Τα παιδιά σε σχεδόν όλον τον κόσμο έχουν επαφή με smartphones, με το 91% των 11χρονων να διαθέτουν ένα. Τι γίνεται, ωστόσο, με τα παιδιά που δεν έχουν κινητό τηλέφωνο; Χάνουν κάτι ή έχουν εκπληκτικά οφέλη;
Πρόκειται για ένα πολύ σύγχρονο δίλημμα: Πρέπει να δώσετε στο παιδί σας ένα smartphone ή να το κρατήσετε μακριά από τις συσκευές όσο το δυνατόν περισσότερο;
Ως γονιός, έχετε δίκιο αν σκέφτεστε το smartphone ως ένα είδος κουτιού της Πανδώρας με τη δυνατότητα να εξαπολύσει όλα τα κακά του κόσμου στην υγιή ζωή του παιδιού σας. Ακόμη και οι διασημότητες δεν έχουν ανοσία σε αυτό το σύγχρονο γονικό πρόβλημα: η Μαντόνα δήλωσε ότι μετάνιωσε που έδωσε στα μεγαλύτερα παιδιά της τηλέφωνα στην ηλικία των 13 ετών και δεν θα το ξανακάνει.
Από την άλλη πλευρά, πιθανότατα έχετε και εσείς ένα τηλέφωνο που το θεωρείτε απαραίτητο εργαλείο για την καθημερινή ζωή - από τα ηλεκτρονικά μηνύματα και τις ηλεκτρονικές αγορές, μέχρι τις βιντεοκλήσεις και τα οικογενειακά άλμπουμ φωτογραφιών. Τι γίνεται αν οι συμμαθητές και οι φίλοι του παιδιού σας αποκτούν όλοι τηλέφωνα;
Υπάρχουν ακόμη πολλά αναπάντητα ερωτήματα σχετικά με τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των smartphones και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στα παιδιά και στους εφήβους, αλλά οι υπάρχουσες έρευνες παρέχουν ορισμένα στοιχεία σχετικά με τους κύριους κινδύνους και τα οφέλη τους, όπως σημειώνει σε δημοσίευμά του το BBC.
Τι δείχνουν μελέτες για τη χρήση των κινητών τηλεφώνων από παιδιά
Ειδικότερα, ενώ δεν υπάρχουν γενικά στοιχεία που να δείχνουν ότι η κατοχή τηλεφώνου ή η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι επιβλαβείς για την ευημερία των παιδιών γενικά, αυτό μπορεί να μη λέει όλη την ιστορία. Οι περισσότερες έρευνες μέχρι στιγμής επικεντρώνονται σε εφήβους και όχι σε μικρότερες ηλικιακές ομάδες - και τα νέα στοιχεία δείχνουν ότι μπορεί να υπάρχουν συγκεκριμένες αναπτυξιακές φάσεις όπου τα παιδιά κινδυνεύουν περισσότερο από αρνητικές επιπτώσεις.
Επιπλέον, οι ειδικοί συμφωνούν σε διάφορους βασικούς παράγοντες που πρέπει να λάβετε υπόψη σας όταν αποφασίζετε αν το παιδί σας είναι έτοιμο για ένα smartphone - και τι πρέπει να κάνετε μόλις αποκτήσει ένα.
Στοιχεία από την Ofcom, τη ρυθμιστική αρχή επικοινωνιών του Ηνωμένου Βασιλείου, δείχνουν ότι η συντριπτική πλειονότητα των παιδιών στο Ηνωμένο Βασίλειο κατέχουν smartphone μέχρι την ηλικία των 11 ετών, με την ιδιοκτησία να αυξάνεται από 44% στην ηλικία των εννέα ετών, σε 91% στην ηλικία των 11 ετών. Στις ΗΠΑ, το 37% των γονέων παιδιών ηλικίας 9 έως 11 ετών δηλώνουν ότι το παιδί τους έχει το δικό του smartphone. Και σε μια ευρωπαϊκή μελέτη σε 19 χώρες, το 80% των παιδιών ηλικίας 9 έως 16 ετών ανέφεραν ότι χρησιμοποιούν ένα smartphone για να μπαίνουν στο Διαδίκτυο καθημερινά ή σχεδόν καθημερινά.
«Μέχρι να φτάσουμε στους μεγαλύτερους εφήβους, πάνω από το 90% των παιδιών έχουν τηλέφωνο», λέει η Candice Odgers, καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Irvine της Καλιφόρνια.
