Η Παναγία των Παρισίων και μαζί της ιστορία 8 αιώνων τυλίχθηκε στις φλόγες, κάνοντας πολλά ζευγάρια μάτια σε όλο τον κόσμο να δακρύσουν. Ανθρώπων που είχαν επισκεφθεί τον ναό, τον είχαν χαζέψει σε φωτογραφίες ή είχαν... μεταφερθεί σε αυτόν με το ομώνυμο μυθιστόρημα του Βίκτωρος Ουγκώ.
Οι φλόγες που ξεπηδούν από το εσωτερικό της Παναγίας των Παρισίων προκαλούν δεκάδες σκέψεις. Χτυπούν στην ανθρώπινη φύση την πιο ευαίσθητη και εύθραυστη μοίρα της. Το γραμμένο της ζωής που ως θαύμα ξεπηδά σαν από το πουθενά και καταλήγει συχνά εκεί, στην ανυπαρξία.
Αυτή είναι άλλωστε και η μεγαλύτερη αγωνία των πολιτισμών που αφήνουν πίσω τους μνημεία. Να μπορέσουν να αντέξουν στον χρόνο, να μη σβήσουν από το αδιάκοπο σφυροκόπημα της αιωνιότητας που λειαίνει, φθείρει και τελικά εξαφανίζει.
Παρακολουθώντας τις εικόνες του καθεδρικού ναού στο νησάκι στη μέση του Σηκουάνα, ο άνθρωπος νιώθει πως κέρδισε τη μάχη με τον χρόνο. Γιατί εκεί, κόντρα στην ορμητική φύση του νερού, έχτισε ένα μνημείο με πολλαπλές αναφορές στην παγκόσμια ιστορία.
Η Παναγία των Παρισίων δεν είναι απλώς ένα αρχιτεκτονικό μνημείο, ούτε βέβαια απλά μια αναφορά στην καθολική πίστη. Τα καμπαναριά της, επιβλητικά και τρομακτικά όπως στέκουν, κρύβουν πολλές ιστορίες, γεγονότα που σκάλισαν με τη σειρά τους τον κόσμο όπως τον γνωρίζουμε σήμερα.
Το μυθιστόρημα του Βίκτωρος Ουγκώ: «Η Παναγία των Παρισίων»
Ένας Γάλλος ιστορικός περιέγραψε το βράδυ της Δευτέρας στη γαλλική τηλεόραση πώς ο ναός αυτός αποτέλεσε αφορμή για ένα από τα σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα της ανθρωπότητας. Ένα μυθιστόρημα που εξάλλου δανείστηκε τον τίτλο του από την Παναγία των Παρισίων.
Και ο ίδιος ο δημιουργός του μυθιστορήματος αυτού, που εξυμνεί το μεγαλείο της ψυχής, ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύει την τερατώδη φύση του ανθρώπου, ο Βίκτωρ Ουγκώ, αποκαλύπτει πως δεν ήταν καν ολόκληρο το οικοδόμημα που ενέπνευσε μέσα του την «Παναγία των Παρισίων». Αρκούσε μια βέβηλα σκαλισμένη επιγραφή. Μια λέξη στα ελληνικά, εκεί ανάμεσα στους λατινόφωνους, στην καρδιά της Δύσης, έδωσε την έμπνευση για ένα αξεπέραστο έργο.
ΑΝΑΓΚΗ: Στον πρόλογο της πρώτης έκδοσης του βιβλίου, ο Ουγκώ περιγράφει πως στη σκοτεινή πλευρά ενός από τους πύργους του ναού παρατήρησε σκαλισμένη μια μικρή ελληνική λέξη. «Ανάγκη»! Δεν γνωρίζει, όπως περιγράφει, τον ηθικό αυτουργό αυτής της βέβηλης πληγής στην πέτρα της Παναγίας των Παρισίων. Υποθέτει πως θα έχει χαθεί κι αυτός, θα έχει σβήσει στην ανυπαρξία χρόνια πριν ο ίδιος συναντήσει την απέλπιδα προσπάθειά του, την ανάγκη του να αντισταθεί στη λήθη.
