Ένα μεγάλο και σημαντικό μέρος της ιστορίας του ελληνικού ροκ, εξελίχθηκε στη Θεσσαλονίκη.
Δεν είναι μόνον οι Τρύπες και τα Ξύλινα Σπαθιά που αναδείχτηκαν εκεί, ή τα πολύ αξιόλογα συγκροτήματα που σήμερα έχουν έδρα τους την συμπρωτεύουσα, την «Νύφη του Θερμαϊκού» όπως την ονόμασε ο λαός, και «Ξελογιάστρα», όπως την ονόμασε σε ένα ωραίο τραγούδι του, ο θεσσαλονικιός Γιάννης Μηλιώκας.
Πολλά από τα τραγούδια του Big Bang του ελληνικού ροκ, γράφτηκαν από τα πρώτα ποπ συγκροτήματα της Θεσσαλονίκης.
Ποιος δεν θυμάται «Το Τζίνι» που τραγουδούσαν οι Βόρειοι, τον «Τρόπο» των Ολύμπιανς, και τόσα άλλα. Η νεανική δράση και καλλιτεχνική δημιουργία στην Θεσσαλονίκη, στη δεκαετία του 1960, αλλά και στο πρώτο μισό της δεκαετίας του 1970, δεν είχε τίποτα να ζηλέψει από την Αθήνα.
Στα χρόνια αυτά «ξεπηδούν» σχεδόν από παντού τα «μοντέρνα» συγκροτήματα, γίνονται «Μουσικά Πρωϊνά» και παραθαλάσσια πάρτι, υπάρχουν κλαμπ για σέικ, γιάνκα, μποστέλα και μπλουζ, αλλά και φοιτητικά στέκια για συζητήσεις, ονειρεμένες βραδιές με απίστευτα γλέντια και, στην περίοδο της μαύρης επταετίας, έντονη τη διάθεση για αντιδικτατορική δράση.
Χορός από το πρωί ως το βράδυ
Σε αντίθεση με σήμερα που σπανίως οι νέοι χορεύουν τα τραγούδια των σύγχρονων νεανικών συγκροτημάτων, εκείνα τα χρόνια και στη Θεσσαλονίκη η νεανική μουσική ήταν και για το μυαλό και (κυρίως) για το σώμα. Με μια λέξη επικρατούσε «ξεβίδωμα» απ’ το πρωί ως το βράδυ.
Υπήρχαν διάφορα είδη χορού, αλλά στη Θεσσαλονίκη ειδικά, «εφευρέθηκε» και «ο χορός του λεμονιού», με διαγωνιστικό μέρος στα πάρτι που γίνονταν στις παραλίες. Σε αυτόν τον υπαρξιστικού τύπου χορό, το ζευγάρι διαγωνιζόταν στο σέικ, συγκρατώντας ένα λεμόνι με τα μέτωπά τους. Το λεμόνι αυτό μπορούσε να κατέβει μέχρι τους αφαλούς και κέρδιζε (μια κάσα αναψυκτικά) το ζεύγος των νεαρών που δεν τους έπεφτε το λεμόνι.
Δημοφιλέστερος των χορών, ήταν το σέικ, που ενσωμάτωνε την φιλοσοφία του ροκ : Χορεύω άρα υπάρχω. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο χορός ήταν μεγάλη υπόθεση τότε και πολλοί οι νέοι που ανέπνεαν αισιόδοξα, χορεύοντας ένα τραγούδι.
Κάνουν μεγάλο λάθος όσα σημερινά συγκροτήματα απαξιώνουν την χορευτική μουσική. Άλλωστε όλο το κίνημα ροκ, βασίστηκε πρώτα στο χορό και μετά στο τραγούδι.
Το μπλουζ ήταν για love meditation, στενές επαφές και καλύτερες γνωριμίες. Και στη Θεσσαλονίκη χορεύτηκε η γιάνκα των Forminx. Χορεύτηκε ακόμη και ένα είδος ονομαζόμενο Bostella (μποστέλα), με χειροκροτήματα και χοροπηδητά, ακόμη και κυλίσματα στο πάτωμα, σε μια μουσική που σου θύμιζε καρναβάλι.
