Πριν από σαράντα χρόνια, οι Wham! ήταν το πρώτο δυτικό συγκρότημα που έκανε περιοδεία στην Κίνα με πολλούς να ισχυρίζονται ότι στην συναυλία τους φυτεύτηκαν οι πρώτοι σπόροι για την μετέπειτα φοιτητική εξέγερση στην πλατεία Τιενανμέν.
«Πού είναι η νεολαία σας, που είναι τα νέα παιδιά;» ρώτησε ο George Michael, «σκανάροντας» απογοητευμένος την αίθουσα αφίξεων του διεθνούς αεροδρομίου του Πεκίνου τον Απρίλιο του 1985. Οι Wham! έφτασαν στην Κίνα στο αποκορύφωμα της φήμης τους, αλλά αντί να στριμωχτούν ανάμεσα σε ορδές κοριτσιών -όπως συνηθιζόταν οπουδήποτε αλλού-, το συγκρότημα συναντήθηκε με ένα τσούρμο φωτογράφους και μερικούς άχρωμους, άοσμους και άγευστους κυβερνητικούς αξιωματούχους.
Πίσω από τον Μάικλ και τον Άντριου Ρίτζλεϊ, η τραγουδίστρια Janet Mooney ήταν μία από την 11μελή μπάντα που συνόδευε τους Wham! σε αυτή την πραγματική terra incognita της παγκόσμιας μουσικής. «Δεν είχαμε ξαναζήσει κάτι τέτοιο», λέει σήμερα η ίδια μιλώντας στην Independent. «Όπου κι αν πήγαμε, μας πολιορκούσαν δεκάδες θαυμαστές - παντού, εκτός από την Κίνα. Δεν είχαν καμία εμπειρία από τη δυτική ποπ κουλτούρα. Δεν είχαν αυτή την κουλτούρα των fans».
Στην «αποκλεισμένη» Κίνα του 1985
Μέχρι το 1985, αυτοί οι δύο μουσικοί από το Hertfordshire είχαν κατακτήσει τις μουσικές καρδιές όλου του πλανήτη. Επιτυχίες όπως το «Young Guns (Go for It)» και το «Bad Boys» έκαναν εν μία νυκτί αίσθηση στα βρετανικά charts και το δεύτερο άλμπουμ τους «Make It Big» του 1984 είχε αποδειχθεί τεράστιο χιτ. Τα «Wake Me Up Before You Go-Go» και «Careless Whisper» είχαν κατακτήσει την κορυφή των charts και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, ανεβάζοντας τις πωλήσεις του άλμπουμ σε πάνω από 10 εκατομμύρια.
Ωστόσο στην Κίνα, που ήταν αποκλεισμένη από την περισσότερη δυτική μουσική στις αρχές της δεκαετίας του '80, ήταν πολύ λιγότερο γνωστοί. Αλλά οι δύο πρωτοποριακές συναυλίες των Wham! στο Πεκίνο είχαν χαρακτηριστεί ως η... τελευταία λέξη στις πανπολιτισμικές ανταλλαγές που θα έσπαγαν τα εμπόδια και θα διεύρυναν την πολιτιστική οπτική της Κίνας για τις επόμενες δεκαετίες.
Και παρόλο που όλα φαίνονταν εξιδανικευμένα, η ίδια η περιοδεία της μπάντας πέρασε του λιναριού τα πάθη, μέσα από έναν κόσμο καταπίεσης, χειραγώγησης και απροκάλυπτης τρομοκρατίας, με τη CIA και την κινεζική μυστική αστυνομία να επιδιώκουν, ισόποσα, τον έλεγχό της για λόγους προπαγάνδας.
Και ο πραγματικός λόγος για την απουσία των θαυμαστών της μπάντας στο αεροδρόμιο του Πεκίνου; Επειδή ο μάνατζερ των Wham!, ο Simon Napier-Bell, είχε αρνηθεί να δώσει... προμήθεια στην κινεζική κυβέρνηση.
Σαμποτάρισε τους Queen για χάρη των Wham!
