Στο Αμριτσάρ της Ινδίας, εξειδικευμένοι τεχνίτες σκαλίζουν στο χέρι τα πιο περίτεχνα πιόνια σκακιού εδώ και γενιές.
Στους πολυσύχναστους δρόμους του Αμριτσάρ της Ινδίας, οι αγορές είναι γεμάτες με μαγαζιά γεμάτα πολύχρωμα χαλιά, ταπισερί και λιχουδιές, όπως το ζεστό τοπικό τσάι που σερβίρεται σε πήλινες κούπες.
Αλλά οι πραγματικοί θησαυροί του Αμριτσάρ φυλάσσονται γερά πίσω από κλειστές πόρτες.
Μια μακρά παράδοση
Πίσω από στοίβες από ξερολιθιές, μέσα σε πέτρινα κτίρια, μακριά από τους κεντρικούς δρόμους, γενιές και γενιές αρχιτεχνιτών και σκαλιστών σμιλεύουν, τρίβουν και γυαλίζουν προσεκτικά περίτεχνα κομμάτια και πιόνια σκακιού, συνεχίζοντας μια μακρά κληρονομιά στη χώρα αυτή όπου οι πρώτες εκδοχές του σκακιού παίχτηκαν πριν από 1.500 και βάλε χρόνια.
Αυτά δεν είναι απλά... κομμάτια σκακιού. Όλα τα πιόνια μαζί συνθέτουν περίτεχνα επαγγελματικά και συλλεκτικά σετ σκακιού που πωλούνται έως και 4.000 ευρώ στη διεθνή αγορά.
Κάθε σετ είναι μια συλλογική εργασία αγάπης, με κάθε εξάρτημα να κατασκευάζεται στο χέρι από έναν άνθρωπο που ειδικεύεται σε έναν τύπο σκακιού. (Παραδοσιακά, οι άνδρες είναι τεχνίτες, καθώς στις γυναίκες δεν απιτρέπεται αυτή η ασχολία).
Υπάρχουν ειδικοί σκαλιστές απλών πιονιών, σκαλιστές βασιλισσών και σκαλιστές πύργων. Και κατόπιν υπάρχουν και οι πιο περιζήτητοι: οι σκαλιστές ιπποτών [knights]. Των αλόγων δηλαδή.
Οι ιππότες θεωρούνται το πιο δύσκολο κομμάτι για να σκαλιστούν, καθώς πρέπει να γίνουν εξ ολοκλήρου με το χέρι. Υπάρχουν μόνο 40 ως 50 άτομα στο Amritsar που γνωρίζουν πώς να φτιάχνουν ιππότες/άλογα για σετ πρωταθλημάτων.
Εξ' αυτών άντε να υπάρχουν ίσως 10 που να θεωρούνται ως «κορυφαίοι» στην τέχνη τους αυτή.
«Οι σκαλιστές ιπποτών είναι μόνο και αποκλειστικά σκαλιστές ιπποτών», λέει ο Rishi Sharma, διευθύνων σύμβουλος της Chess Empire, της παλαιότερης και μεγαλύτερης εταιρείας κατασκευής σκακιού στην Ινδία, η οποία ιδρύθηκε το 1962.
«Στο άτομο αυτό που σκαλίζει τη βασίλισσα, δεν του δίνουμε το πιόνι. Διαφορετικά, θα το καταστρέψει».
Από όλες τις σκακιστικές φιγούρες, οι ιππότες θεωρούνται οι πιο δύσκολες και απαιτούν τη μεγαλύτερη επιδεξιότητα στο σκάλισμα. Ενώ τα πιόνια και τα άλλα κομμάτια μπορούν να διαμορφωθούν σε έναν ειδικό τόρνο, οι ιππότες - κεφάλια αλόγων με άγρια χαίτη - σκαλίζονται εξ ολοκλήρου με το χέρι.
Ένας σκαλιστής σκακιού θα μάθει την τέχνη του από την αρχή της καριέρας του, συνήθως από τον πατέρα του ή από έναν μέντορα από μια από τις καθιερωμένες εταιρείες σκακιού.
Ο Surinder Pal, σκαλιστής ιπποτών στην Chess Empire, έμαθε από τον πατέρα του στα 18 του χρόνια. Τώρα, ασχολείται με την τέχνη του για πάνω από 35 χρόνια.
Με την προηγμένη και άκρως εξειδικευμένη δεξιότητά του, μπορεί να φτιάχνει έως και 30 απλούς ιππότες την ημέρα ή να αφιερώνει έως και τρεις ημέρες σε έναν μόνο ακόμη πιο περίτεχνο ιππότη.
Ο Surinder Pal είναι 55 ετών και σκοπεύει να συνεχίσει να ασχολείται με αυτό για το υπόλοιπο της καριέρας του. Όταν μάθαινε για πρώτη φορά να σκαλίζει ιππότες, ακόμη και ένα βασικό σχέδιο μπορούσε να του πάρει 15 ημέρες.
