Σαν σήμερα, στις 15 Απριλίου του 2019, η ανθρωπότητα γινόταν μάρτυρας ενός λυπηρού και συνταρακτικού θεάματος από το κέντρο της πόλης του φωτός, το Παρίσι. Ο επιβλητικός ναός της Παναγίας των Παρισίων, που στέκει στη μέση του Σηκουάνα εδώ και σχεδόν μια χιλιετία παραδίδονταν στις φλόγες.
Λίγες μόνο ώρες χρειάστηκαν ώστε ο οβελίσκος στην κορυφή του ναού, καθώς και όλη η ξύλινη κορνίζα της οροφής να γίνουν στάχτη, προκαλώντας δάκρυα θλίψης σε εκατομμύρια Γάλλους πολίτες που παρακολουθούσαν το μαύρο χιόνι της στάχτης από την Παναγία των Παρισίων να απλώνεται σε όλη την πόλη.
Η κινητοποίηση πολιτών, οργανισμών, αλλά και της ίδιας της γαλλικής κυβέρνησης ήταν άμεση προκειμένου να ξεκινήσουν οι εργασίες αποκατάστασης του ναού, μια διαδικασία απαιτητική και χρονοβόρα, η οποία αναμένεται να διαρκέσει περισσότερα από 5 χρόνια.
Η δεύτερη φορά που καταστρέφεται η Παναγία των Παρισίων
Ωστόσο, αυτή δεν ήταν η πρώτη φορά που ο ναός της Παναγίας των Παρισίων κινδύνευσε να γίνει στάχτη, να καταβαραθρωθεί πάνω στο μικρό νησάκι La Cite στη μέση του ποταμού. Στα ταραγμένα χρόνια της γαλλικής επανάστασης, μεγάλο μέρος των θρησκευτικών συμβόλων της Παναγίας των Παρισίων καταστράφηκε από τη μανία των Επαναστατών, που έβλεπαν στο κτίριο ένα ακόμη σύμβολο της τυραννικής βασιλείας. Από την μήνη των επαναστατημένων δεν γλίτωσαν ούτε τα αγάλματα των βασιλέων της Ιουδαίας, 28 τον αριθμό, τα οποία αποκεφαλίστηκαν και καταστράφηκαν καθώς θεωρήθηκαν εσφαλμένα, ως σύμβολα της γαλλικής μοναρχίας.
Η Παναγία των Παρισίων όμως έχει αποκτήσει ξεχωριστή θέση στην παγκόσμια πολιτισμική κληρονομιά και για έναν ακόμη λόγο. Λίγα χρόνια μετά την εισβολή των επαναστατών στο ναό, ο Γάλλος συγγραφέας Βίκτωρ Ουγκώ εμπνεύστηκε μέσα από τα μεγαλοπρεπή καμπαναριά και τους περίτεχνους στρογγυλούς φεγγίτες, ένα από τα πιο εμβληματικά έργα του.
Η ελληνική λέξη στον τοίχο της Παναγίας των Παρισίων
Με αφορμή μια ελληνική λέξη, σκαλισμένη σε έναν τοίχο του Καθεδρικού ναού, ο Γάλλος συγγραφέας θα περιπλανηθεί στην πιο σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης, που νιώθει την «ανάγκη» να υπάρχει και μετά τον αφανισμό της. Το βιβλίο η «Παναγία των Παρισίων» κυκλοφόρησε το 1831 και αποτελεί ως και σήμερα ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Ο πεσιμιστής Βίκτωρ Ουγκώ σκηνοθέτησε με φόντο το νησάκι La Cite και τους βαρείς όγκους του καθεδρικού ναού μια σύγχρονη τραγωδία για τον έρωτα, τις ανθρώπινες συμβάσεις, την εξουσία και τα κοινωνικά στερεότυπα. Κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος, ο δύσμορφος Κουασιμόδος, μια μορφή τρομακτική και μυστηριώδης, έναν ήρωας το όνομα του οποίου έχει γίνει συνώνυμο της εξωτερικής ασχήμιας, η οποία δεν συνοδεύεται απαραίτητα από αντίστοιχο ψυχικό κόσμο.