Το πρώτο ποπ τραγούδι της Θεσσαλονίκης
Το πρώτο σίγουρο δείγμα, νεανικής καλλιτεχνικής δημιουργίας, δηλαδή το πρώτο τραγούδι στη Θεσσαλονίκη που μπορεί να συνδεθεί με την ποπ (όπως έλεγαν το ροκ τότε), εντοπίζεται το 1965.
Το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς, ο νεαρός μουσικός Άλκης Κακαλιάγκος, γράφει τη μουσική από το τραγούδι «Συγνώμη», πάνω σε στίχους του φίλου του, Νίκου Ελληναίου. Το τραγούδι αυτό, το ηχογραφούν και το στέλνουν για αξιολόγηση στην Επιτροπή για το Φεστιβάλ Τραγουδιού Θεσσαλονίκης.
Όμως, η «Συγνώμη» παρέμεινε στην αφάνεια. Ο λόγος είναι ότι, δεν θεωρήθηκε καλό, από την επιτροπή αξιολόγησης, και δεν πέρασε για παρουσίαση, στο Φεστιβάλ του 1965.
Το «Συγνώμη», υπήρξε άτυχο, αλλά όχι για πολύ. Η πρώτη ηχογράφηση, με την φωνή του Ελληναίου, χάθηκε, αλλά έχουμε μια δεύτερη ηχογράφηση, τον επόμενο χρόνο με τους Ολύμπιανς, αυτή τη φορά με τη φωνή του Πασχάλη.
Το τραγούδι αυτό, έγινε τεράστια επιτυχία, και απέδειξε πόσο λάθος είχε η Επιτροπή αξιολόγησης του Φεστιβάλ Τραγουδιού Θεσσαλονίκης. Είναι ενδεικτικό ότι ακόμα και μια Τουρκάλα τραγουδίστρια, η Gonul Turgut, όταν άκουσε εκείνη την εποχή το τραγούδι, κατάλαβε την αξία του, και το συμπεριέλαβε στο ρεπερτόριό της.
Τα πρώτα νεανικά συγκροτήματα της Θεσσαλονίκης
Δεν μπορούμε να εξακριβώσουμε ποιο ακριβώς συγκρότημα σχηματίστηκε πρώτο. Ένα από τα πρώτα θεσσαλονικιώτικα συγκροτήματα ήταν οι ΚΟΜΗΤΕΣ.
Τόσο το όνομα τους (που παραπέμπει στους Κομήτες του Bill Haley) όσο και μαρτυρίες όπως του Γιάννη Αραμπατζή (ένας από τους παλαιότερους μουσικούς της Θεσσαλονίκης), βεβαιώνουν πως, οι ΚΟΜΗΤΕΣ έπαιζαν ροκ εν ρολ, όταν εμφανίστηκαν σε κλαμπ το 1963. Την ίδια γνώμη έχει και ο Πασχάλης Αρβανιτίδης.
Τα πρώτα συγκροτήματα της Θεσσαλονίκης (VIPS, Brahms, Spiders, Dreamers, Reformers, Κομήτες κ.α) τα οποία δρουν στο διάστημα 1960-1964, δεν άφησαν έργο, ή τουλάχιστον, μέχρι σήμερα, δεν γνωρίζουμε, τέτοιες ηχογραφήσεις.
Στοιχεία, υπάρχουν, μετά το 1964, οπότε και σχηματίζονται συγκροτήματα που αφήνουν τραγούδια. Αυτή η δεύτερη φάση, ουσιαστικά, αποτελεί μετεξέλιξη της πρώτης.
Για παράδειγμα, οι Ολύμπιανς, σχηματίστηκαν το καλοκαίρι του 1965, από τέσσερα μέλη των Brahms (Αρβανιτίδη, Κουτσοτόλη, Καλογιαννίδη, Λαζαρίδη), και ένα μέλος των VIPS (Κακαλιάγκο).
