται. Ο Pekka Ojala, που διαχειρίζεται ένα B&B και σάουνα κοντά στο κέντρο της πόλης, βρίσκει ακόμα καμένο ξύλο και μέταλλο στον κήπο του. Έξω από το Ροβανιέμι βρίσκεται ένα νεκροταφείο για τους Γερμανούς πολεμιστές που περιέχει τις σορούς περίπου 2.500 στρατιωτών.
Αυτή ήταν η σκηνή της καταστροφής που υποδέχθηκε τον Aalto όταν ανατέθηκε από την Ένωση Φινλανδών Αρχιτεκτόνων να ανακατασκευάσει την πόλη το 1945. «Είδε την καμένη πόλη ως ευκαιρία», λέει ο Jussi Rautsi, πρώην σχεδιαστής και ερευνητής στο Ίδρυμα Alvar Aalto. Εμπνευσμένος εν μέρει από την Tennessee Valley Authority των ΗΠΑ του προέδρου Φραγκλίνου Ρούσβελτ, ο Αάλτο δημιούργησε ένα σχέδιο για ολόκληρη τη Λαπωνία - μια μάζα γης τόσο μεγάλη όσο η Ολλανδία και το Βέλγιο μαζί.
Ο Aalto ξεκίνησε ανακατασκευάζοντας την πόλη με μονοκατοικίες σχεδιασμένες ειδικά για το κλίμα στο Ροβανιέμι και τη Λαπωνία, ώστε να έχουν όσο το δυνατόν λιγότερη πρόσοψη προς τον βορρά και μέγιστη εξωτερική έκθεση στον ήλιο από τα νοτιοδυτικά. Τη δεκαετία του 1950 το σχέδιό του επεκτάθηκε πέρα από την πόλη για να περιλάβει ολόκληρη την περιοχή.
Ο Aalto έλαβε υπόψη του τα υδροηλεκτρικά εργοστάσια που κατασκευάζονταν στους μεγάλους ποταμούς της Λαπωνίας και διέταξε εκτιμήσεις επιπτώσεων για να δει ποια θα ήταν η επίδραση στο περιβάλλον, στους ιθαγενείς Σάμι, στα κοπάδια ταράνδων, στις λεκάνες νερού και στο μικροκλίμα. «Κανείς στον κόσμο δεν είχε κάνει τέτοιο σχέδιο», λέει ο Rautsi. «Είχε όλα τα επίπεδα χώρου: περιφερειακό, ολόκληρη πόλη, τμήματα πόλεων, γειτονιές, ακόμη και περιφερειακές περιοχές. Αυτό ήταν το μόνο σχέδιο αυτού του μεγέθους στον κόσμο».
Μια πόλη σε σχήμα ταράνδου
Εμπνευσμένος από το τοπίο και την άγρια φύση της Φινλανδίας, ο Aalto αναζήτησε το πιο αγαπημένο ζώο της χώρας.
Ο Φινλανδός αρχιτέκτονας, σχεδίασε το σχέδιο των δρόμων του Ροβανιέμι σαν «κέρατο ταράνδου» το 1945: απλώς τοποθέτησε ένα περίγραμμα κεφαλιού τάρανδου στην υπάρχουσα τοπογραφία, τονίζοντας τη φυσική μορφή του εδάφους και τον τρόπο που οι κύριοι δρόμοι και οι σιδηροδρομικές γραμμές διασταυρώνονταν. Το ποδοσφαιρικό στάδιο έγινε το μάτι, και γεννήθηκε ο τάρανδος.
Το Ροβανιέμι μετά τον πόλεμο
Το Ροβανιέμι δεν είχε πρόσβαση σε οικονομική βοήθεια όπως άλλες ευρωπαϊκές πόλεις που είχαν πληγεί από τον πόλεμο, επειδή η πίεση της ΕΣΣΔ είχε αναγκάσει τη Φινλανδία να απορρίψει το σχέδιο Μάρσαλ. Οι Φινλανδοί κλήθηκαν επίσης να πληρώσουν «αποζημιώσεις» στη Ρωσία. Ωστόσο, κάποια οικονομική στήριξη ήρθε από τη Διοίκηση Αρωγής και Αποκατάστασης των Ηνωμένων Εθνών και την προστάτιδά της Έλινορ Ρούζβελτ.