Ακοίμητος φρουρός πλάι στον Φρολό που τον έχρισε κωδωνοκρούστη της Παναγίας των Παρισίων, ο φαινομενικά παγωμένος Κουασιμόδος σαγηνεύεται από τον έρωτα μια τσιγγάνας, της πανέμορφης Εσμεράλδας. Μια γυναίκα που ζει την αντισυμβατική ζωή των τσιγγάνων, χορεύει και τραγουδά στην πλατεία που ανοίγεται μπροστά από την Παναγία των Παρισίων. Στον έρωτα της Εσμεράλδας όμως θα πέσουν εκτός από τον Κουασιμόδο, τόσο ο Αρχιδιάκονος Κλοντ Φρολό, όσο και ο αρχηγός της βασιλικής φρουράς Φοίβος.
Τι σημαίνει το όνομα Κουασιμόδος
Αν και το όνομα Κουασιμόδος έχει γίνει συνώνυμο του απεχθούς, του άσχημου, χάρη στην χαρισματική πέννα του Βίκτωρος Ουγκώ, διαβάζουμε πως στην πραγματικότητα και αυτό έχει θρησκευτική χροιά. Quasi Modo αποκαλείται στα λατινικά το απολυτίκιο με το οποίο ξεκινά η λειτουργία την πρώτη Κυριακή μετά το Πάσχα για τους Καθολικούς. Με τα χρόνια, οι δύο λέξεις ενώθηκαν και υποδήλωναν με λαϊκό τρόπο την συγκεκριμένη Κυριακή της άνοιξης.
Αναζητώντας περισσότερα για τον Κουασιμόδο, σκοντάψαμε σε μια δημοσίευση του βρετανικού μουσείου Tate, η οποία υποστηρίζει πως ο άνθρωπος που αποτέλεσε την πηγή έμπνευσης του δύσμορφου κωδωνοκρούστη ήταν ιστορικό πρόσωπο και μάλιστα, είναι πιθανό να συναντήθηκε με τον Γάλλο συγγραφέα την περίοδο που εκείνος έγραφε τις εκατοντάδες σελίδες του βιβλίου του «Η Παναγία των Παρισίων».
Στα αρχεία που βρίσκονται στην κατοχή του βρετανικού μουσείου, υπάρχουν ενδείξεις πως ένα καμπούρης, δύσμορφος άνδρας, ενδεχομένως να «σκάλισε» την περιέργεια τους συγγραφέα και να του έδωσε έναυσμα να λαξεύσει τον ήρωά του. Τα αρχεία αναφέρονται στα απομνημονεύματα του Βρετανού γλύπτη Χένρι Σιμπόν, έναν επτάτομο τόμο με τις «περιπέτειές» της ζωής του, που εντοπίστηκαν στην Κορνουάλη και πέρασαν στην κατοχή του Tate το 1999.
Ο Βρετανός γλύπτης που δούλεψε στην ανοικοδόμηση της Παναγίας των Παρισίων
Ο πολυταξιδεμένος λοιπόν γλύπτης βρέθηκε στο Παρίσι το 1820, περίοδο που ξεκινούσαν οι εργασίες αποκατάστασης της Παναγίας των Παρισίων. Εκεί εργάστηκε στα ατελιέ της γαλλικής κυβέρνησης, όπου ανεγείρονταν μεγάλα αγάλματα για τον γοτθικό διάκοσμο της εκκλησίας. «Εκεί γνώρισα τον κύριο Τραγιάν, τον πιο ικανό, πατρικό και αγαπητό άνδρα που υπήρξε ποτέ – ήταν κι εκείνος χαράκτης υπό τις οδηγίες ενός κυβερνητικού γλύπτη του οποίου το όνομα μου διαφεύγει καθώς δεν είχα επαφές μαζί του... το μόνο που γνωρίζω είναι πως είχε καμπούρα και δεν του άρεσε να μπλέκεται με χαράκτες» έγραφε ο Βρετανός γλύπτης.