Γύρω στα 1964, αρχίζουν και τα "Μουσικά Πρωϊνά", όπως και Beach Parties που διοργανώνονται από εφημερίδες, και τότε δημοσιεύονται λεπτομέρειες από τη νεανική δράση, στον Τύπο.
Τα γνωστότερα συγκροτήματα της «δεύτερης φάσης», είναι:
Ολύμπιανς, Strangers, Up Tight, Pacifics, Monks, B.M.W, Renaldi, Βόρειοι, Greeks, Blow Up και Snowballs.
Αναμφίβολα, το σημαντικότερο (και εμπορικότερο) αυτών των συγκροτημάτων, ήταν οι Ολύμπιανς, οι οποίοι υπερτερούν, ακόμη και αν συγκριθούν, με τα συγκροτήματα, εκείνης της εποχής, της Αθήνας.
Στη Θεσσαλονίκη το πρώτο ροκ γυναικείο συγκρότημα
Στη Θεσσαλονίκη σχηματίστηκε και το πρώτο ροκ γυναικείο συγκρότημα. Ήταν οι Sweet Girls με την Φανή Φωτίου στη φωνή και κιθάρα, τη Βάσω Σικαρίδου στην κιθάρα. Άννυ Γκιουζέ στο μπάσο, την Τζένη Φιλιππίδου στο όργανο, ενώ στα τύμπανα (και στα ουρλιαχτά) ήταν η Αλίκη Γεωργίου, σημερινή σύζυγος του Πασχάλη.
Σε μία φωτογραφία έτους 1967, βλέπουμε τις Sweet Girls να τις παρουσιάζει ο δημοσιογράφος Γιάννης Νέγρης σε διαγωνισμό τραγουδιού που διοργάνωσε η εφημερίδα ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ.
Ίσως η καλύτερη γυναικεία φωνή τα πρώτα ροκ χρόνια στη Θεσσαλονίκη, είναι η Μαρία Ρωμανού, η μητέρα του ηθοποιού Κωνσταντίνου Λάγκου. Πραγματικό της όνομα, Μαρία Τρυπολόγου. Σε μία φωτογραφία του 1966, την βλέπουμε με τους Ολύμπιανς έξω από το κλαμπ Χαβάη. Εκπληκτική τραγουδίστρια, χαρακτηρίστηκε σαν η ελληνίδα Παβόνε.
Το πάθος στην έκφραση και ένας εφηβικός δυναμισμός παραδομένος στον έρωτα, φαίνονται στην ερμηνεία της στο Il mondo lo sa, που έγραψε γι αυτήν ο Βαγγέλης Παπαθανασίου, στα τέλη του 1966.
Την συνοδεύει η "Ορχήστρα Β.Παπαθανασίου", δηλαδή … οι Aphrodite's Child, πριν φύγουν από την Ελλάδα! Caro amor (Αγαπημένε) torna da me (γύρνα κοντά μου) Un’ora mi sembra un anno (μια ώρα μακριά σου είναι σαν ένας χρόνος) ti amo ogni giorno di più (σε αγαπάω κάθε μέρα και πιο πολύ) Dove sei tu? (Πού είσαι;).
Από το ιταλικό και γαλλικό τραγούδι στην ψυχεδέλεια
Από την αρχή της δεκαετίας του 1960, μέχρι και το τέλος της Εποχής της Δικτατορίας, τα περισσότερα συγκροτήματα στη Θεσσαλονίκη ήταν επηρεασμένα από το ιταλικό και γαλλικό τραγούδι.
Υπήρξαν όμως και θεσσαλονικιώτικα συγκροτήματα που είχαν ψυχεδελική διάθεση, όπως οι Fratelli, αλλά και οι συνεχιστές τους, οι θρυλικοί Μακεδονομάχοι που συχνά μνημόνευε και ο Παύλος Σιδηρόπουλος ο οποίος τους γνώρισε όταν σπούδαζε Μαθηματικός στη Θεσσαλονίκη.
