Κάποιοι δισεκατομμυριούχοι είναι ευχαριστημένοι με την αγορά ενός νησιού. Όχι όμως και ο Μπιλ Γκέιτς, που ήθελε έναν οργανισμό υγείας των Ηνωμένων Εθνών στη Γενεύη.
Κατά την τελευταία δεκαετία, ο πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο, έγινε ο δεύτερος μεγαλύτερος δωρητής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, ο δεύτερος μετά τις Ηνωμένες Πολιτείες και ακριβώς πάνω από το Ηνωμένο Βασίλειο. Αυτή η γενναιοδωρία, του δίνει μεγάλη επιρροή στην ημερήσια διάταξή του, μία επιρροή που θα μπορούσε να μεγαλώσει δεδομένου ότι οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο απειλούν να μειώσουν τη χρηματοδότηση, εάν ο οργανισμός δεν κάνει κάποιες καλύτερες επενδύσεις.
Το αποτέλεσμα, λένε οι επικριτές του, είναι ότι οι προτεραιότητες του Μπιλ Γκέιτς έχουν γίνει αυτές του ΠΟΥ. Αντί να επικεντρωθεί στην ενίσχυση της υγειονομικής περίθαλψης στις φτωχές χώρες – που θα βοηθούσε, κατά την άποψή τους, να περιοριστούν μελλοντικά κρούσματα όπως η επιδημία του Έμπολα – ο οργανισμός δαπανά ένα δυσανάλογο ποσό των πόρων του σε έργα που προτιμά ο Μπιλ Γκέιτς, όπως τις προσπάθειες για την εξάλειψη της πολιομυελίτιδας.
Οι ανησυχίες σχετικά με την επιρροή του δισεκατομμυριούχου μεγιστάνα της Microsoft– περίπου το ¼ του προϋπολογισμού του ΠΟΥ πηγαίνει στην εξάλειψη της πολιομυελίτιδας – έχει οδηγήσει σε μια προσπάθεια χαλιναγώγησής του. Αλλά παραμένει μια δύναμη που πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη, καθώς ο ΠΟΥ προετοιμάζεται να εκλέξει έναν από τους τρεις φιναλίστ που θα διευθύνει την οργάνωση. «Όλοι οι υποψήφιοι θα πρέπει να συμμαχήσουν μαζί του με κάποιον τρόπο» δήλωσε η Σοφί Χάρμαν, αναπληρωτής καθηγήτρια της διεθνούς πολιτικής στο Queen Mary University του Λονδίνου. «Δεν μπορεί κανείς να τον αγνοήσει».
Η «μονοπωλιακή φιλανθρωπία» του Μπιλ Γκέιτς
Τα στοιχεία της πρωτοφανούς επιρροής του Μπιλ Γκέιτς αφθονούν με λεπτούς αλλά και επιδεικτικούς τρόπους. Ήδη, μία δεκαετία πριν, όταν ο Μπιλ Γκέιτς άρχισε να ρίχνει χρήματα για την εξάλειψη της ελονοσίας, κορυφαίοι αξιωματούχοι, συμπεριλαμβανομένου του επικεφαλής του προγράμματος ελονοσίας του ΠΟΥ- εξέφρασαν ανησυχίες πως το ίδρυμα στρεβλώνει τις ερευνητικές του προτεραιότητες. «Ο όρος που χρησιμοποιούνταν συχνά ήταν ‘μονοπωλιακή φιλανθρωπία’, η ιδέα πως ο Μπιλ Γκέιτς ακολουθούσε την προσέγγισή του στους υπολογιστές και την έθετε σε εφαρμογή στο Ίδρυμα Γκέιτς» δήλωσε μια πηγή κοντά στο συμβούλιο του ΠΟΥ.
Ο πρώτος ιδιώτης στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας
Ο δισεκατομμυριούχος ήταν ο πρώτος ιδιώτης στην κυρίαρχη γενική συνέλευση των χωρών μελών του ΠΟΥ και οι ακαδημαϊκοί έχουν δημιουργήσει έναν όρο για την εξουσία του στην παγκόσμια υγεία: τον όρο Bill Chill. Λίγοι άνθρωποι, όμως τολμούν να επικρίνουν ανοιχτά αυτό που κάνει. Μάλιστα, οι περισσότεροι από τους 16 ερωτηθέντες του Politico, σχετικά με το θέμα αυτό, το έκαναν μόνο με την προϋπόθεση της ανωνυμίας.