Ο Σίμπσον ακολούθησε την ομάδα των χαρακτών στην πόλη Ντρέ, λίγο έξω από το Παρίσι, όπου συνεχίστηκαν οι εργασίες. «Ήρθε ο καιρός να πάμε στην Ντρε. Ο κ. «Μποσού» (που στα γαλλικά σημαίνει καμπούρης) ένα παρατσούκλι που του δόθηκε και πρόσφατα άκουσα από άλλους και τον Τραγιάν, τον αρχηγό της συμμορίας με χαρά ανακοίνωσε στον κ. Τραγιάν πως πρέπει να φροντίσει να πάρει μαζί του και τον μικρό Εγγλέζο» έγραφε. Ο Βίκτωρ Ουγκώ, πρέπει να σημειώσουμε πως χαρακτήριζε τον Κουασιμόδο «Μποσού», δηλαδή καμπούρη, ενώ συχνά το μυθιστόρημά του τιτλοφορείται «Ο Καμπούρης της Παναγίας των Παρισίων».
Όπως αναφέρει η ανακοίνωση του μουσείου Tate από το 2010, ο Βίκτωρ Ουγκώ συμμετείχε ενεργά στις εργασίες αποκατάστασης του ναού, προκρίνοντας μάλιστα την γοτθική αναστήλωση του, η οποία και υιοθετήθηκε τελικά. Ο Γάλλος λογοτέχνης μαζί με άλλους, ίδρυσε την ιστορική Επιτροπή Τεχνών και Μνημείων το 1830, η οποία και συνέβαλε στο ύφος της ανοικοδόμησης που ολοκληρώθηκε το 1844, όταν και ολοκληρώθηκαν οι εργασίες αποκατάστασης.
Η ιστορική φιγούρα που ενέπνευσε τον Κουασιμόδο
Από τις περιγραφές του Σίμπσον μπορεί να συμπεράνει κανείς πως το ατελιέ όπου εργαζόταν πριν αναχωρήσει για την Ντρε σχετιζόταν με την Σχολή Καλών Τεχνών, η οποία στεγαζόταν εκείνη την εποχή στο έκτο διαμέρισμα του Παρισιού.
Αντίστοιχα και ο Βίκτωρ Ουγκώ έμενε στην ίδια γειτονιά της γαλλικής πρωτεύουσας, γεγονός που επιτρέπει την εικασία πως ο συγγραφέας με το ζωηρό ενδιαφέρον για την αποκατάσταση του ναού, μπορούσε να επισκέπτεται τόσο το ατελιέ, όσο όμως και την Παναγία των Παρισίων που βρίσκονταν σε κοντινή απόσταση από την οικία του.
Από το μουσείο Tate δεν αποκλείουν ο Ουγκώ και ο Τραγιάν ή ακόμη και ο ίδιος ο καμπούρης επικεφαλής του να είχαν συναντηθεί, ακόμη και να γνωρίζονταν. Ο χαράκτηρας που αναφέρει ο Βρετανός στα απομνημονεύματά του έμενε, σύμφωνα με τα αρχεία της πόλης του Παρισιού του 1833 και εκείνος στο έκτο διαμέρισμα, κάτι που υποδηλώνει πως εργαζόταν στην περιοχή την περίοδο που ο Ουγκώ έγραφε το μυθιστόρημα.
Μελετητές σημειώνουν επίσης πως αρχικά ο ήρωας στο βιβλίο του «Οι Άθλιοι» ονομαζόταν Ζαν Τραζαν, με το επίθετό του να ομοιάζει καταπληκτικά με εκείνο του χαράκτη. Αργότερα βέβαια ο Βίκτωρ Ουγκώ μετονόμασε τον γνωστό σε μας Γιάννη Αγιάννη σε Ζαν Βαλζάν.