Αυθεντικές ηχογραφήσεις, από αυτά τα δύο ιστορικά συγκροτήματα, δεν έχουν μέχρι τώρα βρεθεί. Πάντως, σε μία φωτογραφία έτους μάλλον 1969, βλέπουμε τον Μίμη Αντωνόπουλο, τραγουδιστή των Fratelli με χίπικο φουστάνι.
Η εικόνα δεν αφήνει καμία αμφιβολία για την διάθεση του συγκροτήματος. Λέγεται ότι, ο Αντωνόπουλος «έκλεβε» κάποια κουρτίνα ή κάποιο τραπεζομάντηλο της μάνας του και τα έδινε να τα ράψουν σαν ψυχεδελικά ρούχα.
Ψυχεδελική διάθεση είχαν και οι Renaldi.
Εκτός από τα τοπικά συγκροτήματα, στη Θεσσαλονίκη εμφανίστηκαν και συγκροτήματα της Αθήνας. Είναι γνωστή η μεγάλη επιτυχία που γνώρισαν οι Forminx στην ιστορική συναυλία τους στο Θέατρο της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών τον Απρίλιο του 1964 (ξαναεμφανίστηκαν τον Σεπτέμβριο του 1965, στο Παλέ Ντε Σπορ). Οι Juniors επίσης έπαιξαν για ένα διάστημα στη Θεσσαλονίκη, όπως και τα Μπουρμπούλια με τον Παύλο Σιδηρόπουλο και αρκετοί άλλοι.
Τα κλαμπ
Το δημοφιλέστερο ροκ κλαμπ της εποχής ήταν η «Χαβάη», που βρισκόταν εκεί που υπάρχει σήμερα το εγκαταλελειμμένο νοσοκομείο «ΠΑΝΑΓΙΑ», στη Νέα Κρήνη.
Κοντά σε αυτό ήταν και η «Ρέμβη» όπου έπαιξε για ένα διάστημα και ο Παύλος Σιδηρόπουλος αλλά και οι Forminx του Βαγγέλη Παπαθανασίου.
Αγαπημένα επίσης στη νεολαία και τα κλαμπ : Αριγκάτο (στο Καραμπουρνάκι), η Ιφιγένεια (Β.Ηρακλείου και Αριστοτέλους), οι Κούνιες (στο Πανόραμα), το Μινουί (στην πλατεία της ΧΑΝΘ), τα Κάστρα (στο Επταπύργιο), η Νεφέλη (Ξενοδοχείο στο Πανόραμα) κ.α.
Τα Στέκια των φοιτητών και το Νέο Κύμα
Παράλληλα με την ροκ διάθεση στη Θεσσαλονίκη, υπήρχε και η νεοκυματική, κυρίως μετά το 1967, οπότε και ανοίγουν οι πρώτες μπουάτ.
Η σημαντικότερη, ήταν η 107, στην οδό Αντωνιάδου Λαζάρου 7, κοντά στην Καμάρα. Ιδιοκτήτης ήταν ο Γιάννης Στεφανίδης και στο πρώτο της πρόγραμμα περιλάμβανε τον Πάνο Σαββόπουλο.
Η 107, υπήρξε ένας πολιτιστικός χώρος. Εκτός από το τραγούδι, διοργανώνονταν συχνά εκεί, βραδιές ποίησης, θεάτρου, αλλά και μαθήματα ζωγραφικής, στα οποία δίδασκαν φοιτητές της Αρχιτεκτονικής του Α.Π.Θ. Εκεί εμφανίστηκαν και οι : Στάθης Γαλάτης, Πόπη Αστεριάδη, Γιώργος Ζωγράφος, Λάκης Παπάς, Γιάννης Αργύρης κ.α.
Η χούντα, έκλεισε τρεις φορές αυτή την μπουάτ, και οριστικά το 1971.
