«Είμαι Έλληνας αλλά...» είχε δηλώσει ο Πρίγκιπας Φίλιππος σε μια από τις σπάνιες συνεντεύξεις του όταν ρωτήθηκε για την καταγωγή του. Αυτό το «αλλά» πόση πικρία και πόσο πόνο να έκρυβε.
Γεννήθηκε στο τραπέζι της κουζίνας του Ανακτόρου του Μον Ρεπό της Κέρκυρας στις 10 Ιουνίου 1921, μιας χρονιάς με δραματικά ιστορικά γεγονότα να λαμβάνουν χώρα στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Στο Μον Ρεπό της Κέρκυρας, σήμερα, μόνο μια αραχνιασμένη, ξεχαρβαλωμένη πινακίδα θυμίζει το γεγονός. Τίποτα άλλο απολύτως. Τέσσερα ντουβάρια κτιρίου, ένας κήπος ζούγκλα, ούτε μια φωτογραφία, ούτε ένα ενθύμιο, ούτε μια αναφορά. Και από εχθές η λέξη Corfu ταξιδεύει στα μήκη και πλάτη της γης. Μαζί με τις λέξεις Τατόι και Ελλάδα. Ευχή και ελπίδα και ευκαιρία για τουριστική προβολή της χώρας μας, για δημιουργία εισοδήματος, για προσέλκυση τουριστών, για εξαργύρωση της δωρεάν δημοσιότητας. Πως να φαντάζονται οι ξένοι άραγε το Μον Ρεπό. Εμπεριέχεται και η στάση μας απέναντι στο Μον Ρεπό, στο Αχίλλειο και στο Τατόι μέσα σε αυτό το μεγάλο αινιγματικό «αλλά» του Φιλίππου; Ίσως.
Ο Πρίγκιπας Φίλιππος γεννήθηκε λοιπόν σε έναν κόσμο όπου το status quo της ηπείρου μας είχε αλλάξει και άλλαζε άρδην μετά τον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα ξαδέρφια του στην Ρωσία από την πλευρά της γιαγιάς του, της Βασίλισσας Όλγας των Ελλήνων, εκτοπίστηκαν, δολοφονήθηκαν, μαρτύρησαν. Βασίλεια έπεσαν, χώρες διαλύθηκαν, οι εναπομείνασες μοναρχίες κλονίστηκαν. Μόνο δεκαεπτά μήνες έζησε στην Ελλάδα ο μικρός Φίλιππος, στην αγκαλιά της μητέρας του Πριγκίπισσας Αλίκης, μιας και ο πατέρας του Πρίγκιπας Ανδρέας βρισκόταν ήδη στο Μικρασιατικό Μέτωπο όταν γεννήθηκε. Με την επιστροφή του και την αποτυχία των εκεί στρατιωτικών επιχειρήσεων θα κατηγορηθεί για ανυπακοή και θα φυγαδευτεί με παρέμβαση ξένων δυνάμεων στο εξωτερικό. Η Πριγκίπισσα Αλίκη θα παρακαλέσει τον Βασιλιά της Αγγλίας να τον σώσει.
Ολοι νόμιζαν ότι δεν έχω πατέρα
Θα χάσουν τα πάντα. Συγγενείς, φίλους, σπίτια, περιουσία, χώρα. Η Πριγκίπισσα Αλίκη ξαφνικά θα βρεθεί με τα παιδιά της μετέωρη, φιλοξενούμενη και καταρρακωμένη. Εκεί θα αρχίσει να χάνει το έδαφος κάτω από τα πόδια της. Δισέγγονη της Βασίλισσας Βικτώριας, με μια μακρά αριστοκρατική καταγωγή, θα σηκώσει ένα ανυπολόγιστο βάρος για να στηρίξει την οικογένειά της και να σώσει τον άνδρα της. Έτσι ξεκινούν σιγά σιγά οι δικές της περιπέτειες με την ψυχική της ισορροπία. Ο Πρίγκιπας Ανδρέας θα τους εγκαταλείψει. Θα οδηγήσει την γυναίκα του στο ψυχιατρείο και εκείνος θα αποσυρθεί στη Νότια Γαλλία για να ζήσει με την ερωμένη του. Ο Πρίγκιπας Φίλιππος θα μεγαλώνει μόνος του υπό την κηδεμονία των συγγενών του. Όταν ρωτήθηκε σε μια συνέντευξή του είχε δηλώσει ότι «όλοι νόμιζαν ότι δεν έχω πατέρα». Οι τέσσερις αδερφές του θα παντρευτούν Γερμανούς Πρίγκιπες με εμπλοκή στο ναζιστικό καθεστώς. Το 1939 ο Φίλιππος θα καταταγεί στο Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό, μετά την αποφοίτησή του από το σχολείο Gordonstoun που είχε ιδρύσει ο Kurt Hahn. Σε αυτό το σχολείο ο Πρίγκιπας Φίλιππος ανδρώθηκε. Εκεί έμαθε την αξία της ομαδικότητας, των στερήσεων, της απίστευτης σωματικής άσκησης και καταπόνησης αλλά και του ήθους, του σεβασμού σε αρχές και αξίες και κυρίως στους συνανθρώπους του, της υπεύθυνης συμπεριφοράς.
