Ίσως πρόκειται για τον πιο διάσημο ελέφαντα του κόσμου, ο οποίος λέγεται ότι ενέπνευσε την Disney να δημιουργήσει το αγαπημένο Ντάμπο το ελεφαντάκι το 1941.
Αλλά και την ομώνυμη ταινία του Τιμ Μπάρτον το 2019. Καμία από αυτές ωστόσο δεν περιγράφουν τη ζωή του.
Ο λόγος για τον Τζάμπο, τον αφρικανικό ελέφαντα, που έγινε αμέσως δημοφιλές αξιοθέατο όταν έφτασε στον ζωολογικό κήπο του Λονδίνου το 1865. Ανάμεσα στους θαυμαστές του, ήταν η βασίλισσα Βικτώρια και τα παιδιά της.
Όμως το κοινό που τον λάτρευε δεν είχε ιδέα ότι ο ευγενικός γίγαντας τους, αναγκαζόταν να τρώει κέρματα που του πετούσαν, ότι τον ντόπαραν με αλκοόλ, ενώ όταν ήταν μωρό, είδε τη μητέρα του να πετσοκόβεται μέχρι θανάτου μπροστά στα μάτια του.
Η τραγική ιστορία του ελέφαντα Τζάμπο
Η αληθινή ιστορία του Τζάμπο, είναι σπαρακτική. Ο Τζάμπο αιχμαλωτίστηκε από κυνηγούς στην Ερυθραία και τον χώρισαν από τη μητέρα του, η οποία σφάχτηκε για τους χαυλιόδοντες και το δέρμα της, ενώ το μικρό της παρακολουθούσε.
Μόνος, μπερδεμένος και κλεισμένος σε ένα κλουβί στους νεοσύστατους ζωολογικούς κήπους της Regent Street, ο ορφανός Τζάμπο έτριζε τους χαυλιόδοντές του στα κάγκελα της φυλακής του.
Στο τσίρκο του PT Barnum, το καημένο ζώο θα ναρκωνόταν με τεράστιες ποσότητες αλκοόλ. Η αγαπημένη του τροφή ήταν τα μπισκότα εμποτισμένα με οινόπνευμα. Στο ταξίδι του από το Λονδίνο στις ΗΠΑ, χρειαζόταν καθημερινά μια δόση ουίσκι για να διατηρείται ήρεμος.
Έτρωγε κέρματα που του πετούσαν μέσα από τα κάγκελα
Έτρωγε επίσης οτιδήποτε του πετούσαν οι επισκέπτες, συμπεριλαμβανομένων παιδικών παιχνιδιών και νομισμάτων που του πετούσαν στο κλουβί του, εκατοντάδες από τα οποία βρέθηκαν στο στομάχι του μετά το θάνατό του.
Σύμφωνα με ένα δημοσίευμα της εποχής, το στομάχι του ήταν γεμάτο με αγγλικές πένες, σφυρίχτρες, κλειδιά και πριτσίνια.
Η έρευνα του σερ Ντέιβιντ Ατένμπορο
Πριν από μερικά χρόνια, ο σερ Ντέιβιντ Ατένμπορο διερεύνησε τη ζωή του ελέφαντα που φέρεται να είναι ο μεγαλύτερος που έχει ζήσει ποτέ, σε ένα ντοκιμαντέρ του BBC1.
«Θα ψάξω πέρα από τη διασημότητα του Τζάμπο για τον πραγματικό ελέφαντα πίσω από τους μύθους. Πόσο μεγάλος ήταν στην πραγματικότητα; Και ποια είναι η αλήθεια πίσω από τα μυστήρια που περιβάλλουν τον τραγικό του θάνατο;», ανέφερε ο σερ Ντέιβιντ.
Ο ίδιος και η ομάδα του είχαν μοναδική πρόσβαση στα λείψανα του Τζάμπο στο Αμερικανικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στη Νέα Υόρκη, ρίχνοντας φως στην αληθινή ιστορία πίσω από τον ταλαιπωρημένο ελέφαντα.
Μια ζωή γεμάτη πόνο
Όταν η ομάδα ανέλυσε τα οστά του ελέφαντα, ανακάλυψε στοιχεία για το πώς η ζωή του στην αιχμαλωσία τον έβλαψε σωματικά.
Αφού βρήκε μια ασυνήθιστη διαστρωμάτωση παλαιών και νέων οστών στο ισχίο του, ο Δρ Ρίτσαρντ Τόμας, από το Πανεπιστήμιο του Λέστερ, δήλωσε: «Έχει πολλά σημάδια τραυματισμών που σχετίζονται με το στρες και την καταπόνηση».