Τον Ιούνιο του 1950, η Ρούζβελτ θέλησε να επισκεφθεί τον Αρκτικό Κύκλο, οπότε οι Φινλανδοί έχτισαν μέσα σε μια εβδομάδα μια ξύλινη καλύβα κοντά στο αεροδρόμιο του Ροβανιέμι, επιπλωμένη με καρέκλες σχεδιασμένες από τον Άαλτο. Της είπαν ότι βρισκόταν στον Αρκτικό Κύκλο - αν και στην πραγματικότητα βρισκόταν λίγο νοτιότερα. Έστειλε μια επιστολή από την καλύβα στον Πρόεδρο Τρούμαν - λέγεται ότι ήταν η πρώτη που ταχυδρομήθηκε από τον Αρκτικό Κύκλο. Η καμπίνα έγινε στη συνέχεια τουριστική ατραξιόν, την οποία επισκέφθηκαν παγκόσμιοι ηγέτες, όπως ο πρώην γενικός γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης, Λεονίντ Μπρέζνιεφ και η Ισραηλινή πρωθυπουργός, Γκόλντα Μέιρ.
Η άνοδος του Ροβανιέμι
Η πολύ προβεβλημένη επίσκεψη της Ρούζβελτ ήταν ένας θρίαμβος για το Ροβανιέμι. Καθώς ο τουρισμός αυξανόταν, το Ροβανιέμι ανοικοδομήθηκε.
Η ζώνη του σχεδίου του Aalto – με διαφορετικές περιοχές για εμπορική, οικιστική και διοικητική χρήση εντός των γραμμών του τάρανδου – δεν υλοποιήθηκε ποτέ πλήρως. Σχεδίασε όμως τρία κτίρια για το δημοτικό κέντρο της πόλης: μια κυματιστή αίθουσα συναυλιών, ένα δημαρχείο (που ολοκληρώθηκε από τη σύζυγό του μετά το θάνατό του το 1976) και μια βιβλιοθήκη που αποτελεί ένα από τα καλύτερα έργα του.
Υπήρξε επίσης μια ιδιωτική κατοικία στου στυλ του αρχιτέκτονα Φρανκ Λόιντ Ράιτ και ένα εμπορικό συγκρότημα, ενώ έχτισε και ένα μικρό τμήμα κατοικιών στα προάστια, το Korkalorinne, με σειρές κατοικιών και δύο μεγάλες πολυκατοικίες, που διαμορφώθηκαν με βάση τις ιδέες του βρετανικού κινήματος των κηπουπόλεων.
Η δημιουργία του χωριού του Άη-Βασίλη
Μέχρι το 1984, το Concorde έφερνε επισκέπτες στο Ροβανιέμι για να δουν τον Αρκτικό Κύκλο. Τότε ήταν που οι τοπικοί επιχειρηματίες δημιούργησαν το Χωριό του Άγιου Βασίλη. Σύμφωνα με τον φινλανδικό μύθο, ο Άγιος Βασίλης προέρχεται από το Korvatunturi, έναν σχηματισμό βράχου που έχει το σχήμα αυτιού ώστε ο Άγιος να μπορεί να ακούσει τις ευχές κάθε παιδιού στον κόσμο. Αλλά το Korvatunturi είναι απομακρυσμένο και σχεδόν απρόσιτο: πάνω από 200 μίλια βόρεια του Ροβανιέμι, το οποίο ήδη διέθετε αεροδρόμιο.
Ένα ξύλινο χωριό σε αγροτικό στυλ δημιουργήθηκε γύρω από την καμπίνα της Έλινορ Ρούζβελτ, προσφέροντας καταστήματα, βόλτες με ταράνδους, έναν Άγιο Βασίλη και ένα ταχυδρομείο ώστε οι επισκέπτες να μπορούν να στείλουν γράμματα από τον Αρκτικό Κύκλο. Εδώ καταλήγει κάθε γράμμα που απευθύνεται στον Άγιο Βασίλη - περίπου 700.000 το χρόνο.
Μέχρι τη δεκαετία του 1990, ο μύθος του Άγιου Βασίλη είχε επικρατήσει. Ακόμα και μέρος ενός από τα πυρηνικά καταφύγια της πόλης - που κατασκευάστηκαν για τους κατοίκους της περιοχής από το υπουργείο εσωτερικών - μετατράπηκε σε υπόγειο πάρκο με θέμα τον Άγιο Βασίλη.
Το Ροβανιέμι είχε πετύχει το φαινομενικά αδύνατο. Προσέλκυε τουρίστες στον Αρκτικό Κύκλο στα βάθη του χειμώνα.