Η ελληνική σημαία στο φέρετρό του
Στο σχολείο Gordonstoun αγάπησε το νερό και την θάλασσα. Μακριά, πολύ μακριά, από τις θάλασσες της Ελλάδας όπου θα έπαιζε μικρό παιδάκι με τα ξαδέρφια του και μέσα στην οικογενειακή θαλπωρή. Δεν έβγαινε ποτέ από την θάλασσα, όσο και αν του φώναζαν. Λάτρεψε την θάλασσα και την καριέρα του στο Ναυτικό και με πολύ πόνο τα απαρνήθηκε το 1952, λίγο πριν την στέψη της αγαπημένης του Λίλιμπετ. Η επιρροή του θείου του Λόρδου Μαουντμπάντεν υπήρξε καταλυτική για τον Πρίγκιπα. Μοιράζονταν το ίδιο πάθος για την θάλασσα. Η θάλασσα υπήρξε η πρώτη ερωμένη του Φίλιππου. Ένας από τους ύμνους που θα ακουστούν στην κηδεία του το ερχόμενο Σάββατο θα έχει σχέση με την θάλασσα, ενώ το ξίφος του και το καπέλο του θα βρίσκονται πάνω στο φέρετρό του, με τα χρώματα της ελληνικής σημαίας να κοσμούν το προσωπικό του έμβλημα. Η απώλεια του θείου του ήταν γι' αυτόν ένα τεράστιο πλήγμα. Ήταν ο πατέρας που δεν γνώρισε, ήταν ο μέντορας του, ήταν ο δικός του άνθρωπος. Άλλη μια απώλεια, άλλη μια μοναχική πάλη με τον εαυτό του και τους γύρω του.
Κατά την διάρκεια του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου θα υπηρετεί στον βρετανικό βασιλικό στόλο στην Μεσόγειο και στον Ειρηνικό και θα διακριθεί στην μάχη της Κρήτης. Παντρεύεται το 1947 την Πριγκίπισσα Ελισάβετ αφού πρώτα έχει απαρνηθεί τους τίτλους του στους θρόνους της Ελλάδας και της Δανίας. Θα κάνει 4 παιδιά με την Βασίλισσα και θα βρίσκεται πάντα στο πλευρό της και δύο βήματα πίσω της σε όλες της δημόσιες εμφανίσεις της και στα δεκάδες ταξίδια τους στο εξωτερικό για να εκπροσωπήσουν την Βρετανία και να ενδυναμώσουν την σχέση της χώρας με την Κοινοπολιτεία. Βράχος και στήριγμά της. Το Ηνωμένο Βασίλειο και η Κοινοπολιτεία του οφείλουν τόσα πολλά που ο ίδιος ο Πρίγκιπας Φίλιππος δεν θα μπορούσε ποτέ να φανταστεί. Άνθρωπος με αμέτρητα ενδιαφέροντα, πρωτοπόρος στους αγώνες για την προστασία του περιβάλλοντος και άνθρωπος με εξαιρετική αίσθηση του χιούμορ.
