Τα κινητά τηλέφωνα που αγαπήσαμε και (πολυ)χρησιμοποιήσαμε τιμώνται από ένα αρχείο που αποκαλύπτει την ιστορία της Nokia.
«Όλοι θυμούνται το πρώτο τους Nokia» λέει ο Mark Mason, ο οποίος εντάχθηκε στην ομάδα σχεδιασμού της φινλανδικής εταιρείας τηλεπικοινωνιών τη δεκαετία του 1990. «Όταν λες το όνομα Nokia... θέλεις δεν θέλεις, ξυπνάει μια ανάμνηση».
Και όμως, πριν από 25 χρόνια, το 1998, η εταιρεία ηλεκτρονικών ειδών ευρείας κατανάλωσης ήταν η εμπορικότερη μάρκα τηλεφώνων στον κόσμο, με 40% της παγκόσμιας αγοράς και 70% της αγοράς του Ηνωμένου Βασιλείου (ενδεχομένως και το... 90% της ελληνικής αγοράς κινητών).
Ο πολιτιστικός αντίκτυπος των κινητών της Nokia θα αναγνωριστεί για πρώτη φορά στις 15 Ιανουαρίου, όταν θα εκτεθεί το αρχείο σχεδιασμού της εταιρείας. Το Πανεπιστήμιο Aalto της Φινλανδίας απέκτησε το αρχείο και θα το διαθέσει μέσω μιας επιμελημένης διαδικτυακής πύλης.
Ενώ για τη Φινλανδία ο αντίκτυπος της Nokia είναι αδιαμφισβήτητος - το Ινστιτούτο Ερευνών της Φινλανδικής Οικονομίας (Etla) αναφέρει ότι συνέβαλε από μόνο του στο 25% της οικονομικής ανάπτυξης της Φινλανδίας μεταξύ 1998 και 2007.
Ο (πρακτικός) σχεδιασμός στο επίκεντρο
«Η Nokia ήταν μία από τις πρώτες εταιρείες τηλεφώνων που έδωσε πραγματικά έμφαση στο σχεδιασμό και τη διαφορετικότητα, με τα πάντα, από πολύ προσιτά τηλέφωνα μέχρι τα πιο πρόσφατα κινητά τηλέφωνα αιχμής» λέει ο Jonathan Bell, συντάκτης τεχνολογίας του περιοδικού Wallpaper*. «Στον κόσμο πριν από την Apple, την Google και ακόμη και τη Samsung, ξεχώριζαν από όλους τους άλλους παίκτες».
Ο ήχος κλήσης εργοστασιακής ρύθμισης της Nokia - το «Gran Vals» του 1902 από τον Francisco Tárrega - ήταν τόσο διαδεδομένος στις δεκαετίες του 1990 και του 2000 που αυξήθηκαν μέχρι και οι πωλήσεις των cd του διάσημου Ισπανού σολίστα της κιθάρας.
Το 2009 αναφέρθηκε ότι η μελωδία αυτή ακούστηκε περίπου 1,8 δισ. φορές την ημέρα σε όλο τον κόσμο, δηλαδή 20.000 φορές το δευτερόλεπτο!
Στην ποπ κουλτούρα
Το κινητό τηλέφωνο Nokia 8110 - ευρύτερα γνωστό ως «μπανάνα» λόγω του σχήματός του - είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στην ταινία του 1999 «The Matrix». Το κινητό μπήκε σε όλα τα σπίτια (κυρίως των τότε νέων) και αγαπήθηκε παράφορα από μια νέα γενιά κυβερνο-trendsetters.
Όπως αναφέρει στην Guardian ο δημοσιογράφος Murray Healy - ο οποίος εργάστηκε στο περιοδικό The Face τη δεκαετία του '90 κατά τη διάρκεια της ακμής της Nokia και τώρα είναι διευθυντής σύνταξης στον τίτλο μόδας Perfect:
«Στα τέλη της δεκαετίας του '90, όταν τα κινητά ήταν αυτοί οι βαρετοί και ακριβοί μίνι... μονόλιθοι, εμφανίστηκε αυτό το φθηνό, καμπυλωτό κινητό που μοιάζει λίγο με παιχνίδι. Έχει μέγεθος τσέπης, η μπαταρία του διαρκεί για πάντα και μοιάζει άφθαρτο».
Ο Healy λέει ότι το Nokia 3210 - που κυκλοφόρησε το 1999 - ήταν το «κλειδί», καθώς βοήθησε στην καθιέρωση μιας κουλτούρας πλήρους προσαρμογής, με το πολύχρωμο, μεταβαλλόμενο περίβλημά του. «Μπορούσατε να γράψετε πάνω του ακόμη και το όνομα του αγαπημένου σας συγκροτήματος».
