Οι μίμοι που εδώ και καιρό κατευθύνουν και οργανώνουν την κυκλοφορία στην Μπογκοτά λειτούργησαν βελτιωτικά στο κυκλοφοριακό κομφούζιο της πόλης.
Κάθε μέρα, όταν το ρολόι δείχνει 5 το απόγευμα στην Μπογκοτά της Κολομβίας, ορδές αυτοκινήτων βρίσκονται κολλημένες για ώρες στις κεντρικές αρτηρίες της πρωτεύουσας.
Μοτοσικλέτες κινούνται με ταχύτητα ανάμεσα στις λωρίδες κυκλοφορίας, τα φορτηγά κορνάρουν αδιάκοπα και εκατοντάδες κινητήρες ΙΧ σβήνουν και ξανανάβουν κάτω από τον καυτό κολομβιανό ήλιο. Ακόμα και οι πεζοί επιτείνουν το κομφούζιο αυτό, καθώς μετακινούνται άναρχα και επικίνδυνα ανάμεσα στα αυτοκίνητα.
Οι μίμοι-τροχονόμοι
Αλλά τότε είναι που καταφθάνει ο τροχονόμος προκειμένου να κατευθύνει την κυκλοφορία και να βάλει τάξη στο χάος.
Ο τροχονόμος δεν είναι ένας αστυνομικός με στολή, αλλά ένας... μίμος που έχει βάψει λευκό το πρόσωπό του και αντί να μιλάει... κάνει απλά νοήματα που είναι κατανοητά σε όλους, οδηγούς και πεζούς.
Το όλο πρότζεκτ με τους μίμους εν είδει τροχονόμων άρχισε να το υποστηρίζει με σθένος ο τότε υποψήφιος δήμαρχος της Μπογκοτά, ο Antanas Mockus το 1995.
Ως πρώην καθηγητής μαθηματικών και ψυχολογίας, ο Mockus ήλπιζε να μετατρέψει την αχανή πόλη σε μια «αίθουσα διδασκαλίας οδικών κανόνων για 6,5 εκατ. άτομα».
Εξάλλου, οι προηγούμενες προσπάθειες της κυβέρνησης του απελθόντα δημάρχου Μπογκοτάν να μετριάσει τα κύματα βίας με ακόμη περισσότερη (αστυνομική) βία είχαν αποδειχθεί αναποτελεσματικές. Σημειωτέον δε ότι ο Mockus έγινε δήμαρχος αφού εξελέγη με τον μικρότερο προεκλογικό προϋπολογισμό στην ιστορία της Κολομβίας.
1.500 θάνατοι από τροχαία ετησίως
Ο νέος δήμαρχος ξεκίνησε τη θητεία του αντιμετωπίζοντας τους 1.500 ετήσιους θανάτους από τροχαία ατυχήματα στην πόλη. Και, όντας καλλιτέχνης και ο ίδιος, ακολούθησε ένα παλιό θεατρικό ρητό: Αν η παράσταση δεν πάει καλά, στείλε τους κλόουν. Και έστειλε - όντως - τους κλόουν.
Ο δήμαρχος απέλυσε 1.800 τροχονόμους και προσέλαβε μια πενιχρή ομάδα 20 μίμων. Οπλισμένοι μόνο με πινακίδες που έγραφαν correcto και incorrecto [σωστό και λάθος], ο σιωπηλός θίασος χλεύαζε θεατρικά τους παραβάτες του νόμου και χειροκροτούσε εξίσου ευγενικά τους σωστούς οδηγούς.
Ήταν ένα σύστημα που βασιζόταν καθαρά στην έγκριση του κοινού. Και λειτούργησε.
«Αντί για τη δύναμη ή τη σωματική βία για να κάνει τους ανθρώπους να διασχίσουν το δρόμο στο σωστό σημείο, χρησιμοποίησε τη συμπεριφορική αλλαγή - και αυτό ήταν κάτι πολύ ισχυρό», λέει ο Paulius Yamin, κοινωνικός επιστήμονας συμπεριφοράς και πρώην βοηθός του Mockus. Και προσθέτει:
«Δεν θα υπάρχει πάντα αστυνομία σε κάθε γωνία, αλλά υπάρχουν πάντα πολίτες και οι άνθρωποι νοιάζονται για το τι σκέφτονται οι άλλοι γι' αυτούς».