«Του φέρονται σαν να είναι αρχηγός κράτους, όχι μόνο στον ΠΟΥ, αλλά και στην G20» ανέφερε ένας εκπρόσωπος μιας ΜΚΟ με έδρα την Γενεύη, μιλώντας για τον Μπιλ Γκέιτς έναν από τους σημαντικότερους ανθρώπους στην παγκόσμια υγεία.
Γιατί ανησυχούν ΜΚΟ και ακαδημαϊκοί με την επιρροή του Μπιλ Γκέιτς
Η κυριαρχία του Μπιλ Γκέιτς ανησυχεί όμως κάποιες ΜΚΟ, αλλά και ακαδημαϊκούς. Ορισμένοι υποστηρικτές της υγείας φοβούνται πως επειδή τα χρήματα του Ιδρύματος Γκέιτς προέρχονται από επενδύσεις σε μεγάλες επιχειρήσεις, αυτό θα μπορούσε να χρησιμεύσει σαν δούρειος Ίππος για τα εταιρικά συμφέροντα για να υπονομεύσει τον ρόλο του ΠΟΥ στον καθορισμό προτύπων και στη διαμόρφωση των πολιτικών υγείας. Άλλοι φοβούνται πως το σώμα του ΠΟΥ εξαρτάται τόσο πολύ από τα χρήματα του Μπιλ Γκέιτς και πως ο επιχειρηματίας θα μπορούσε να αλλάξει γνώμη και να τα μεταφέρει αλλού.
Ο Μπιλ Γκέιτς και η ομάδα ιδρυμάτων του έχουν ακούσει την κριτική, αλλά είναι πεπεισμένοι ότι ο αντίκτυπος της εργασίας και των χρημάτων τους είναι θετικός. «Είναι δίκαιο ένα τέτοιο ερώτημα: Αν δηλαδή, μια μεγάλη φιλανθρωπία έχει δυσανάλογη επίδραση» δήλωσε ο Μπράιαν Κάλαχαν, αναπληρωτής διευθυντής των εκτελεστικών δεσμεύσεων του Ιδρύματος Γκέιτς. «Όταν πρόκειται για τις προτεραιότητες που έχει προσδιορίσει το ίδρυμα και στις οποίες επιλέγουμε να επενδύσουμε, ελπίζουμε πως βοηθάμε στη δημιουργία ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος» τόνισε. Ο Στιβ Λάντρι, διευθυντής πολυμερών συνεργασιών του ιδρύματος Γκέιτς, δήλωσε πως το ίδρυμα παρέχει «σημαντικά κεφάλαια» στον προγραμματισμό ομάδων, που στην συνέχεια αποφασίζουν πώς να τα χρησιμοποιήσουν καλύτερα.
Πόσα έχει δαπανήσει στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ο Μπιλ Γκέιτς;
Το Ίδρυμα Γκέιτς έχει χορηγήσει περισσότερα 2,4 δισεκατομμύρια δολάρια στον ΠΟΥ από το 2000, καθώς οι χώρες, απρόθυμα, έχουν διαθέσει περισσότερα δικά τους χρήματα στον οργανισμό, ειδικά μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008.
Τα τέλη που καταβάλλουν τα κράτη μέλη αντιπροσωπεύουν σήμερα λιγότερο από το ¼ του διετούς προϋπολογισμού των 4,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων του ΠΟΥ. Τα υπόλοιπα προέρχονται από τις κυβερνήσεις, τον Μπιλ Γκέιτς, άλλα ιδρύματα και εταιρείες που φιλανθρωπικά προσφέρουν κάποια ποσά. Δεδομένου ότι τα κεφάλαια αυτά προορίζονται συνήθως για συγκεκριμένα έργα ή ασθένειες, ο ΠΟΥ δεν μπορεί να αποφασίσει ελεύθερα πώς να τα χρησιμοποιήσει.