Ο πρόσφυγας σύζυγος της βασίλισσας
Ποια θα είναι όμως η μεγαλύτερη παρακαταθήκη του Πρίγκιπα Φιλίππου σε προσωπικό επίπεδο; Η απάντηση έρχεται από την ίδια την πορεία της ζωής του. Υπό την πατρωνία του θα βρεθούν πάνω από 800 φιλανθρωπικές οργανώσεις και ιδρύματα. Θα καθιερώσει τον θεσμό των Βραβείων του Δούκα του Εδιμβούργου και θα αλλάξει τις ζωές εκατοντάδων χιλιάδων νέων ανθρώπων σε όλον τον κόσμο. Άνθρωποι θα βγούν από την φυλακή, θα απεξαρτηθούν από τα ναρκωτικά, θα μείνουν στις επαρχίες τους, θα αναβιώσουν παραδοσιακές τέχνες και επαγγέλματα, θα σταθούν στα πόδια τους και θα γίνουν καλοί πολίτες. Όλοι αυτοί σήμερα θρηνούν τον δικό τους πατέρα. Όταν τον ρώτησαν ποιος είναι ο ρόλος του δίπλα στην Βασίλισσα Ελισάβετ είχε απαντήσει αφοπλιστικά «ο πρόσφυγας σύζυγός της». Είκοσι έξι χρόνια της νιότης του ήταν ο εξόριστος, ο απένταρος, ο πρόσφυγας. Από Πρίγκιπας της Ελλάδας έγινε ένας άγνωστος, ένας άνθρωπος χωρίς πατρίδα που μεγάλωσε από την φιλανθρωπία των συγγενών του. Ο άνθρωπος που δεν γνώρισε οικογένεια, που απαρνήθηκε τις αδερφές του, που έζησε τον θάνατο της αγαπημένης αδερφής του Καικιλίας της Ελλάδας όταν το αεροπλάνο στο οποίο επέβαινε προσέκρουσε σε κορυφογραμμή και ξεκληρίστηκε όλη της η οικογένεια.
Westminster Abbey, June 2, 1953. (AP Photo)
Οταν η μητέρα του απέδρασε από κλινική στην Γερμανία
Ο Πρίγκιπας Φίλιππος ήταν εκείνος που έψαχνε την μητέρα του στην Γερμανία μετά την απόδρασή της από την ψυχιατρική κλινική που νοσηλευόταν. Εκείνος που πήγε στο Μόντε Κάρλο να παραλάβει την σορό του πατέρα του μαζί με δύο ζευγάρια μανικετόκουμπα, μια φωτογραφία, μια τσατσάρα και μερικά ρούχα, τα μόνα υπάρχοντα που του άφησε. Ο άνθρωπος που νοιάστηκε και πόνεσε την μητέρα του. Που την θαύμαζε ταυτόχρονα, για τον δικό της προσωπικό Γολγοθά. Δεν ήταν βασιλική και ανέμελη η ζωή του Πρίγκιπα Φιλίππου. Ούτε μετά τον γάμο του. Είδε τρία παιδιά του να χωρίζουν, έζησε τον θάνατο της Νταϊάνα και την πυρκαγιά στο αγαπημένο τους σπίτι, το κάστρο του Windsor. Έζησε απίστευτες πολιτικές αλλαγές, πολέμους, δολοφονίες, κρίσεις που η σύζυγός του κλήθηκε να διαχειριστεί. Ανεξαρτησίες κρατών της Κοινοπολιτείας, πραξικοπήματα. Έζησε δυστυχώς στα στερνά του για να δει τον αγαπημένο του εγγονό να διασύρει την οικογένειά του σε παγκόσμια τηλεοπτική μετάδοση. Έφυγε σίγουρα πικραμένος.
Πολυκύμαντη ήταν λοιπόν η ζωή του Πρίγκιπα Φίλιππου. Αλλά έγινε σύμβολο στην χώρα του. Άφησε το στίγμα του και ποτέ δεν περνούσε απαρατήρητος. Το χαμόγελό του, οι γκάφες του, η αθυροστομία του θα μείνουν στα χρονικά. Αλλά και η ομορφιά του, η αθλητική του κορμοστασιά, η αρρενωπότητά του, το άψογο ντύσιμό του, η αγάπη του για τα σπορ. Έπαιζε κρίκετ, πόλο, σκουός, λάτρευε το κολύμπι και τα θαλάσσια σπορ, την ιστιοπλοία κυρίως, την κωπηλασία, την ιππασία και λάμβανε μέρος σε αγώνες με άμαξες. Εξαιρετικός πιλότος φέρνοντας τα αεροπλάνα στα όριά τους και εξαιρετικός φωτογράφος. Βρέθηκε δίπλα στους απλούς στρατιώτες και τους ναυτικούς δοκίμους και λάτρευε το στράτευμα και όλοι τον σέβονταν απίστευτα. Πάντα στην πρώτη γραμμή να τους εμψυχώνει. Κάποια στιγμή τον κάλεσαν επίσημα σε μια στρατιωτική βάση και ενώ του είχαν στήσει βασιλικό τραπέζι εκείνος πήγε και ζήτησε να του δώσουν ένα δοχείο φαγητό από αυτό που τρώνε οι φαντάροι και έφαγε μαζί τους, εμψυχώνοντάς τους, συζητώντας τα προβλήματά τους. Τον έψαχναν. Αυτός ήταν ο Φίλιππος.
