Μια σειρά από φωτογραφίες του Βασίλη Καραμανώλη από το Αρχείο της Αντιδικτατορικής Νεολαίας- κάποιες από αυτές δημοσιεύονται για πρώτη φορά- απαθανατίζουν τα λαμπερά πρόσωπα των φοιτητών που αγωνίστηκαν ηρωικά στο Τριήμερο εκείνου του Νοέμβρη στο Πολυτεχνείο που συγκλόνισε την Ελλάδα.
Απαθανατίζουν επίσης τα συνθήματά τους, πολλά από τα οποία, όπως το «Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία», σήμερα είναι σε όλους γνωστά, άλλα όμως, όπως το «Δικαιούμεθα Ξαστεριά», λίγοι θυμούνται.
Στις δύο αριστερές κολώνες της κεντρικής πύλης του Πολυτεχνείου, υπήρχαν τα βασικά συνθήματα «ΕΞΩ ΑΙ ΗΠΑ» και «ΕΞΩ ΤΟ ΝΑΤΟ» που απηχούσαν την βαθιά ριζωμένη πεποίθηση ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και το ΝΑΤΟ ήταν τα στηρίγματα της χούντας των Αθηνών.
Στις άλλες δύο, τις δεξιά ευρισκόμενες από την πύλη κολώνες, ήταν γραμμένα: «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ», «ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΗ ΕΔΩ», «ΚΑΤΩ Η ΧΟΥΝΤΑ» και το όνομα «ALLENDE».
Το όνομα του Αλιέντε (Allende) ήταν η τιμητική αναφορά στον σοσιαλιστή Πρόεδρο της Χιλής, που δύο μήνες νωρίτερα, στις 11 Σεπτεμβρίου 1973, αμυνόμενος ηρωικά κατά των πραξικοπηματιών που τον ανέτρεψαν, είχε προτιμήσει να αυτοκτονήσει παρά να παραδοθεί. Πολλοί τότε, αν όχι όλοι οι φοιτητές που μετείχαν στην εξέγερση του Πολυτεχνείου, ήταν σίγουροι πως επρόκειτο για δολοφονική ενέργεια και όχι για αυτοκτονία.
Ανάμεσα στις τέσσερις κολώνες, και επί της κεντρικής πύλης, υπήρχαν δύο μεγάλα πλακάτ. Το ένα έγραφε «Θάνατο στον Φασισμό» και παρουσίαζε κρεμασμένο έναν δικτάτορα. Το άλλο, είχε τη λέξη «ΤΑΪΛΑΝΔΗ», ενώ σε αυτή την κρεμάλα, υπήρχε το σύμβολο του αγκυλωτού σταυρού.
Το σύνθημα της Ταϊλάνδης ήταν επίκαιρο. Οι Eλληνες φοιτητές φώναζαν «Απόψε θα γίνει της Ταϊλάνδης» έχοντας στο νου, τα τότε πρόσφατα συνταρακτικά γεγονότα.
Η Ταϊλάνδη ήταν σύμβολο για τους Eλληνες φοιτητές
Ένα μήνα πριν, τα τανκς είχαν εισβάλλει στους δρόμους της Μπανγκόκ (14 Οκτωβρίου 1973) για να καταστείλουν το κίνημα διαμαρτυρίας των φοιτητών που ήθελαν να ρίξουν την εκεί χούντα.
Οι στρατιώτες πυροβόλησαν τους φοιτητές, αλλά την επόμενη μέρα 15 Οκτωβρίου 1973, η στρατιωτική κυβέρνηση στην Ταϊλάνδη, ανετράπη. Έτσι η εξέγερση των Ταϊλανδών φοιτητών, έγινε οδηγός και ελπίδα, για τους φοιτητές που είχαν κλειστεί στο Πολυτεχνείο.
Ο Ρίτσος και ο Νερούδα ενέπνεαν τους εξεγερμένους
Σε μία εκπληκτική σε δύναμη και συμβολισμό φωτογραφία, από το εσωτερικό του Πολυτεχνείου 1973, βλέπουμε φοιτητές να κοιμούνται σε μία από τις βραδιές της κατάληψης.