Η εξάλειψη της πολιομυελίτιδας είναι το καλύτερα χρηματοδοτούμενο πρόγραμμα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, με τουλάχιστον 6 δισεκατομμύρια δολάρια να έχουν διατεθεί στο διάστημα μεταξύ 2013 και 2019, κυρίως επειδή περίπου το 60% των συνεισφορών του Ιδρύματος Γκέιτς προορίζεται για τον σκοπό αυτό. Ο Μπιλ Γκέιτς θέλει απτά αποτελέσματα και η εξάλειψη μιας ασθένειας όπως η πολιομυελίτιδα είναι μία από αυτές.
Ωστόσο, η εστίαση στην πολιομυελίτιδα έχει αναγκάσει τον ΠΟΥ να αναζητά χρηματοδότηση για άλλα προγράμματα, ιδίως για την υποστήριξη των συστημάτων υγείας των φτωχών χωρών πριν από την επόμενη εξάπλωση μιας επιδημίας. Η κρίση του Εμπολα το 2014, η οποία σκότωσε 11.000 ανθρώπους στην δυτική Αφρική, ήταν μια ιδιαίτερα μισητή εμπειρία για τον ΠΟΥ. Ένα πρόγραμμα έκτακτης ανάγκης που καταρτίστηκε μετά την επιδημία, έλαβε μέχρι στιγμής μόλις περίπου το 60% των 485 εκατομμυρίων δολαρίων που απαιτούνται για το 2016-2017.
«Υπάλληλοι του Ιδρύματος Γκέιτς έρχονται με έτοιμα τα μπλοκ επιταγών»
Η απερχόμενη διευθύντρια του ΠΟΥ, Μάργκαρετ Τσαν, αναγκάστηκε επίσης να πάρει πίσω την προσπάθειά της, να αναγκάσει κάποιες χώρες να αυξήσουν τις υποχρεωτικές εισφορές για πρώτη φορά σε μια δεκαετία. Η Τσαν, αρχικά ήλπιζε για αύξηση 10% αλλά ο ΠΟΥ θα καταλήξει να ζητήσει μόλις 3% περισσότερο αυτό το μήνα, μετά την αντίθεση ορισμένων χωρών. Αυτό καθιστά την εισροή χρημάτων του Ιδρύματος Γκέιτς, ακόμη πιο σημαντική. «Έρχονται με ένα μπλοκ επιταγών και με κάποιες έξυπνες ιδέες» δήλωσε ο Λόρι Γκαρέτ, ανώτερος συνεργάτης για την παγκόσμια υγεία στο Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων.
Το μεγαλύτερο μέρος της επιρροής του Ιδρύματος Γκέιτς στον ΠΟΥ είναι πολύ διακριτικό, είπε, προσθέτοντας πως μπορεί να αποφασίσει να αναλάβει πρωτοβουλίες εκτός του οργανισμού, όπως συνέβη με την GAVI, η οποία βοηθά τις φτωχότερες χώρες να αγοράσουν εμβόλια με έκπτωση ή με το πρόσφατο Συνασπισμό για Επιδημική Ετοιμότητα, μια συμμαχία για την ανάπτυξη εμβολίων για αναδυόμενες μολυσματικές ασθένειες.
Αλλά η εστίαση του ιδρύματος στην παροχή εμβολίων και φαρμάκων, παρά στην οικοδόμηση ανθεκτικών συστημάτων υγείας, έχει επικριθεί. Ορισμένες ΜΚΟ ανησυχούν πως μπορεί να είναι πολύ κοντά στη βιομηχανία. Το ίδρυμα Γκέιτς λέει ότι λειτουργεί ως ξεχωριστή οντότητα από το κεφάλαιο, χάρη σε ένα «αυστηρό τείχος προστασίας» και πως παραμένει ανεξάρτητο από τις επενδύσεις του, οι οποίες αποκλείουν αυστηρά τις βιομηχανίες καπνού, οινοπνεύματος ή όπλων.