Συχνά απεικονιζόταν να κάνει βόλτες με τους επισκέπτες του ζωολογικού κήπου. Ο Τζάμπο είχε κάτι περισσότερο από ένα κατεστραμμένο ισχίο.
«Όταν εξετάζουμε το γόνατο, βλέπουμε όλων των ειδών τις αλλαγές στο οστό που δεν θα περιμέναμε να δούμε σε έναν ελέφαντα της ηλικίας του. Μην ξεχνάτε ότι ο Τζάμπο είναι μόλις 24 ετών και εξακολουθεί να αναπτύσσεται», πρόσθεσε ο δρ Τόμας.
Έτσι, ο Τζάμπο θα μπορούσε να έχει υποφέρει από επώδυνα προβλήματα στις αρθρώσεις που συνδέονται περισσότερο με την τρίτη ηλικία.
«Τα οστά του μοιάζουν περισσότερο με αυτά ενός ελέφαντα στα 40 ή 50 του χρόνια», κατέληξε ο σερ Ντέιβιντ.
Ένας ευγενικός γίγαντας
Ο PT Barnum ισχυριζόταν ότι ο Τζάμπο ήταν ο μεγαλύτερος αφρικανικός ελέφαντας στον πλανήτη, με ύψος περίπου 4 μέτρα.
Αλλά αναλύοντας τα οστά των ποδιών του, η ομάδα ανακάλυψε ότι ήταν περίπου 3,2 μ. τη στιγμή του θανάτου του.
Ένας τυπικός άγριος αφρικανικός ελέφαντας της ίδιας ηλικίας έχει μήκος περίπου 2,6 μ. Ωστόσο, μια ρωγμή στο οστό του ποδιού του, αποκαλύπτει ότι ακόμα μεγάλωνε όταν πέθανε.
Τρομακτικά ξεσπάσματα όταν έπεφτε το σκοτάδι
Ο ήρεμος χαρακτήρας του Τζάμπο κατά τη διάρκεια της ημέρας ερχόταν σε αντίθεση με τη συμπεριφορά του τη νύχτα.
«Καταλαμβανόταν από τρομακτικά βίαια ξεσπάσματα κατά τα οποία έσπαγε τα ξύλα του περιβόλου του», ανέφερε ο Σερ Ντέιβιντ.
Ο Τζάμπο ήταν επίσης επιρρεπής στο να αυτοτραυματίζεται στη σύγχυσή του, ενώ σε μια περίπτωση έσπασε και τους δύο χαυλιόδοντες του. Όταν ξαναβγήκαν, τους έτριψε στην πέτρα του περιφραγμένου χώρου του. Ο φύλακάς του, Μάθιου Σκοτ, λέγεται ότι του έδωσε ουίσκι για να τον ηρεμήσει.
Ο επόπτης του ζωολογικού κήπου, Αβραάμ Μπαρλέτ, ήταν πεπεισμένος ότι ο Τζάμπο έπασχε από μια συγκεκριμένη επιθετικότητα (musth στα αγγλικά), μια φυσική κατάσταση δηλαδή, που επηρεάζει τους νεαρούς αρσενικούς ελέφαντες όταν ωριμάζουν σεξουαλικά και μπορεί να τους κάνει να γίνουν εξαιρετικά επιθετικοί.
Όμως η δρ Βίκι Φίσλοκ, ερευνήτρια στην Κένυα, διαφωνεί. Υποστηρίζει ότι κάτι τέτοιο θα προκαλούσε στον Τζάμπο βίαιη συμπεριφορά και προς τους φύλακές του. Και όπως επισήμανε ο Σερ Ντέιβιντ: «Δεν υπάρχει τίποτα στα ιστορικά αρχεία που να δείχνει ότι ο Τζάμπο ήταν ποτέ βίαιος απέναντι στους ανθρώπους».
Τα παραμορφωμένα δόντια του βασανισμένου ελέφαντα
Ένα νέο στοιχείο προέκυψε όταν η ομάδα βρήκε ενδείξεις παραμορφωμένων δοντιών μελετώντας το κρανίο του ελέφαντα.
Όπως ανέφερε ο δρ Τόμας, «Μπορούμε να σκεφτούμε τα δόντια των ελεφάντων λίγο σαν ιμάντες μεταφοράς. Έχουν έξι δόντια, αλλά μόνο ένα θα είναι σε φθορά σε κάθε πλευρά κάθε φορά. Ένα άλλο θα έρθει από κάτω για να το αντικαταστήσει τη στιγμή που θα πέσει αυτό το δόντι. Αν ένα δόντι δεν φθαρεί αρκετά, δεν θα πέσει και θα μπλοκάρει το νέο δόντι, κάνοντάς το να μην έχει σχήμα. Αυτό θα οδηγήσει σε τρομερό πονόδοντο».