Το γεγονός ότι η περιοδεία εντέλει πραγματοποιήθηκε οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις υπογειακές μηχανορραφίες ενός μυστηριώδους «καθηγητή Rolf». Αναλαμβάνοντας το 1983 να κάνουν τους Wham! το μεγαλύτερο συγκρότημα στον κόσμο μέσα σε 12 μήνες, ο Napier-Bell και ο συνεργάτης του στη Big Life Management, ο Jazz Summers, ορκίστηκαν να γνωρίσουν το συγκρότημα στη δυνητικά αχανή αγορά της Κίνας με 400 εκατομμύρια νέους ηλικίας 14-35 ετών.
Στο πρώτο του αναγνωριστικό ταξίδι, ο Νάπιερ-Μπελ πέρασε μέρες τηλεφωνώντας σε υπουργούς του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος, προσκαλώντας τους σε γεύμα για να συζητήσουν τις τεράστιες επενδυτικές δυνατότητες της δυτικής ποπ μουσικής, αλλά δεν κατάφερε τίποτα. Στη συνέχεια, σε μια πτήση για την Ιαπωνία, συνάντησε έναν μυστηριώδη άνθρωπο που αυτοαποκαλούνταν «καθηγητής Rolf», ο οποίος είπε ότι μπορούσε να κινήσει τα απαραίτητα νήματα. «Είπε ότι είχε επαφές στην κινεζική κυβέρνηση και μπορούσε να με βοηθήσει», δήλωσε ο Napier-Bell στο μουσικό περιοδικό Mojo το 2023.
Ω του θαύματος, στην επόμενη επαφή του, η προσφορά του Napier-Bell για γεύμα έγινε δεκτή από έναν υπουργό, έπειτα από έναν άλλο, έπειτα από έναν άλλο. Στο τέλος βρέθηκε να γευματίζει με περισσότερους από 140 κυβερνητικούς αντιπροσώπους προσφέροντάς τους ακόμη και... ενημερωτικά φυλλάδια με μια σειρά από ονόματα που θα μπορούσαν να γεφυρώσουν το πολιτιστικό χάσμα μεταξύ Ανατολής-Δύσης, σαμποτάροντας μάλιστα τις πιθανότητες των Queen να εμφανιστούν στην Κίνα, παρουσιάζοντας τον Freddie Mercury ως πολύ θηλυπρεπή για τα κινεζικά δεδομένα και - αντίθετα - τον George Michael ως υπερασπιστή της αθωότητας.
Παρόλα αυτά, οι κινεζικές αρχές διαμαρτυρήθηκαν για τις πιο λάγνες χορευτικές κινήσεις του Michael, επιμένοντας να αποφεύγει κάθε τέτοια εικονιστική... παρεκτροπή για να μην μολύνει την πνευματική καθαρότητα της νεολαίας του έθνους. Ο Υπουργός Πολιτισμού εξέδωσε αυστηρή δήλωση πριν από τις συναυλίες. «Ουσιαστικά συμβούλευσε την κινεζική νεολαία να πάει στη συναυλία και να την παρακολουθήσει, αλλά όχι να πάρει τίποτα περίεργες ιδέες από αυτήν», δήλωσε ο Μάικλ στην ταινία της περιοδείας «Wham! in China: Foreign Skies».
«Ήμουν ένα 15χρονο αγόρι, αλλά έπρεπε να γυρίσω στο σπίτι στις 8.30μμ», εξήγησε ένας θαυμαστής ονόματι Li Shizhong. «Εκείνη την εποχή, αν έπαιζες κιθάρα στο δρόμο, θεωρούσουν χούλιγκαν». «Χόρευα με τη μουσική των Wham! σε υπόγειες ντίσκο στη σχολή τέχνης μου στο Chongqing», δήλωσε προ ετών στην Washington Post μια άλλη θαυμάστρια, η Rose Tang, λίγο πριν γίνει ηγετική μορφή στις διαδηλώσεις της πλατείας Τιενανμέν το 1989. «Αυτή η δυτική μουσική ήταν πραγματικά καθοριστική για την καλλιέργεια του επαναστατικού μας πνεύματος».