Η πρώτη που έβαλε SMS
Η Nokia ήταν επίσης ο πρώτος κατασκευαστής κινητών τηλεφώνων που υποστήριξε την αποστολή γραπτών μηνυμάτων SMS και τα πληκτρολόγια των συσκευών ήταν τέλεια σχεδιασμένα γι' αυτό.
«Όλοι αυτοί οι παράγοντες έδιναν άμεση απήχηση στη νεανική αγορά, η οποία ήταν ήδη ικανή να παρακάμπτει το απαγορευτικό κόστος των τηλεφωνικών κλήσεων με την αποστολή γραπτών μηνυμάτων», λέει ο Healy.
Ο Mason, ο οποίος εργάστηκε στη Nokia για 20 χρόνια, λέει ότι ήταν μια φανταστική εποχή για τη δημιουργικότητα. «Δημιουργήσαμε από νωρίς μια γλώσσα σχεδιασμού που έθετε τον άνθρωπο στο επίκεντρο. Το σύνθημά μας ήταν ''ανθρώπινη τεχνολογία'' και το σλόγκαν της Nokia ήταν ''Connecting people''. Όλα όσα κάναμε ήταν γύρω από αυτό. Ακόμα και το πληκτρολόγιο ήταν καμπυλωτό σαν το... χαμόγελο της Μόνα Λίζα. Όταν το κοιτούσες, σου χαμογελούσε κι αυτό».
Τι περιλαμβάνει το αρχείο της Nokia
Το αρχείο του Πανεπιστημίου Aalto περιλαμβάνει εικόνες από εκστρατείες μάρκετινγκ, σκίτσα και παρουσιάσεις, παρέχοντας νέες πληροφορίες για μια από τις πιο καινοτόμες εταιρείες στον κόσμο.
Η Anna Valtonen είναι επικεφαλής ερευνήτρια του αρχείου σχεδιασμού της Nokia και πρώην σχεδιάστρια της εταιρείας. Το αγαπημένο της αντικείμενο στο αρχείο είναι οι ηχογραφημένες κασέτες με τους σχεδιαστές που περιγράφουν πάνω σε τι δούλευαν.
Τα λειτουργικά κέρδη της Nokia έφτασαν τα 4 δισ. δολάρια το 1999, αλλά η χρυσή της εποχή δεν θα κρατούσε για πολύ.
Η παρακμή της Nokia οφείλεται σε έναν συνδυασμό παραγόντων. Ο εσωτερικός εφησυχασμός έπαιξε μεγάλο ρόλο - η εταιρεία απέτυχε να αποδεχτεί νέες προσεγγίσεις, ιδίως την ανταγωνιστική απειλή που αποτελούσαν τα ισχυρότερα smartphones με οθόνη αφής, όπως το iPhone.
Από το 2007 και μετά, η αγοραστική αξία της Nokia μειώθηκε κατά περίπου 90%.
Όμως το σχεδιαστικό αρχείο της Nokia είναι ένα παράθυρο πίσω σε μια αισιόδοξη εποχή, όταν οι προσωπικές συσκευές και η τεχνολογία θεωρούνταν θετικές προσθήκες στην οικογενειακή ζωή και την ευημερία.
Και όλα αυτά τα ογκώδη, χοντροκομμένα τηλέφωνά της βρίσκουν τώρα ένα νέο κοινό μεταξύ των σημερινών πιτσιρικάδων και εφήβων, των οποίων οι γονείς μεγάλωσαν με τη μάρκα και τώρα θέλουν να δώσουν στα παιδιά τους λιγότερη πρόσβαση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Η μεγάλη επιστροφή
Τα κινητά τηλέφωνα Nokia έχουν επιστρέψει στην παραγωγή από το 2016, κατασκευασμένα από τη Human Mobile Devices - HMD - έναν ανεξάρτητο φινλανδικό κατασκευαστή κινητών τηλεφώνων, που στελεχώνεται σε μεγάλο βαθμό από πρώην υπαλλήλους της Nokia.
Η Valtonen δήλωσε ότι η εργασία στο αρχείο τής έδωσε κάτι περισσότερο από μια αίσθηση νοσταλγίας. «Με έκανε να αισθάνομαι πιο αισιόδοξη από οτιδήποτε άλλο. Συμβαίνουν τόσες πολλές αλλαγές στην τεχνολογία με τόσο γρήγορους ρυθμούς που είναι υπέροχο να σταματάς για λίγο και να παίρνεις μια γεύση από όλη τη δουλειά που γίνεται στα παρασκήνια».
Η άποψη και στάση του Mason είναι ακόμη πιο νοσταλγική. «Δεν μπορώ να ενθουσιαστώ αρκετά με την εποχή που ήμουν στη Nokia. Ήταν σαν μια οικογένεια και δημιουργήσαμε εικόνες σχεδιασμού. Ελπίζω ο κόσμος να ξεθάψει το παλιό του κινητό από το συρτάρι - πιθανότατα θα λειτουργεί ακόμα».