Η παρουσία του Πρίγκιπα Φιλίππου και ο ρόλος του πολλές φορές δεν εκτιμήθηκε όσο θα έπρεπε. Η συμβολή του στον εκσυχρονισμό της μοναρχίας σίγουρα υπήρξε καταλυτική. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ο ίδιος δεν ήταν άνθρωπος των τύπων και του πρωτοκόλλου. Το αντίθετο μάλιστα. Επέβαλε τους τύπους και την ιεραρχία. Θύμωνε και κατσάδιαζε όταν τα μέλη της οικογένειάς του παρέκλιναν από τον ρόλο τους. Μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο ο ρόλος του ήταν καταλυτικός στην ανόρθωση της Μεγάλης Βρετανίας. Έδωσε δεκάδες ομιλίες όπου ανέλυε θέματα πολύ μπροστά από την εποχή του. Μίλησε για την επιχειρηματικότητα, το industrial design, την κλιματική αλλαγή, την αξία της προσήλωσης στις επιταγές της επιστήμης, τον εκσυγχρονισμό και την πρόοδο, την εκπαίδευση, το διάστημα, την αυτάρκεια και την αειφορία. Μίλησε για αυτοκυριαρχία και πειθαρχία, για αυτοπεποίθηση και ανεκτικότητα. Ανέλαβε τα ιδιωτικά κτήματα της Βασίλισσας στο Sandringham και στο Balmoral και τα έκανε κερδοφόρα, ανασυγκρότησε όλη την γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή και δημιούργησε χιλιάδες θέσεις εργασίας στις φάρμες και στα καταστήματα. Μιλούσε για το «φαινόμενο του θερμοκηπίου» και τον κοίταζαν όλοι με καχυποψία και σαν εξωγήινο. Με πάνω από 80 ομιλίες κάθε χρόνο κάλυπτε όλα τα ζητήματα που τον απασχολούσαν. Με έναν και μοναδικό στόχο όπως έλεγε. Την modern Britain. Τον εκσυγχρονισμό μέσα από την παράδοση. Θεωρούσε πολύ βαρετά πράγματα τις ομιλίες και τις τελετές και τις πλάκες που έπρεπε να αποκαλύψει ενώ όπως έλεγε τα κτίρια που παρέδιδε είχαν παραδοθεί πριν εκείνος τραβήξει την κουρτίνα. Έβαζε στις ομιλίες του αστεία, επιστράτευε το φλεγματικό του χιούμορ για να μην βαριέται το κοινό του και να αρπάξει την προσοχή του. Κατηγορήθηκε για το καυστικό του χιούμορ. Όπως και η μητέρα του αντιμετώπιζε και ο ίδιος προβλήματα ακοής. Πολλές φορές δεν καταλάβαινε κάτι γιατί δεν το άκουγε καλά. Και εκεί υπέπιπτε στις μνημειώδης γκάφες του.
Η δύσκολη σχέση με την Ελλάδα
Διατηρούσε άριστες σχέσεις με όλα τα μέλη της π. Ελληνικής Βασιλικής Οικογένειας, τα οποία με μεγάλη θλίψη τον αποχαιρετούν στα προσωπικά τους μηνύματα. Την αγάπη του για την Ελλάδα και όχι τόσο για τους Έλληνες σίγουρα την έχει μεταλαμπαδεύσει στον γιο του, τον Πρίγκιπα Κάρολο, ο οποίος έχει αναπτύξει μια εξαιρετικά θερμή σχέση με την χώρα μας. Φάνηκε και από την βαθιά του συγκίνηση και τον αληθινό σεβασμό που επέδειξε κατά την πρόσφατη επίσκεψή του με αφορμή τα 200 έτη από την Ελληνική Επανάσταση. Η σχέση αυτή από το 2018 οδεύει και σε επίσημο επίπεδο. Είναι γνωστοί εξάλλου οι δεσμοί του διαδόχου με την Ορθοδοξία αλλά και με το Άγιο Όρος και η αγάπη του για την Κέρκυρα και τα ελληνικά νησιά, τα οποία έχει ζωγραφίσει στα ιδιωτικά του ταξίδια.