Και ο καθηγητής Τζον Χάτσινσον, πιστεύει ότι ο πονόδοντός του μπορεί να επιδεινώθηκε από τα κολλώδη ψωμάκια που έσπρωχναν οι επισκέπτες του ζωολογικού κήπου μέσα από τα κάγκελα.
Η Δρ Χόλι Μίλερ, από το Πανεπιστήμιο του Nottingham, πήρε δείγματα από το μηριαίο οστό και τα οστά των πλευρών του Τζάμπο για να ανακαλύψει περισσότερα για την τροφή που έτρωγε.
Η ίδια δήλωσε: «Σίγουρα βλέπουμε κάποιες ενδείξεις ότι δεν έχει την ποικιλία της διατροφής που θα έπρεπε να έχουν οι ελέφαντες».
Στην άγρια φύση, οι αφρικανικοί ελέφαντες έχουν ποικίλη διατροφή με χόρτο, φύλλα, κλαδιά, ακόμη και φλοιό. Η Δρ Μίλερ λέει ότι οι παθολογίες των δοντιών του Τζάμπο δείχνουν ότι ήταν μαλακά και έβγαιναν σε λάθος γωνία επειδή δεν χρησιμοποιούνταν με τον σωστό τρόπο.
Τι απέγινε το σώμα του Τζάμπο
Το παραγεμισμένο σώμα του φυλάχθηκε στη συνέχεια στο Πανεπιστήμιο Tufts στη Μασαχουσέτη, αλλά χάθηκε σε πυρκαγιά. Η ουρά του παραμένει, από την οποία η Δρ Μίλερ ανέλυσε τρίχες για να δώσει πληροφορίες της διατροφής του σχεδόν λίγο πριν πεθάνει.
Αποκάλυψε μια υψηλή ποσότητα αζώτου, γεγονός που υποδηλώνει ότι το σώμα του βρισκόταν υπό πίεση και αντλούσε όσο το δυνατόν περισσότερο άζωτο από τη διατροφή του για να το βοηθήσει να επιδιορθωθεί.
Φρικτός θάνατος στις ράγες του τρένου
Τον Σεπτέμβριο του 1885, το τσίρκο του Barnum πήγε στον Καναδά για να δώσει παραστάσεις στο Σεντ Τόμας του Οντάριο. Τα γραπτά αρχεία δείχνουν ότι ο Τζάμπο έπασχε από ένα είδος ασθένειας εξάντλησης εκείνη την εποχή.
Μετά την παράσταση, ο Τζάμπο και ένας μικρός ελέφαντας που ονομαζόταν Tom Thumb φορτώνονταν στο τρένο του τσίρκου, όταν μια εμπορική αμαξοστοιχία ήρθε κατά πάνω τους.
Οι μαρτυρίες για το τι συνέβη στη συνέχεια διαφέρουν, με το Barnum να ισχυρίζεται ότι ο Τζάμπο θυσίασε τη ζωή του τρέχοντας προς το τρένο για να σώσει τον φίλο του Tom Thumb.
Ο σερ Ντέιβιντ όμως βρήκε περισσότερα στοιχεία κατά την επίσκεψή του στο Μουσείο της κομητείας Elgin στην πόλη όπου πέθανε ο Τζάμπο.
Ο έφορος Μάικ Μπέικερ του έδειξε μια φωτογραφία που τραβήχτηκε λίγο μετά τη σύγκρουση, λέγοντας: «Μπορείτε να δείτε εκδορές στο δέρμα του, οι οποίες ταιριάζουν πολύ καλά με τη μία καλή εικόνα λίγο μετά τη σύγκρουση».
Δείχνει το τρένο να πλησιάζει πίσω από τον Τζάμπο, γεγονός που θα είχε προκαλέσει τις εκδορές στο σώμα του. Και καθώς δεν υπάρχουν ενδείξεις καταγμάτων στον σκελετό, το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξαν, είναι ότι η πιο πιθανή αιτία θανάτου ήταν η εσωτερική αιμορραγία, οδηγώντας με αυτόν τον τρόπο σε ένα τραγικό τέλος μιας θλιβερής και σύντομης ζωής.
Ακόμα και μετά το θάνατό του, δεν άφησαν τον Τζάμπο να αναπαυθεί. Εκτέθηκε σε ένα γκαλά στη Νέα Υόρκη και περιφερόταν για τέσσερα χρόνια ως αξιοθέατο.