Η λέξη «Ανάγκη» στον τοίχο της Παναγίας των Παρισίων
«Πριν από μερικά χρόνια, κατά την επίσκεψή του στην Παναγία των Παρισίων, ο συγγραφέας του βιβλίου αυτού θα βρει σε μια σκοτεινή γωνιά ενός από τους πύργους αυτή τη λέξη σκαλισμένη με το χέρι στον τοίχο: Ανάγκη», γράφει ο Ουγκώ στο σημείωμα που προλογίζει το βιβλίο και το οποίο υπογράφει με ημερομηνία Μάρτιος του 1831.
Σε επόμενα κεφάλαια στο μυθιστόρημα θα επανέλθει στην ελληνική λέξη, όταν ο αδερφός του Φρολό, Κλοντ, θα τη σκαλίσει στον τοίχο του κελιού του. «Ο αδερφός μου είναι τρελός, σκέφτεται ο Φρολό. Θα ήταν πολύ πιο απλό να γράψει: πεπρωμένο (fatum στα λατινικά). Όλος ο κόσμος δεν είναι υποχρεωμένος να γνωρίζει ελληνικά», αναγράφεται σε επόμενο κεφάλαιο της «Παναγίας των Παρισίων».
Η ζοφερή και μοιραία έννοια που κρύβει αυτή η επιγραφή συγκλονίζουν τον συγγραφέα. Όπως γράφει, «θα αναρωτηθεί, θα ψάξει να ανακαλύψει ποια πονεμένη ψυχή που δεν μπορούσε να εγκαταλείψει αυτόν τον κόσμο χωρίς να αφήσει το εγκληματικό ή νοσηρό στίγμα της στην είσοδο της παλιάς εκκλησίας».
Το «κατηγορώ» του Ουγκώ για την κακή συντήρηση της Παναγίας των Παρισίων
Το σημείωμα περιγράφει έτσι την ασήμαντη, θα έλεγε κανείς, πηγή έμπνευσης που γέννησε όμως ένα τόσο μεγαλειώδες μυθιστόρημα, όπως η «Παναγία των Παρισίων». Αποτελεί όμως και ένα ιδιαίτερα καυστικό σχόλιο του Βίκτωρος Ουγκώ για την εποχή του, που έχει την τάση να σβήνει, να διαγράφει και να καταστρέφει μνημεία παλιότερων εποχών. «Ετσι αλληλεπιδρούμε εδώ και 200 χρόνια με τις θαυμαστές εκκλησίες του μεσαίωνα. [...] Ο ιερέας τις ξεπλένει, ο αρχιτέκτονας τις τρίβει και στη συνέχεια ο λαός έρχεται και τις καταστρέφει», γράφει.
Όπως περιγράφει ο Ουγκώ, η ελληνική λέξη στην Παναγία των Παρισίων που γέννησε το μυθιστόρημά του έπαψε να υπάρχει από εκείνη κιόλας την εποχή. «Δεν μένει τίποτα σήμερα από τη μυστηριώδη λέξη, τη σκαλισμένη στον πύργο της Παναγίας των Παρισίων... τίποτα από την άγνωστη μοίρα που ενσάρκωνε τόσο μελαγχολικά», γράφει.
Ο ελληνικός συμβολισμός και η προφητεία του Ουγκώ
Ο συμβολισμός της ελληνικής λέξης, ειδικά για τον Έλληνα αναγνώστη, μοιάζει ακόμη πιο μοιραία αναπόφευκτος. Πέραν όμως της μυστηριώδους ιστορίας της λέξης «ανάγκη», την οποία δεν θα μάθουμε ποτέ, ο Βίκτωρ Ουγκώ κάνει στον πρόλογο αυτό μια εκτίμηση που την επαύριο της φωτιάς στην Παναγία των Παρισίων φαντάζει ανατριχιαστικά προφητική.
«Ο άνδρας που έγραψε αυτή τη λέξη σε αυτόν τον τοίχο χάθηκε, εδώ και πολλούς αιώνες, στις γενιές που ακολούθησαν, η λέξη με τη σειρά της έσβησε από τον τοίχο της εκκλησίας, η εκκλησία η ίδια θα σβηστεί, σύντομα ίσως, από το πρόσωπο της Γης», γράφει κλείνοντας τον πρόλογο και τονίζοντας πως έχτισε τον κόσμο του Κουασιμόδου και της Εσμεράλδας γύρω από αυτήν τη μικρή ελληνική λέξη, που είδε κάποτε σκαλισμένη στην Παναγία των Παρισίων.