Στον πίνακα είναι γραμμένο το σύνθημα: «Η Ρωμιοσύνη ψάλλει τον Επιτάφιο της Χούντας». Η αναφορά βέβαια, στο έργο Επιτάφιος του μεγάλου μας ποιητή, Γιάννη Ρίτσου. Στο ποίημα του Ρίτσου υπάρχει ο θρήνος για τον νεκρό διαδηλωτή, καπνεργάτη. Στο σύνθημα όμως εδώ, φαίνεται η απόφαση ν' αλλάξει η μοίρα. Αυτή τη φορά, δηλώνεται ότι δεν θα θρηνήσει ο Λαός, αλλά η Χούντα.
Στο πάνω μέρος του πίνακα, υπάρχει η φράση ALLENDE UN SOLO COMBATIENTE (Αλλιέντε, ένας μοναχικός μαχητής) και αριστερά, το όνομα του ποιητή Πάμπλο Νερούδα, ο οποίος βοήθησε τον σοσιαλιστή ηγέτη Σαλβαδόρ Αλιέντε στην προεκλογική του εκστρατεία, και πέθανε στις 23 Σεπτεμβρίου 1973, λίγο μετά τη δολοφονία του Αλιέντε από τους πραξικοπηματίες του Πινοσέτ.
Σε άλλη αίθουσα του Πολυτεχνείου, πάλι από βραδιά της κατάληψης, ο πίνακας γράφει «ΛΑΕ ΕΝΩΣΟΥ ΜΟΝΟΣ ΜΑΣ ΣΚΟΠΟΣ ΝΑ ΜΗΝ ΠΕΡΑΣΕΙ Ο ΦΑΣΙΣΜΟΣ» και δίπλα από αυτό «ΛΑΕ Η ΕΛΑΔΑ ΕΙΝΑΙ ΔΙΚΗ ΣΟΥ Λαός ΧΩΡΙΣ ΤΟΥΣ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΟΥΣ ΤΟΥ ΕΙΝΑΙ ΝΕΚΡΟΣ».
Σχεδόν παντού, οι φοιτητές βάζουν το σήμα της Ειρήνης, που είναι μια σίγουρη αναφορά στο Παγκόσμιο Κίνημα κατά των Πυρηνικών Όπλων. Με αυτό αναφέρονται και στις Πορείες Ειρήνης και στον Γρηγόρη Λαμπράκη. Το Σήμα Ειρήνης, ήταν επίκαιρο από το προηγηθέν φεστιβάλ Γούντστοκ – το οποίο είχε αυτό σαν σήμα- και που η ταινία του στην Ελλάδα, είχε απαγορευτεί σε πρώτη φάση από τη χούντα, και ύστερα από διαμαρτυρίες επετράπη (μετά το 1970) αλλά φοβερά λογοκριμένη.
Το σήμα της Ειρήνης, είναι το μοναδικό που μπορεί να πει κανείς ότι συνδέει τον αγώνα των φοιτητών του Πολυτεχνείου, με αντίστοιχους νεανικούς αγώνες (πλην Ταϋλάνδης) του εξωτερικού.
Άλλες αναφορές όμως, σε εξεγέρσεις όπως ο Γαλλικός Μάης, ή οι φοιτητικοί αγώνες στα αμερικανικά Πανεπιστήμια (Μπέρκλεϋ κ.α) δεν φαίνεται να υπάρχουν στο Πολυτεχνείο 1973.
Μαζί με τα συνθήματα οι φοιτητές συχνά γράφουν και τον αριθμό 114, συνδέοντας έτσι τον αγώνα τους, με τους προδικτατορικούς αγώνες της γενιάς του 114 και του 15%.
Τα συνθήματα βέβαια μεταδίδονται από τον πομπό του Πολυτεχνείου, αλλά γράφονται και σε πολύγραφο και με το χέρι για να μοιραστούν έξω.
Σε μία φωτογραφία, βλέπουμε φοιτητές να ετοιμάζουν χειρόγραφες προκηρύξεις που καλούν τους οικοδόμους με τις λέξεις «ΓΙΑ ΤΗ ΛΕΥΤΕΡΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΑ ΗΡΘΕ Η ΩΡΑ ΕΜΠΡΟΣ ΝΑ ΦΥΓΕΙ Ο ΤΡΕΛΛΟΣ ΔΙΚΤΑΤΟΡΑΣ».
