Ο άνθρωπος που αποκάλυψε τις φρικαλεότητες του Άουσβιτς σε όλο τον κόσμο ήταν ένας γενναίος Πολωνός στρατιώτης που μπήκε εθελοντικά στο στρατόπεδο.
Στις 27 Ιανουαρίου 1945, οι κρατούμενοι στο κεντρικό στρατόπεδο του Άουσβιτς παρακολουθούσαν τους στρατιώτες του Πρώτου Ουκρανικού Μετώπου να έρχονται και να ανοίγουν τις πύλες με την ειρωνική επιγραφή «Arbeit Macht Frei» («Η εργασία απελευθερώνει»).
Σήμερα συμπληρώνονται ακριβώς 80 χρόνια από την απελευθέρωση του πιο διαβόητου στρατοπέδου συγκέντρωσης κατά τη διάρκεια του πολέμου στον κόσμο, όπου περισσότεροι από 1,1 εκατομμύρια άνθρωποι, κυρίως Εβραίοι, δολοφονήθηκαν σε αυτούς τους χώρους.
Το Άουσβιτς δημιουργήθηκε το 1940, όταν η ναζιστική Γερμανία άνοιξε ένα νέο συγκρότημα στρατοπέδων στο Oświęcim στη νότια Πολωνία για να στεγάσει κρατούμενους. Αυτό όμως που ξεκίνησε ως μια απλή πολιτική φυλακή Πολωνών υπηκόων εξελίχθηκε σε ένα «εργοστάσιο θανάτου» των Εβραίων της Ευρώπης και το όνομα Άουσβιτς σύντομα θα γινόταν συνώνυμο της γενοκτονίας και του Ολοκαυτώματος.
Κατά τον πρώτο χρόνο λειτουργίας του, ελάχιστα πράγματα ήταν γνωστά για τις δραστηριότητες του στρατοπέδου, μέχρι που ένας άνθρωπος αποφάσισε να ρισκάρει τη ζωή του για να το ανακαλύψει.
Ο κρατούμενος 4859
Για τους φρουρούς και τους άλλους κρατούμενους, αυτός ο άνθρωπος ήταν ο Tomasz Serafiński, κρατούμενος με αριθμό 4859, ένας Εβραίος που έτυχε να βρίσκεται στο λάθος μέρος τη λάθος στιγμή.
Αλλά για μια μικρή ομάδα της πολωνικής αντίστασης κατά της ναζιστικής Γερμανίας το όνομά του ήταν Witold Pilecki, ανθυπολοχαγός του στρατού, πράκτορας των μυστικών υπηρεσιών, σύζυγος και πατέρας δύο παιδιών.
«Ο Witold Pilecki ήταν ένας από τους ιδρυτές της οργάνωσης του αντιστασιακού κινήματος που ονομαζόταν Μυστικός Πολωνικός Στρατός - TAP, για συντομία», δήλωσε ο Dr Piotr Setkiewicz, ιστορικός στο Μνημείο και Μουσείο του Άουσβιτς-Μπίρκεναου.
«Όταν ο TAP έμαθε για το νέο στρατόπεδο του Άουσβιτς, άρχισαν οι συζητήσεις εντός της οργάνωσης για την αποστολή κάποιου εκεί για να μάθει τι συνέβαινε. Ο Pilecki συμφώνησε να αναλάβει αυτό το έργο».
«Πρέπει να τονιστεί ότι εκείνη την εποχή κανείς στο ΤΑΡ δεν γνώριζε τι ήταν το Άουσβιτς», συνέχισε ο Setkiewicz. «Μόνο τότε άρχισαν να φτάνουν τα πρώτα τηλεγραφήματα που ενημέρωναν για τους θανάτους των ανθρώπων που απελάθηκαν εκεί από τη Βαρσοβία».
Το σχέδιο του υπολοχαγού
Ωστόσο, ο Pilecki χρειαζόταν ένα σχέδιο για να μπει μέσα. Έτσι, μια μέρα του Σεπτεμβρίου του 1940 κανόνισε να βρίσκεται στο διαμέρισμα της κουνιάδας του στη γειτονιά Żoliborz της Βαρσοβίας κατά τη διάρκεια μιας αστυνομικής επιδρομής και χρησιμοποίησε την εβραϊκή ταυτότητα ενός αποθανόντος Πολωνού στρατιώτη για να εξασφαλίσει ότι όντως θα συλληφθεί ως «Εβραίος» και όχι ως Πολωνός.
Τρεις ημέρες αργότερα, ο Pilecki περνούσε τις πύλες με την επιγραφή «Arbeit Macht Frei», όπου θα περνούσε τα επόμενα δυόμισι χρόνια διεισδύοντας στο στρατόπεδο και στέλνοντας στοιχεία για να προειδοποιήσει τον κόσμο για τις δραστηριότητές του, ενώ παράλληλα υποβαλλόταν στη σκληρή δουλειά, την πείνα και τον κίνδυνο να πεθάνει - όπως κάθε άλλος κρατούμενος δίπλα του.
Ο υπολοχαγός έγραψε εκθέσεις που βγήκαν λαθραία από το στρατόπεδο, συμπεριλαμβανομένων πληροφοριών για τις συνθήκες, τα βασανιστήρια και τους θανάτους. Ταυτόχρονα, ενέπνευσε ένα υπόγειο κίνημα που σαμποτάριζε εγκαταστάσεις και δολοφονούσε αξιωματικούς των SS, ενώ κανόνιζε την εισαγωγή λαθραίων τροφίμων και φαρμάκων.
