Είναι πολλοί αυτοί που διαπιστώνουν ότι σε κάθε είδους τηλεσυνάντηση μέσω Zoom δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν στα πρόσωπα των συνομιλητών τους και βρίσκονται να κοιτάζουν και να κρίνουν τον εαυτό τους. Και οι περισσότεροι από αυτούς που το κάνουν ανησυχούν για το τι σημαίνει αυτό για τους ίδιους και αν, ίσως, είναι νάρκισσοι.
Απαντώντας σε σχετική ερώτηση αναγνώστη, το Wired τονίζει ότι το να κλείσει κανείς την κάμερα μοιάζει να είναι η ευκολότερη λύση, ωστόσο όχι η πιο ενδεδειγμένη.
Η εξαφάνιση της εικόνας μας από την οθόνη προκαλεί σε όλους σχεδόν αγωνία, τρόμο, σε κάποιες περιπτώσεις ακόμα και βαθιά υπαρξιακή απελπισία. Με δυο λόγια, αισθάνεται κανείς ότι δεν υπάρχει πια.
Όσο για τις πιθανές παρενέργειες που μπορεί να έχει το να κοιτάζει κανείς τον εαυτό του όλη μέρα, είναι πιο περίπλοκες και εκτείνονται πολύ πιο πέρα από τον ναρκισσισμό. Άλλωστε, αυτός ο φόβος από μόνος του ακυρώνει το ερώτημα. Μόνον όσοι δεν είναι νάρκισσοι ανησυχούν μήπως είναι.
Το φαινόμενο, πάντως, μοιάζει να είναι εξαιρετικά γενικευμένο. Άνθρωποι που δεν άντεχαν ούτε να κοιτάξουν μια φωτογραφία τους για πάνω από λίγα δευτερόλεπτα αναφέρουν ότι τους είναι αδύνατον να σταματήσουν να κοιτάζουν τον εαυτό τους στην οθόνη. Η συχνότητα και η ένταση με την οποία αναφέρεται αυτή η αντίδραση σίγουρα δείχνουν ότι η ματαιοδοξία μάλλον δεν βρίσκεται στη ρίζα της.
Αξίζει να τονιστεί ότι το zoom δεν αποτελεί συνηθισμένο καθρέφτη, ούτε καν συνηθισμένο ψηφιακό καθρέφτη. Ο εαυτός με τον οποίο ερχόμαστε αντιμέτωποι εκεί είναι αυτός που μιλάει και γελάει, χειρονομεί και αντιδρά.
Μπορούμε ακόμα να θυμηθούμε πόσο σπάνιο ήταν αυτό το θέαμα μέχρι πριν από λίγο καιρό. Στο παρελθόν μπορεί να βλέπαμε για μια στιγμή τον εαυτό μας να γελάει στον καθρέφτη κάποιου μπαρ ή σε κάποια αντανάκλαση. Αλλά εδώ και έναν χρόνο είμαστε διαρκώς, αδυσώπητα υποχρεωμένοι να... μας κοιτάζουμε σε πραγματικό χρόνο, ενώ αλληλεπιδρούμε με άλλους, να βλέπουμε το ύφος μας όταν εκφράζουμε απογοήτευση, τα νεύματά μας, τις παθιασμένες χειρονομίες μας, και όλα να φαίνονται εντελώς διαφορετικά απ’ ό,τι φανταζόμασταν.
Η επιθυμία να δούμε τον εαυτό μας όπως μας βλέπουν οι άλλοι
Κι όμως, η επιθυμία να δούμε τον εαυτό μας όπως μας βλέπουν οι άλλοι είναι πολύ παλιά και βαθιά, και απαραίτητη για τη διαμόρφωση και τη διατήρηση μίας αίσθησης ταυτότητας.
Ο εαυτός είναι μία εύθραυστη ψευδαίσθηση που χρειάζεται διαρκή ενίσχυση και αυτή η ενίσχυση έρχεται συνήθως μέσα από το βλέμμα των άλλων. Διαμορφώνουμε την ταυτότητά μας σε μεγάλο βαθμό με το να φανταζόμαστε πώς φαινόμαστε στους άλλους και αναλογιζόμενοι πώς μας κρίνουν.
Στην προ πανδημίας ζωή μας θεωρούσαμε δεδομένες τις μικρές και άπειρες στιγμές που συνέβαλαν στην αίσθηση ενός συνεκτικού, συνεχούς εαυτού. Παρόλο που δεν βλέπαμε κυριολεκτικά το πώς αλληλεπιδρούμε με τους άλλους, βλέπαμε τον εαυτό μας να καθρεφτίζεται στις αντιδράσεις των άλλων απέναντί μας, κάτι που λειτουργεί, εντελώς κυριολεκτικά, ως απόδειξη ότι υπάρχουμε ως πραγματική, ενσώματη οντότητα μέσα στον κόσμο.
Δεν είναι τυχαίο ότι τα πιο συνηθισμένα παράπονα γύρω από την κοινωνική απομόνωση -η αίσθηση ότι είναι κανείς αφηρημένος και κατακερματισμένος, η αδυναμία να θυμηθούμε τι κάναμε την προηγούμενη μέρα- είναι αναγνωρίσιμα συμπτώματα της αποδιοργάνωσης του κοινωνικού εαυτού. Όταν σχεδόν όλη η μέρα περνάει μπροστά σε οθόνες με σκρολάρισμα και ανάγνωση ειδήσεων, η εικόνα του εαυτού μας στο zoom έρχεται, αναπάντεχα, να μας απαλλάξει από τον μεγαλύτερο φόβο μας -ότι έχουμε εξαφανιστεί.
Και η εμμονή μας με την εικόνα μας ίσως δεν αποτελεί τελικά άσκηση ματαιοδοξίας, αλλά άσκηση διατήρησης της ταυτότητάς μας και μιας κοινής πραγματικότητας. Δεν σημαίνουν αυτά ότι θα πρέπει να περνάμε ακόμα περισσότερο χρόνο κοιτάζοντας τον εαυτό μας, αλλά αξίζει να σκεφτούμε ότι τα zoom είναι ένας διπλός καθρέφτης, όπου κάθε χειρονομία, νεύμα, χαμόγελο, υπενθυμίζει και στο άτομο που βρίσκεται στο διπλανό από μας παράθυρο ότι υπάρχει για τους άλλους, ότι παραμένει μία παρουσία μέσα στον κόσμο.