Αποσύνδεση από τα μεγάλα κεφάλαια
Οι ανησυχίες για τον αυξανόμενο ρόλο του ιδιωτικού χρήματος οδήγησαν τα κράτη μέλη να συμφωνήσουν, μετά από αρκετά χρόνια διαπραγματεύσεων, σε μια νέα πολιτική που διέπει τον τρόπο με τον οποίο συνεργάζεται με οντότητες, όπως ιδιωτικά ιδρύματα, εταιρείες και ΜΚΟ.
Παρά την κριτική, το συμβούλιο του ΠΟΥ, παρέχει το καθεστώς «επίσημων σχέσεων« με το Ίδρυμα Γκέιτς. Στην πράξη, διάφορες πηγές ανέφεραν πως δεν αλλάζει πολύ τις σχέσεις που είχε ήδη με το ίδρυμα. Ο Γκοντένζ Σιλπμερσμίντ, διευθυντής εταιρικών σχέσεων του ΠΟΥ, δήλωσε ότι το νέο καθεστώς βασίζεται σε ένα τριετές σχέδιο συνεργασίας. «Αυτό σημαίνει ότι έχουμε ένα σταθερό σχεδιασμό στο οποίο και εμείς και τα κράτη μέλη γνωρίζουμε τι κάνουμε μαζί τους».
Η αλλαγή στον τρόπο έγκρισης του προϋπολογισμού του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας
Ο οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών επίσης, άλλαξε πριν από τέσσερα χρόνια τον τρόπο με τον οποίο εγκρίθηκε ο προϋπολογισμός του, προκειμένου να διασφαλίσει πως οι χώρες μέλη θα καθορίσουν τις προτεραιότητές του. Αυτό σημαίνει ότι ο Μπιλ Γκέιτς μπορεί να βάλει χρήματα μόνο σε έργα που υποστηρίζονται από τα 194 μέλη. Το ίδρυμα, δηλαδή δεν μπορεί να παρουσιάσει ένα νέο πρότζεκτ και να ζητήσει από τον ΠΟΥ να εργαστεί σε αυτό αμέσως μόνο και μόνο επειδή παρέχει τα χρήματα.
Αυτές οι αλλαγές έχουν μετριάσει κάποιες επικρίσεις για την αυξανόμενη επιρροή του στο σώμα υγείας, ανέφεραν πηγές κοντά στο συμβούλιο του ΠΟΥ. Το ίδρυμα φαίνεται επίσης να έχει πάρει το μήνυμα. Οι εκπρόσωποί του συναντιούνται 5 με 6 φορές τον χρόνο με άλλους σημαντικούς δωρητές για να συζητήσουν τις προτεραιότητες του ΠΟΥ αλλά και το πώς μπορούν να το στηρίξουν, δήλωσε ο Λόντρι.
Άγνωστο, ωστόσο, παραμένει το τι θα συμβεί με τα χρήματα του ιδρύματος όταν θα εκπληρώσει τον στόχο του για την εξάλειψη της πολιομυελίτιδας, η οποία ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και τώρα φαίνεται να πλησιάζει τον στόχο της. Ο Λόντρι του ιδρύματος Γκέιτς δήλωσε ότι οι συνεργάτες του συνεργάζονται με τον ΠΟΥ και την ομάδα του για την καταπολέμηση της πολιομυελίτιδας σε ένα «μεταβατικό σχέδιο» προκειμένου να εξασφαλίσουν πως τα προγράμματα που χρηματοδοτούνται σήμερα από την πολιομυελίτιδα δεν αντιμετωπίζουν πρόβλημα όταν σταματήσει να ρέει το χρήμα. Ο ΠΟΥ μάλιστα, πρόκειται να παρουσιάσει μία έκθεση σχετικά με αυτό στις χώρες μέλη τον Μάιο.
«Οι επιπτώσεις του ιδρύματος στον ΠΟΥ είναι τεράστιες» δήλωσε ο Γκάρετ, του Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων. «Αν δεν ήταν εκεί, αν αποχωρούσαν με τα χρήματά τους, οι επιζήμιες επιπτώσεις θα ήταν βαθιές, και όλοι το γνωρίζουμε πολύ καλά αυτό».
Φωτογραφίες: AP