Άλλες αξιοσημείωτες μπουάτ, της εποχής, ήταν :
Φαιδριάδες(Τσουφλή 6, Ροτόντα), οι Βάτραχοι (στην Παραλία), η Μπαρμπαρέλα (Δ.Γούναρη και Π.Μελά), τα Σκαμνιά (Διαλέτη 6) και ο Εσπερινός (Ναυαρίνου 30).
Όλες αυτές οι μπουάτ, στην Εποχή της Δικτατορίας, ήταν και στέκια της Αντιδικτατορικής Νεολαίας. Τραγούδια, ποιήματα, ανέκδοτα για τον Παπαδόπουλο και τον Παττακό, τα πάντα εκεί, κρατούσαν ζωντανή την ελπίδα, και γελοιοποιούσαν την δικτατορία.
Βεβαίως, οι περισσότεροι φοιτητές που σύχναζαν εκεί, δεν είχαν αισθητικά στεγανά, και δεν διαχώριζαν εαυτούς από τα χορευτικά κέντρα. Πολλούς από αυτούς, θα τους έβλεπες και στην Ρέμβη ή την Χαβάη.
Άλλωστε, εκτός από τα χορευτικά κέντρα, και τις μπουάτ, άλλοι χώροι που συγκέντρωναν την ανήσυχη νεολαία, ήταν και οι περίφημες ταβέρνες της Θεσσαλονίκης. Διότι μερικές από αυτές, ήταν και ροκ, και μπουάτ και αντιδικτατορικά κέντρα.
Η μητέρα πασών των ταβερνών, ήταν η ιστορική «Δόμνα» στην οδό Αθανασίου Διάκου, κάτω από τα βυζαντινά τείχη. Σήμερα δεν υπάρχει. Θαμώνες ήταν τότε κυρίως φοιτητές και καλλιτέχνες.
Στην Δόμνα έγιναν θρυλικά γλέντια, τελετουργικές οινοποσίες, και πλέχθηκαν έρωτες και φιλίες που διαρκούν μέχρι σήμερα.
Ένας από τους θαμώνες της, ο λογοτέχνης Κώστας Λαχάς, έγραψε τους στίχους…
Ντουμανιάζει μες στη Δόμνα η κουλτούρα
σούξου-μούξου μανταλάκια και βαβούρα
Αρχιτέκτονες μπλαζέ, με Μαρκούζε αγκαζέ
Θεατρίνοι, δικηγόροι, γίναν όλοι προφεσόροι
κουλτουριάρηδες, ζωγράφοι
κι ο χαφιές, αβέρτα γράφει
Μιλώντας πριν μερικά χρόνια στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο ιδιοκτήτης της «Δόμνας» Τάκης Νικολαϊδης, είπε:
«Την περίοδο της χούντας εδώ ήταν το μεγάλο σχολείο, το στέκι του Πανεπιστημίου. Κάθε βράδυ είχαμε τρεις και τέσσερις μηνύσεις, π.χ. ‘’γιατί δεν σκούπισες’’. Τραγουδούσαμε τραγούδια του Μίκη και γινόταν χαμός…Ένα μεσημέρι με πήραν κάτω στην Ασφάλεια και μου λένε μάθαμε ότι τραγουδάτε Θεοδωράκη και μου πετάνε ένα μαγνητόφωνο όπου ακουγόταν μέσα η φωνή μου. Κάποιος χαφιές ήταν μέσα», διηγήθηκε ο κυρ-Τάκης, προσθέτοντας ότι μετά από αυτό το περιστατικό, όταν κάποιος ύποπτος ή καινούριος έμπαινε μέσα στο μαγαζί, στα πιάτα που πήγαινε στους πελάτες του, προκειμένου να τους προειδοποιήσει, έβαζε μέσα ένα καρφί- αν υποψιαζόταν ότι επρόκειτο για καταδότη- και μία ασφάλεια ρεύματος, αν πίστευε ότι ο ύποπτος ήταν αστυνομικός.