Ενώ μια ευρωπαϊκή έκθεση σχετικά με τη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας από παιδιά ηλικίας από τη γέννησή τους έως 8 ετών διαπίστωσε ότι αυτή η ηλικιακή ομάδα είχε «περιορισμένη ή καθόλου αντίληψη των διαδικτυακών κινδύνων», όταν πρόκειται για τις επιζήμιες επιπτώσεις της χρήσης των smartphones -και των εφαρμογών κοινωνικής δικτύωσης στις οποίες έχουν πρόσβαση μέσω αυτών- στα μεγαλύτερα παιδιά δεν υπάρχουν αδιάσειστα στοιχεία.
Σχετίζεται η χρήση κινητών τηλεφώνων με την ψυχική υγεία παιδιών και εφήβων;
Η Odgers ανέλυσε έξι μετα-αναλύσεις που εξέταζαν τη σχέση μεταξύ της χρήσης ψηφιακής τεχνολογίας και της ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων, καθώς και άλλες μελέτες μεγάλης κλίμακας και μελέτες καθημερινών ημερολογίων. Δεν διαπίστωσε καμία σταθερή σχέση μεταξύ της χρήσης τεχνολογίας από τους εφήβους και της ευημερίας τους.
«Η πλειονότητα των μελετών δεν βρίσκει καμία συσχέτιση μεταξύ της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και της ψυχικής υγείας» λέει η Odgers. Στις μελέτες που βρήκαν συσχέτιση, τα μεγέθη των επιδράσεων -τόσο των θετικών όσο και των αρνητικών- ήταν μικρά. «Το μεγαλύτερο εύρημα ήταν πραγματικά μια αποσύνδεση μεταξύ αυτού που πιστεύουν οι άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων των ίδιων των εφήβων, και αυτού που πραγματικά λένε τα στοιχεία», λέει.
Μια άλλη ανασκόπηση, από την Amy Orben, πειραματική ψυχολόγο στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ στο Ηνωμένο Βασίλειο, βρήκε επίσης τα στοιχεία ασαφή. Ενώ υπήρχε μια μικρή αρνητική συσχέτιση, κατά μέσο όρο, στις μελέτες που συμπεριλήφθηκαν, η Orben κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ήταν αδύνατον να γνωρίζουμε αν η τεχνολογία προκαλεί την πτώση της ευημερίας ή το αντίστροφο - ή αν άλλοι παράγοντες επηρεάζουν και τα δύο. Μεγάλο μέρος των ερευνών σε αυτόν τον τομέα δεν είναι αρκετά υψηλής ποιότητας ώστε να δώσει ουσιαστικά αποτελέσματα, σημειώνει.
Φυσικά, τα αποτελέσματα αυτά είναι μέσοι όροι. «Υπάρχει μια εγγενής μεγάλη διακύμανση γύρω από αυτόν τον αντίκτυπο στην ευημερία που έχει βρεθεί στην επιστημονική βιβλιογραφία», λέει η Orben, και η εμπειρία των μεμονωμένων εφήβων θα εξαρτηθεί από τις δικές τους προσωπικές συνθήκες. «Το μόνο άτομο που μπορεί πραγματικά να το κρίνει αυτό είναι συχνά οι άνθρωποι που βρίσκονται πιο κοντά τους», προσθέτει.
Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι, ανεξάρτητα από το τι λένε τα ευρύτερα στοιχεία, μπορεί να υπάρχουν παιδιά που όντως δυσκολεύονται ως αποτέλεσμα της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ή ορισμένων εφαρμογών - και είναι σημαντικό οι γονείς να είναι ευαισθητοποιημένοι σε αυτό και να προσφέρουν υποστήριξη.
Από την άλλη πλευρά, για ορισμένους νέους ανθρώπους το τηλέφωνο μπορεί να γίνει σανίδα σωτηρίας - κάπου όπου μπορεί κανείς να βρει μια νέα μορφή πρόσβασης και κοινωνικής δικτύωσης ως άτομο με αναπηρία, ή ένα μέρος για να αναζητήσει απαντήσεις σε πιεστικά ερωτήματα σχετικά με την υγεία του.
«Φανταστείτε ότι είστε ένας έφηβος που ανησυχεί ότι η εφηβεία πάει στραβά, ή ότι η σεξουαλικότητά σας δεν είναι ίδια με αυτήν των φίλων σας, ή ότι ανησυχείτε για την κλιματική αλλαγή όταν οι ενήλικοι γύρω σας βαριούνται», λέει η Sonia Livingstone, καθηγήτρια Κοινωνικής Ψυχολογίας στο London School of Economics, στο Ηνωμένο Βασίλειο, και συν-συγγραφέας του βιβλίου Parenting for a Digital Future.