Κανείς δεν γνώριζε τι έκανε
Εκτός από την κουνιάδα του, η οικογένειά του δεν είχε ιδέα για τη στρατιωτική του δραστηριότητα.
«Είχαμε μια αρκετά... χλωμή ιδέα ότι ο μπαμπάς έκανε κάποια σημαντικά καθήκοντα, αλλά σίγουρα εμείς, ως παιδιά, δεν ξέραμε τι είδους καθήκοντα ήταν αυτά. Αν η μαμά ήξερε κάτι περισσότερο, δεν είμαι σίγουρη, αλλά υποθέτω ότι ούτε αυτή γνώριζε τις λεπτομέρειες των καθηκόντων του μπαμπά» δήλωσε η κόρη του Pilecki, Zofia Pilecka-Optułowicz.
«Αυτό που ξέραμε ήταν ότι, για την ασφάλεια του μπαμπά και τη δική μας, όσο λιγότερα γνωρίζαμε τόσο το καλύτερο».
Στις εκθέσεις του, ο Pilecki υπογράμμιζε την πραγματικότητα του Άουσβιτς και ζητούσε από τις συμμαχικές δυνάμεις να επιτεθούν στο στρατόπεδο. Αν και τα έγγραφα έφτασαν σε ορισμένους από τους κορυφαίους διοικητές, ως επί το πλείστον αγνοήθηκαν.
Ακόμη και την ημέρα της τελικής απελευθέρωσης του στρατοπέδου, ο υπό σοβιετική διοίκηση ουκρανικός στρατός έμαθε για το στρατόπεδο μόνο... τυχαία.
Ο άνθρωπος που μπήκε εθελοντικά στο Άουσβιτς
Ο Pilecki ήταν ο πρώτος που έβγαλε στη δημοσιότητα πληροφορίες από πρώτο χέρι για τα βασανιστήρια και τους θανάτους των κρατουμένων, τρία χρόνια πριν οι διοικητές των Συμμάχων αναγνωρίσουν επίσημα την ύπαρξη του στρατοπέδου.
Χρειάστηκαν άλλα δύο χρόνια μετά την απόδρασή του από εκεί για να διασωθούν οι επιζώντες κρατούμενοι του Άουσβιτς. Μέχρι τότε, από το σύνολο των σχεδόν 1,1 εκατ. ανθρώπων που μεταφέρθηκαν στο στρατόπεδο, μόνο 7.000 έζησαν και απελευθερώθηκαν!
Ο Pilecki έγινε γνωστός ως «ο άνθρωπος που πήγε εθελοντικά στο Άουσβιτς», αν και η ιστορία του δεν έγινε γνωστή ευρέως για πολλά χρόνια.
Μετά τον πόλεμο, η Πολωνία τέθηκε υπό σοβιετική κυριαρχία και ο Pilecki και η υπόγεια μονάδα του συνέχισαν να αγωνίζονται για την ανεξαρτησία της Πολωνίας στην εξέγερση της Βαρσοβίας. Συνελήφθη μάλιστα, αναγκάστηκε να υπογράψει ομολογία ως προδότης και εκτελέστηκε κρυφά στη φυλακή το 1948. Οι αναφορές στον Pilecki απαγορεύτηκαν και οι εκθέσεις και τα έγγραφα της δράσης του καταστράφηκαν ή αρχειοθετήθηκαν.
Μια πολύ αργοπορημένη δικαίωση
Καθώς η Pilecka-Optułowicz και ο αδελφός της, Andrej, άκουγαν στο ραδιόφωνο τις αναφορές για τη δίκη και την εκτέλεση του πατέρα τους, μεγάλωσαν ακούγοντας ότι ο πατέρας τους ήταν προδότης και εχθρός του κράτους. Μόλις τη δεκαετία του 1990 ανακάλυψαν ότι ο πατέρας τους ήταν ήρωας!
Η Pilecka-Optułowicz θυμάται ότι ο πατέρας της ήταν ένας ευγενικός αλλά αυστηρός άνθρωπος. Ένας άνθρωπος με αρχές που αγαπούσε την οικογένειά του.
«Θυμάμαι πολύ καθαρά τις συζητήσεις που είχα με τον πατέρα μου για τη φύση - πώς λειτουργεί η αλυσίδα της ζωής, πόσο σημαντικά είναι όλα τα πλάσματα αυτής της αλυσίδας», είπε. «Μου έλεγε πώς να συμπεριφέρομαι σε διάφορες καταστάσεις, ενώ μας εμφύσησε ότι η ειλικρίνεια ήταν ιδιαίτερα σημαντική».
Η πραγματική ιστορία του Pilecki ειπώθηκε τελικά μετά το 1989, 40 χρόνια μετά τον θάνατό του. Εκδόθηκαν βιβλία γι' αυτόν, δρόμοι πήραν το όνομά του και η ιστορία του διδάχθηκε στα πολωνικά σχολεία.
Ιδρύθηκε το Ινστιτούτο Pilecki για την έρευνα της πολωνικής πολιτικής ιστορίας του 20ού αιώνα και για να τιμηθούν όσοι βοήθησαν τους Πολωνούς υπηκόους σε δύσκολους καιρούς, ενώ η ιστορία του Pilecki αποτελεί σήμερα μέρος των εκθεμάτων στο Μνημείο και Μουσείο του Άουσβιτς-Μπίρκεναου.