Παρόλες τις δυσκολίες και τον πόνο δεν αμφισβητεί κανείς ότι ο Πρίγκιπας Φίλιππος έζησε μια συναρπαστική ζωή, κινηματογραφική θα έλεγε κανείς. Και μέρος αυτής της ζωής εύστοχα παρουσιάστηκε στην σειρά Crown του Netflix μέσω της οποίας χιλιάδες Έλληνες ήρθαν σε επαφή μαζί του και έμαθαν την σχέση του με την Ελλάδα. Μια ζωή που συνδέθηκε τα τελευταία 100 χρόνια με απίστευτες αλλαγές στον κόσμο μας. Ο ίδιος όμως διατήρησε το ίδιο ανήσυχο πνεύμα, την ευφυΐα του, τον αυτοσαρκασμό του και την δημιουργική προσέγγιση στα πράγματα προσαρμόζοντας τον ευατό του και τους γύρω του σε ενα διαρκώς μεταβαλόμενο και ρευστό περιβάλλον. Ήταν πολύ πρακτικός άνθρωπος και στο Ναυτικό εξαιρετικά σκληρός στις εκπαιδεύσεις των νέων δοκίμων. Απαρνήθηκε τις αδερφές του, οι οποίες συνδέθηκαν με τον ναζισμό, την ίδια ώρα που εκείνος πολεμούσε στην Μεσόγειο, στον ίδιο πόλεμο και σε άλλο στρατόπεδο.
Η συμβουλή του Φιλίππου για το Τατόι
Εγώ σε προσωπικό επίπεδο θα κρατήσω την συμβουλή του για το Τατόι, σε μια εμπιστευτική επιστολή που μου έστειλε, όταν ξεκίνησα την μοναχική προσπάθεια για να σώσουμε αυτό το κτήμα. Τα λόγια του θα τα κρατήσω χαραγμένα στην καρδιά μου και θα φέρω πάντα βαρέως την ευθύνη να σταθώ αντάξιος των προσδοκιών του και των ονείρων του. «Τον τάφο του πατέρα μου...» Κλείνοντας αυτή την σύντομη αναδρομή στην ζωή του Πρίγκιπα Φιλίππου, ας δούμε ενα χρονολόγιο των επισκέψεών του στην Ελλάδα.
Χρονολόγιο: Οι επισκέψεις του στην Ελλάδα
- Νοέμβριος 1922: Δεκαεπτά μηνών εγκαταλείπει βιαίως την Ελλάδα
- 12 Νοεμβρίου 1936: Έρχεται στην Ελλάδα για να παραστεί στο Τατόι στην μετακομιδή των σορών του βασιλιά Κωνσταντίνου, της βασίλισσας Όλγας και της βασίλισσας Σοφίας της Ελλάδος.
- 1938: Θα παραστεί στους γάμους του πρώτου ξαδέρφου του Πρίγκιπα Παύλου, διαδόχου του Ελληνικού Θρόνου και της Πριγκίπισσας Φρειδερίκης του Ανοβέρου που τελέστηκε στην Μητρόπολη της Αθήνας στις 9 Ιανουαρίου 1938.
- 1939: Ο Πρίγκιπας Φίλιππος έρχεται με την μητέρα του στην Ελλάδα μέσω Ιταλίας στις 3 Σεπτεμβρίου του 1939. Είναι η τελευταία φορά που θα συναντήσει τον πατέρα του Πρίγκιπα Ανδρέα. Με το ξέσπασμα του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου θα χωρίσουν οι δρόμοι τους και ο Πρίγκιπας Ανδρέας θα πεθάνει στο Μόντε Κάρλο στις 3 Δεκεμβρίου 1944.