Ως επί το πλείστον, πάντως, όταν χρησιμοποιούν το τηλέφωνό τους για επικοινωνία, τα παιδιά μιλούν με φίλους και συγγενείς. «Αν αναλύσετε πραγματικά με ποιους μιλούν τα παιδιά στο Διαδίκτυο, υπάρχει μια πολύ μεγάλη επικάλυψη με το δίκτυο που έχουν εκτός σύνδεσης», επισημαίνει ο Odgers, προσθέτοντας: «Νομίζω πως όλη αυτή η ιδέα ότι χάνουμε ένα παιδί στην απομόνωση από το τηλέφωνο - για ορισμένα παιδιά αυτό μπορεί να είναι ένας πραγματικός κίνδυνος, αλλά η συντριπτική πλειονότητα των παιδιών συνδέονται, μοιράζονται, συναναστρέφονται».
Στην πραγματικότητα, ενώ τα smartphones κατηγορούνται συχνά για το ότι τα παιδιά περνούν λιγότερο χρόνο στην ύπαιθρο, μια δανέζικη μελέτη σε παιδιά ηλικίας 11 έως 15 ετών βρήκε κάποιες ενδείξεις ότι τα τηλέφωνα στην πραγματικότητα δίνουν στα παιδιά ανεξάρτητη κινητικότητα, αυξάνοντας το αίσθημα ασφάλειας των γονέων και βοηθώντας στην πλοήγηση σε άγνωστο περιβάλλον. Τα παιδιά δήλωσαν ότι τα τηλέφωνα βελτίωσαν την εμπειρία τους έξω μέσω της ακρόασης μουσικής και της επικοινωνίας με τους γονείς και τους φίλους τους.
Βέβαια, η δυνατότητα σχεδόν συνεχούς επικοινωνίας με συνομηλίκους δεν έρχεται χωρίς κίνδυνο.
«Νομίζω ότι το τηλέφωνο αποτέλεσε μια φανταστική απελευθέρωση αυτού που ήταν πάντα μια ανεκπλήρωτη ανάγκη των νέων», λέει η Livingstone. «Αλλά για πολλούς μπορεί να γίνει καταναγκαστικό, μπορεί να γίνει απίστευτα κανονιστικό. Μπορεί να τους πιέσει να νιώσουν ότι υπάρχει ένα μέρος όπου βρίσκονται οι δημοφιλείς άνθρωποι στο οποίο αγωνίζονται να μπουν ή από το οποίο μπορεί να αποκλειστούν, όπου όλοι κάνουν τα ίδια πράγματα και γνωρίζουν για το πιο πρόσφατο οτιδήποτε».
Στην πραγματικότητα, σε μια εργασία που δημοσιεύθηκε νωρίτερα φέτος, η Orben και οι συνεργάτες της διαπίστωσαν «παράθυρα αναπτυξιακής ευαισθησίας» -όπου η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης συνδέεται με μια μεταγενέστερη περίοδο χαμηλότερης ικανοποίησης από τη ζωή- σε συγκεκριμένες ηλικίες κατά την εφηβεία.
Αναλύοντας δεδομένα από περισσότερους από 17.000 συμμετέχοντες ηλικίας μεταξύ 10 και 21 ετών, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η μεγαλύτερη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στις ηλικίες 11 έως 13 ετών για τα κορίτσια, και 14 έως 15 ετών για τα αγόρια, προέβλεπε χαμηλότερη ικανοποίηση από τη ζωή έναν χρόνο αργότερα. Ισχύει και το αντίστροφο: η χαμηλότερη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης σε αυτή την ηλικία προέβλεπε υψηλότερη ικανοποίηση από τη ζωή το επόμενο έτος.
Αυτό ευθυγραμμίζεται με το ότι τα κορίτσια τείνουν να περνούν την εφηβεία νωρίτερα από τα αγόρια, λένε οι ερευνητές, αν και δεν υπάρχουν αρκετά στοιχεία για να πούμε ότι αυτή είναι η αιτία της διαφοράς στο χρονοδιάγραμμα. Ένα άλλο παράθυρο εμφανίστηκε στην ηλικία των 19 ετών τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες που συμμετείχαν στην έρευνα, περίπου την εποχή που πολλοί έφηβοι φεύγουν από το σπίτι.