Κατά την άφιξή τους, η Mooney υπέστη ένα τεράστιο πολιτισμικό σοκ. «Ήταν λίγο σαν να γύρισα πίσω στο χρόνο», λέει. «Όλοι ήταν ακόμα πάνω σε ποδήλατα φορώντας μπουφάν του Μάο. Ήταν τελείως διαφορετικό από το πώς το αντιλαμβανόμασταν». Με ένα κινηματογραφικό συνεργείο και μια παρέα διεθνών δημοσιογράφων, η συνοδεία των Wham! ήταν προσεκτική σε όλες της τις κινήσεις. Απαγορεύτηκε να περιπλανηθούν μόνοι τους και παντού τους συνόδευαν αξιωματούχοι του ΚΚΚ.
Σύμφωνα με τον μάνατζερ της περιοδείας, Jake Duncan, όπου και αν πήγαν «η μπάντα και το πλήρωμα αντιμετωπίστηκαν με ένα μείγμα προσποιητού θαυμασμού και πολιτιστικής αμηχανίας». Η πρώτη συναυλία, στο χωρητικότητας 13.000 θέσεων Workers' Gymnasium του Πεκίνου στις 7 Απριλίου, ήταν περίεργη. Ενώ η μπάντα έπαιζε τα «Club Tropicana», «Wake Me Up...» και «Young Guns (Go for It)» με τη συνήθη πληθωρικότητά της, το πλήθος - που ήταν περικυκλωμένο από πολλαπλές σειρές αστυνομικών - παρέμενε υποτονικό και σχεδόν ακίνητο.
«Μπορούσες να νιώσεις τον ενθουσιασμό, αλλά δεν ήξεραν πραγματικά πώς να ανταποκριθούν σε αυτόν», λέει η Mooney. «Κανείς από εμάς δεν είχε ξαναδεί κάτι τέτοιο», δήλωσε ο Lijun. «Είχαμε συνηθίσει σε ανθρώπους που στέκονταν ακίνητοι όταν εμφανίζονταν. Φυσικά, η αστυνομία δεν ήταν ευχαριστημένη και φοβόταν ότι θα υπάρξουν ταραχές».
Το αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν ένα από τα πιο δύσκολα σόου που έδωσαν ποτέ οι Wham!. «Το πρώτο συναίσθημα ήταν ότι αποτύχαμε», δήλωσε ο Michael στο Rolling Stone το 1986. «Δεν υπήρχε τρόπος να επικοινωνήσουμε με το κοινό. Και όταν πραγματικά μάθαμε τι είχε συμβεί, ήμουν απλά έξαλλος».
Τελικά, η περιοδεία έκλεισε με μια ελαφρώς καλύτερη δεύτερη συναυλία για 5.000 οπαδούς στην πιο δυτικοποιημένη και δεκτική στην ποπ Καντόνα. Θα περνούσαν 10 χρόνια πριν ένα άλλο μεγάλο δυτικό συγκρότημα - οι Σουηδοί Roxette - παίξει στην Κίνα το 1995.
Πάντως η παρουσία των Wham! αναμφίβολα αφύπνισε την Κίνα. Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του '80 και του '90, θα δημιουργούνταν στην χώρα πολλά τοπικά συγκροτήματα και σταδιακά θα αναπτυσσόταν μια ακμάζουσα ποπ αγορά. «Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, τα ποπ τραγούδια από το Χονγκ Κονγκ ήταν πολύ δημοφιλή στην ηπειρωτική Κίνα», δήλωσε ο μουσικός συγγραφέας Wen Huang στους Indiana Times το 2016, «αλλά μετά τη συναυλία των Wham! οι φοιτητές και οι άνθρωποι της μουσικής βιομηχανίας άρχισαν να ενδιαφέρονται για το δυτικό rock'n'roll».
Η περιοδεία της μπάντας προκάλεσε πολιτιστικούς και οικονομικούς κυματισμούς στην Κίνα. «Όταν οι Wham! πήγαν στην Κίνα, κανείς στην Κίνα δεν ήξερε ότι ήταν εκεί, αλλά όλος ο υπόλοιπος κόσμος το ήξερε», δήλωσε ο Νάπιερ-Μπελ και προσθέτει: «Στα επόμενα 10 χρόνια, εισέρρευσαν στην κινεζική αγορά δισεκατομμύρια δολάρια. Το σύγχρονο Πεκίνο χτίστηκε από αυτά τα χρήματα».
«Ήταν μια πολιτιστική εμπειρία που κανείς άλλος δεν είχε πραγματικά βιώσει ποτέ», καταλήγει με νόημα η Mooney.