Δεν άρχισε να σκαλίζει πιο σύνθετους ιππότες για άλλα δύο χρόνια. «Η τέχνη μου είναι το χόμπι μου», λέει.
Το υλικό κατασκευής (όχι ελεφαντόδοντο πλέον)
Σήμερα, τα κομμάτια του σκακιού σκαλίζονται από τοπικά είδη ξύλου όπως πυξό (καλλωπιστικός θάμνος με πολύ χοντρό και ανθεκτικό ξύλο) ή εισαγόμενα δέντρα όπως τριανταφυλλιά και σκυλόξυλο.
Κάποτε όμως κατασκευάζονταν από ένα πολύ πιο άπιαστο και παράνομο υλικό. Το Αμριτσάρ ήταν αρχικά γνωστό για τους σκαλιστές και τεχνίτες ελεφαντόδοντου, οι οποίοι κατασκεύαζαν τα πάντα, από χτένες μαλλιών και κοσμήματα μέχρι έπιπλα και γλυπτά. Και φυσικά, σετ σκακιού.
Μετά την απαγόρευση του διεθνούς εμπορίου ελεφαντόδοντου τη δεκαετία του 1990, οι τεχνίτες στράφηκαν στο εξίσου απαλό αλλά πολύ πιο προσιτό μέσο: το ξύλο.
Με τις πρώτες ύλες να είναι άμεσα διαθέσιμες, η ζήτηση για αυτά τα εκλεκτά σετ σκακιού είναι αυτή που καθορίζει το πόσες παράγονται. Και η ζήτηση παρουσιάζει διακυμάνσεις τα τελευταία χρόνια.
«Η πανδημία άφησε πολλούς ανθρώπους απομονωμένους στα σπίτια τους, οδηγώντας σε αύξηση της ζήτησης για πολλά παιχνίδια εσωτερικού χώρου», λέει ο Sharma.
Τον Οκτώβριο του 2020, αυτός ο ενθουσιασμός για το σκάκι ενισχύθηκε από την προβολή της τηλεοπτικής σειράς The Queen's Gambit, για ένα παιδί-θαύμα στο σκάκι.
«Το The Queen's Gambit είχε πολύ μεγάλο ρόλο στη διάδοση της ευαισθητοποίησης για το σκάκι», λέει ο Sharma. «Και μετά από αυτό, βλέπουμε μια μεγάλη έκρηξη».
Παρά το γεγονός ότι ο δημιουργός της σειράς δήλωσε ότι δεν έχουν σχέδια για μια δεύτερη σεζόν, ο Sharma παραμένει αισιόδοξος. «Ελπίζουμε η επόμενη σεζόν να έρθει το συντομότερο δυνατό».
Αυτός ο αρχικός ενθουσιασμός έχει από τότε ξεθωριάσει, λέει. Με τις οικονομικές επιπτώσεις και τους εμπορικούς περιορισμούς από τους συνεχιζόμενους πολέμους σε όλο τον κόσμο, η ζήτηση για σετ σκακιού υψηλής ποιότητας έχει υποστεί πλήγμα, λέει ο Sharma.
Καθώς οι παραγωγοί στην Κίνα και σε άλλες χώρες κυκλοφορούν περισσότερα πλαστικά και φθηνά σετ, η περίτεχνη ξύλινη τέχνη έχει γίνει περισσότερο πολυτέλεια. Αλλά για ορισμένους συλλέκτες και μη, η ακριβή αυτή τιμή αξίζει τον κόπο.
Οι τεχνίτες έρχονται από όλη την Ινδία για να εργαστούν στην εταιρεία του, αλλά οι περισσότεροι είναι από το Αμριτσάρ ή το κοντινό Παντζάμπ. Πολλοί άνδρες μαθαίνουν την τέχνη στα τέλη της εφηβείας τους και συνεχίζουν να κατασκευάζουν έναν μόνο πιόνι σκακιού σε όλη τους την καριέρα.
«Αν και οι τεχνίτες αυτοί αφιερώνουν τη ζωή τους στα πιόνια τους, οι περισσότεροι από τους εργαζόμενους στο Chess Empire δεν παίζουν στην πραγματικότητα σκάκι», λέει ο διευθύνων σύμβουλος.
Παρά την άνοδο της δημοτικότητας του παιχνιδιού, οι νέοι δεν επιζητούν μια δουλειά στο χώρο αυτό.
«Η νεότερη γενιά δεν ενδιαφέρεται για αυτού του είδους τη χειροτεχνία», λέει ο Sharma. «Θέλουν μόνο δουλειές γραφείου. Δεν θέλουν να έρθουν να δουλέψουν μέσα σε αυτό το πριονίδι».