Οι γονείς θα πρέπει να λάβουν αυτά τα ηλικιακά διαστήματα, με επιφύλαξη όταν λαμβάνουν αποφάσεις για τις δικές τους οικογένειες - αλλά αξίζει να γνωρίζουν ότι οι αναπτυξιακές αλλαγές θα μπορούσαν να κάνουν τα παιδιά πιο ευαίσθητα στην αρνητική πλευρά των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Κατά τη διάρκεια της εφηβείας, για παράδειγμα, ο εγκέφαλος αλλάζει άρδην, κι αυτό μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο οι νέοι άνθρωποι ενεργούν και αισθάνονται, συμπεριλαμβανομένων των αλλαγών που τους καθιστούν πιο ευαίσθητους στις κοινωνικές σχέσεις, και την κατάσταση.
«Το να είσαι έφηβος είναι πραγματικά μια σημαντική περίοδος ανάπτυξης», αναφέρει η Orben. «Επηρεάζεσαι πολύ περισσότερο από τους συνομηλίκους σου, ενδιαφέρεσαι πολύ περισσότερο για το τι σκέφτονται οι άλλοι για σένα. Και ο σχεδιασμός των μέσων κοινωνικής δικτύωσης -ο τρόπος με τον οποίο παρέχουν κοινωνική επαφή και ανατροφοδότηση με, λίγο πολύ, το πάτημα ενός κουμπιού- μπορεί να είναι πιο αγχωτικός σε ορισμένες περιόδους».
Εκτός από την ηλικία, και άλλοι παράγοντες θα μπορούσαν να επηρεάσουν τον αντίκτυπο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στα παιδιά και στους εφήβους - αλλά οι ερευνητές μόλις τώρα αρχίζουν να διερευνούν αυτές τις ατομικές διαφορές. «Αυτό είναι πραγματικά ένας βασικός τομέας της έρευνας τώρα», λέει η Orben. «Θα υπάρξουν άνθρωποι που επηρεάζονται περισσότερο αρνητικά ή θετικά σε διαφορετικές χρονικές στιγμές. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο ότι ζουν διαφορετικές ζωές, ότι περνούν την ανάπτυξη σε διαφορετικά σημεία, ότι χρησιμοποιούν διαφορετικά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πρέπει πραγματικά να τα ξεχωρίσουμε αυτά τα πράγματα».
Πότε να δώσω στο παιδί μου κινητό;
Ενώ η έρευνα μπορεί να δώσει τροφή για σκέψη στις οικογένειες που αποφασίζουν αν θα αγοράσουν στο παιδί τους ένα smartphone, δεν μπορεί να προσφέρει συγκεκριμένες απαντήσεις στο ερώτημα «πότε;».
«Νομίζω ότι λέγοντας πως τα πράγματα είναι πιο πολύπλοκα, φυσικά και ωθεί το ερώτημα πίσω στους γονείς», λέει η Orben. «Αλλά αυτό μπορεί στην πραγματικότητα να μην είναι τόσο κακό, επειδή είναι τόσο έντονα ατομικό».
Το βασικό ερώτημα που πρέπει να θέσουν οι γονείς, λέει η Odgers, είναι: «Πώς ταιριάζει στο παιδί και στην οικογένεια;».
Για πολλούς γονείς, η αγορά ενός τηλεφώνου στο παιδί είναι μια πρακτική απόφαση. «Σε πολλές περιπτώσεις, οι γονείς είναι εκείνοι που θέλουν τα μικρότερα παιδιά να έχουν τηλέφωνα, ώστε να μπορούν να κρατούν επαφή κατά τη διάρκεια της ημέρας, να συντονίζουν τις παραλαβές», λέει η Odgers.
Μπορεί, επίσης, να θεωρηθεί ορόσημο στον δρόμο προς την ενηλικίωση. «Νομίζω ότι στα παιδιά δίνει μια αίσθηση ανεξαρτησίας και υπευθυνότητα», λέει η Anja Stevic, ερευνήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου της Βιέννης. «Αυτό είναι σίγουρα κάτι που πρέπει να εξετάσουν οι γονείς: είναι τα παιδιά τους σε ένα στάδιο όπου είναι αρκετά υπεύθυνα για να έχουν τη δική τους συσκευή;».
Ένας παράγοντας που δεν πρέπει να παραβλέπουν οι γονείς είναι το πόσο άνετα αισθάνονται με το παιδί τους να έχει smartphone. Σε μια μελέτη της Stevic και των συνεργατών της, όταν οι γονείς ένιωθαν έλλειψη ελέγχου στη χρήση του smartphone από τα παιδιά τους, τόσο οι γονείς όσο και τα παιδιά ανέφεραν περισσότερες συγκρούσεις σχετικά με τη συσκευή.