Πολλοί οικοδόμοι είχαν ενωθεί με τους φοιτητές, και αυτό φαίνεται σε πανό που υπογράφουν και κρατούν σε διαδηλώσεις που γίνονται εκείνες τις μέρες, στους δρόμους. Στα πανό αυτά, υπάρχουν τα συνθήματα «ΛΑΕ ΠΑΛΕΨΕ», «ΛΑΪΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ», «ΟΙ ΕΡΓΑΤΕΣ ΣΥΜΠΑΡΑΣΤΕΚΟΝΤΑΙ ΣΤΟΥΣ ΦΟΙΤΗΤΕΣ» και άλλα ανάλογα.
Υπάρχουν και σκληρά συνθήματα που χτυπούν προσωπικά τον δικτάτορα Παπαδόπουλο, όπως αυτό που φαίνεται σε πανό που κρέμεται δίπλα από παράθυρο, και που γράφει «ΠΑΠΑΔΟΣΚΥΛΕ ΘΑ ΠΕΘΑΝΗΣ».
Στο ίδιο πανό, μπορούμε να διακρίνουμε και τις λέξεις «ΟΛΟΙ ΕΝΩΜΕΝΟΙ – ΛΑΕ ΜΗ ΦΟΒΑΣΑΙ – ΔΙΚΑΙΟΥΜΕΘΑ ΞΑΣΤΕΡΙΑ».
Τα πρόσωπα των φοιτητών
Στις μαζικές διαδηλώσεις που γίνονται εκείνες τις μέρες, οι φοιτητές έχουν γελαστά πρόσωπα, χτυπούν ρυθμικά τα χέρια τους καθώς φωνάζουν συνθήματα, και κοιτούν χωρίς να φοβούνται τον φακό.
Θα πρέπει να σημειωθεί ιδιαίτερα, ότι εν μέσω δικτατορίας και γνωρίζοντας τους μεγάλους κινδύνους, κανείς δεν φοράει κουκούλα. Έχουν το θάρρος, να αναμετρηθούν πρόσωπο με πρόσωπο με τον εχθρό.
Στις διαδηλώσεις αυτές, εμφανίζονται και τα πανό με τα γνωστά συνθήματα «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΣΤΟΝ ΛΑΟ» και «ΟΥΕ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΣ ΦΑΡΙΣΑΙΟΙ ΥΠΟΚΡΙΤΑΙ».
Λίγες ώρες πριν ξημερώσει η 17η Νοέμβρη 1973
Ο νυχτερινός ουρανός, πάνω από το Πολυτεχνείο της Αθήνας, σχιζόταν από τα συνθήματα ΨΩΜΙ - ΠΑΙΔΕΙΑ – ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ και ΑΠΟΨΕ ΠΕΘΑΙΝΕΙ Ο ΦΑΣΙΣΜΟΣ.
Περίπου στη μία μετά τα μεσάνυχτα ακούστηκαν οι ερπύστριες. Ήταν τα τανκς της χούντας, που έρχονταν για να αντιμετωπίσουν τους φοιτητές.
Ένα τανκ σταμάτησε απειλητικό απέναντι από την Πύλη της Ελευθερίας.
Ο προβολέας του έφθανε απέναντι, περνούσε πάνω από τα κάγκελα, που πίσω από αυτά οι φοιτητές φώναζαν ΔΕΝ ΘΑ ΧΤΥΠΗΣΕΤΕ ΕΙΣΤΕ ΑΔΕΛΦΙΑ ΜΑΣ.
Το τανκ κινήθηκε μουγκρίζοντας και γκρέμισε την ιερή Πύλη. Ακούστηκαν πυροβολισμοί, χτυπήματα και κραυγές.
Η επόμενη μέρα
Η Αθήνα έβλεπε παγωμένη τους στρατιώτες, τα τανκς και τους αστυνομικούς της δικτατορίας να έχουν πλημμυρίσει τους δρόμους. Τα τανκς περνούσαν παντού και φαντάροι πάνω σε αυτά κρατούσαν γεμάτα τα όπλα. Κάποιοι από αυτούς πυροβολούσαν. Υπήρξαν και αυτή τη μέρα νεκροί.
- Φωτογραφίες: Βασίλης Καραμανώλης, 1973.
- Αρχείο: Μανώλη Νταλούκα