- 1941: Ο Πρίγκιπας Φίλιππος εβρισκόμενος με τον Βρετανικό Βασιλικό Στόλο στην Μεσόγειο θα πάρει άδεια και θα επισκεφθεί τον πρώτο του ξάδερφο Βασιλιά Γεώργιο Β στην Αθήνα τον Ιανουάριο του 1941. Αν και χειμώνας ο Βασιλιάς Γεώργιος διέμενε στο Τατόι για λόγους ασφαλείας αλλά κατέβαινε και στο Ανάκτορο της Ηρώδου Αττικού. Ο Πρίγκιπας Φίλιππος φιλοξενήθηκε στο Τατόι και έμεινε και με την μητέρα του Πριγκίπισσα Αλίκη στην Αθήνα περισσότερο από 5 εβδομάδες. Ήταν τότε που η Πριγκίπισσα Αλίκη ασκούσε το μεγάλο της φιλανθρωπικό έργο στην Αθήνα με τα συσσίτια. ΄Ηταν παρόν στην κηδεία του Ιωάννη Μεταξά. Στις αρχές Μαρτίου επιβιβάστηκε στο πλοίο του Βρετανικού βασιλικού στόλου Valiant το οποίο επιχειρούσε μεταξύ Αιγύπτου και Ελλάδας.
- 1950: Είναι η χρονιά που πραγματοποιούν με τη συζυγό του Πριγκίπισσα Ελισάβετ τη μοναδική τους επίσημη επίσκεψη στην Ελλάδα, προσκεκλημένοι του Βασιλέως Παύλου και της Βασίλισσας Φρειδερίκης. Θα μείνουν στο Τατόι μια εβδομάδα και θα επισκεφτούν την Ακρόπολη και άλλα αξιοθέατα. Ήταν η πρώτη και η τελευταία επίσκεψη της τότε Πριγκίπισσας και Διαδόχου Ελισάβετ στην χώρα μας.
-1964: O Πρίγκιπας Φίλιππος φτάνει στην Ελλάδα για την κηδεία του Βασιλιά Παύλου τον Μάρτιο του 1964 και εκ νέου τον Σεπτέμβριο του 1964 για να παραστεί στους γάμους του Βασιλέως Κωνσταντίνου και της Πριγκίπισσας Άννα-Μαρίας.
-1965, 25 Μαρτίου. Ιδιωτική επίσκεψη στην Ελλάδα καλεσμένος της Ελληνικής Βασιλικής Οικογένειας.
-1967: Μετά το πραξικόπημα θα φτάσει με μεγάλη διακριτικότητα στην χώρα μας για να πείσει την μητέρα του Πριγκίπισσα Αλίκη να εγκαταλείψει την χώρα και να την εγκαταστήσει στα Ανάκτορα του Buckingham. Η Πριγκίπισσα Αλίκη φεύγει από την Ελλάδα και θα παραμείνει με τον Φίλιππο μέχρι τον θάνατό της στις 5 Δεκεμβρίου 1969.
-1981: Έρχεται στην Ελλάδα για να παραστεί στην κηδεία της Βασίλισσας Φρειδερίκης στο βασιλικό κοιμητήριο Τατοΐου.
-1991: Διήμερη επίσκεψη στην Ελλάδα για να παραστεί στο Συνέδριο της Ορθοδόξου Ακαδημίας Κρήτης (ΟΑΚ), ένα σημαντικό Διορθόδοξο συνέδριο επί της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος (5-12 Νοεμβρίου 1991). Το διεθνές συνέδριο πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία του Οικουμενικού Πατριαρχείου και με Πρόεδρο της Οργανωτικής Επιτροπής τον Σεβασμ. Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη. Ο Πρίγκιπας Φίλιππος παρέστη ως ο Διεθνής Πρόεδρος του WWF.
-1992: Ο Πρίγκιπας επισκέπτεται ιδιωτικά το Άγιο Όρος και ξεναγείται στον ναό του Πρωτάτου στις Καρυές και την τότε Ιβηριτική Ιερά Επιστασία. Στην συνέχεια περπάτησε στην διαδρομή από την Μονή Σταυρονικήτα μέχρι την Ιερά Μονή Παντοκράτορος και επισκέφθηκε και την Μονή Σίμωνος Πέτρας, όπου διανυκτέρευσε. Φεύγοντας από το Άγιο Όρος, επισκέφθηκε την Μονή Ευαγγελισμού της Θεοτόκου στην Ορμύλια Χαλκιδικής. Αυτό θα είναι και το τελευταίο του ταξίδι στην Ελλάδα.