Αξίζει να θυμόμαστε, ωστόσο, ότι η κατοχή ενός smartphone δεν χρειάζεται να ανοίγει τις πύλες σε κάθε διαθέσιμη εφαρμογή ή παιχνίδι. «Ακούω όλο και περισσότερο, όταν παίρνω συνεντεύξεις από παιδιά, ότι οι γονείς τους δίνουν το τηλέφωνο αλλά εισάγουν απαιτήσεις για να ελέγχουν και να συζητούν ποιες εφαρμογές κατεβάζουν, και νομίζω ότι αυτό είναι μάλλον πολύ σοφό», λέει η Livingstone.
Οι γονείς θα μπορούσαν επίσης, για παράδειγμα, να περνούν χρόνο παίζοντας παιχνίδια με τα παιδιά για να βεβαιωθούν ότι είναι ευχαριστημένα με το περιεχόμενο, ή να διαθέτουν χρόνο για να εξετάζουν μαζί τι υπάρχει στο τηλέφωνο.
Όταν θέτουν κανόνες στο σπίτι για τη χρήση του smartphone -όπως το να μη βρίσκεται το τηλέφωνο στο υπνοδωμάτιο του παιδιού κατά τη διάρκεια της νύχτας- οι γονείς πρέπει επίσης να εξετάσουν με ειλικρίνεια τη δική τους χρήση του smartphone.
«Τα παιδιά μισούν την υποκρισία», λέει η Livingstone. «Μισούν την αίσθηση ότι τους επιπλήττουν για κάτι που κάνουν οι γονείς τους, όπως η χρήση του τηλεφώνου κατά τη διάρκεια του γεύματος ή το να πηγαίνουν για ύπνο με το τηλέφωνο».
Ακόμη και τα πολύ μικρά παιδιά μαθαίνουν από τη χρήση του τηλεφώνου των γονιών τους. Μια ευρωπαϊκή έκθεση σχετικά με τη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας από παιδιά ηλικίας από τη γέννησή τους έως οκτώ ετών διαπίστωσε ότι αυτή η ηλικιακή ομάδα είχε ελάχιστη ή καθόλου επίγνωση των κινδύνων, αλλά ότι τα παιδιά συχνά «αντικατοπτρίζουν» τη χρήση της τεχνολογίας από τους γονείς τους. Ορισμένοι γονείς ανακάλυψαν μάλιστα κατά τη διάρκεια της μελέτης ότι τα παιδιά γνώριζαν τους κωδικούς πρόσβασης των συσκευών τους, και έτσι μπορούσαν να έχουν ανεξάρτητη πρόσβαση σε αυτές.
Όμως, οι γονείς μπορούν να το χρησιμοποιήσουν αυτό προς όφελός τους, εμπλέκοντας τα μικρότερα παιδιά κατά τη διάρκεια εργασιών που βασίζονται σε smartphone και διαμορφώνοντας καλές πρακτικές. «Νομίζω ότι αυτή η συμμετοχή και η συνεκμετάλλευση είναι στην πραγματικότητα ένας καλός τρόπος για να μάθουν τι συμβαίνει σε αυτή τη συσκευή, για ποιον λόγο χρησιμοποιείται», λέει η Stevic.
Τελικά, το πότε να αγοράσει κάποιος ένα smartphone για ένα παιδί είναι μια απόφαση αξίας για τους γονείς. Για κάποιους, η σωστή απόφαση θα είναι να μην αγοράσουν ένα - και, με λίγη δημιουργικότητα, τα παιδιά χωρίς smartphone δεν χρειάζεται να χάσουν.
«Τα παιδιά που έχουν αρκετή αυτοπεποίθηση και είναι κοινωνικά θα βρουν λύσεις και θα είναι μέρος της ομάδας», λέει η Livingstone. "Εξάλλου, ως επί το πλείστον η κοινωνική τους ζωή είναι στο σχολείο, ως επί το πλείστον βλέπουν ο ένας τον άλλον κάθε μέρα ούτως ή άλλως».
Στην πραγματικότητα, το να μάθουν να αντιμετωπίζουν τον φόβο ότι χάνουν κάτι επειδή δεν έχουν τηλέφωνο θα μπορούσε να αποδειχθεί χρήσιμο μάθημα για τους μεγαλύτερους εφήβους όταν -χωρίς πλέον να περιορίζονται από τους γονείς τους- αναπόφευκτα αγοράσουν ένα για τον εαυτό τους και πρέπει να μάθουν πώς να θέτουν όρια.
«Το πρόβλημα με τον φόβο είναι ότι δεν έχει τέλος, οπότε όλοι πρέπει να μάθουν να τραβούν κάπου μια γραμμή», λέει η Livingstone. «Διαφορετικά, απλώς θα κάνετε scrolling 24 ώρες το 24ωρο».