Οι 20 μίμοι γρήγορα επεκτάθηκαν σε 420 και σκόρπισαν σε επιλεγμένες διασταυρώσεις. «Οι άνθρωποι που το σχεδίασαν κατάλαβαν ότι σε μια πόλη 7 εκατομμυρίων κατοίκων όπως η Μπογκοτά, ένα πολύ μικρό ποσοστό θα έβλεπε πραγματικά τους μίμους», λέει ο Felipe Cala Buendía, συγγραφέας του εξαιρετικού βιβλίου «Cultural Producers and Social Change in Latin America».
Ωστόσο, ο Mockus πίστευε στη δύναμη του λεγόμενου «word of mouth»: της φήμης που εξαπλώνεται σταδιακά. «Δημιουργούν καταστάσεις - ένα δράμα σχεδόν - παραστάσεις που είναι ελκυστικές, που θα τις θυμόσουν, που είναι παράξενες και απροσδόκητες. Και εξαιτίας αυτού, οι άνθρωποι μιλούν γι' αυτές».
Οι μίμοι έγιναν σύμβολο της ευρύτερης δέσμης μέτρων δημόσιας πολιτικής του Mockus που ονομάστηκε cultura ciudadana ή «κουλτούρα των πολιτών», η οποία επικεντρώθηκε στην προώθηση των στόχων πολιτικής μέσω στρατηγικών πολιτιστικών παρεμβάσεων.
Απλοί πολίτες, χωρίς πραγματική εξουσία
Απλοί πολίτες χωρίς πραγματική εξουσία αναλάμβαναν την ιδιότητα του υπερήρωα υπό το πρόσχημα των ρίψεων. Πίσω από τη σιωπηλή κοροϊδία και τη θεατρικότητα κρύβεται η πολιτική του παιχνιδιού. Το πρότζεκτ χρησιμοποίησε την τέχνη και την έκφραση για να ζητήσει από τον θεατή - έναν παθητικό πολίτη - να αμφισβητήσει τον τρόπο με τον οποίο ζούσε και συμπεριφερόταν στην πόλη.
Όταν τα άτομα ήταν πρόθυμα να εμπλακούν με τους μίμους και να παίξουν μαζί τους, αναγκάστηκαν να επανεξετάσουν τις καθημερινές αλληλεπιδράσεις μεταξύ τους και την ευρύτερη κοινότητά τους. Με τον τρόπο αυτό, οι απλοί πολίτες ανέλαβαν ενεργό ρόλο στο «θέατρο του αστικού πολιτισμού».
«Αντί να σκεφτόμαστε ότι μόνο οι πολιτικοί μπορούν να λύσουν το πρόβλημα ή ότι το πρόβλημα δεν θα λυθεί ποτέ επειδή "έτσι είμαστε εδώ", [το σχήμα παντομίμας του Mockus] δείχνει ότι είναι συλλογική ευθύνη αν θέλουμε όντως να αλλάξουμε», λέει ο Yamin.
Μέχρι το τέλος της πρώτης θητείας του δημάρχου το 1998, η κουλτούρα των πολιτών της Μπογκοτά μεταμορφώθηκε, η κυκλοφοριακή βία και τα περιστατικά road rage μειώθηκαν κατά 50%.
Στα 30 χρόνια που μεσολάβησαν από τότε, οι μίμοι της κυκλοφορίας εξαπλώθηκαν και σε άλλες πρωτεύουσες της Λατινικής Αμερικής με μεγάλη επιτυχία: Καράκας, Λίμα, Τεγκουσιγκάλπα.
«Τελικά, αυτό που κατάφερε να κάνει [ο Mockus], το οποίο ήταν πραγματικά ισχυρό, ήταν να μεταμορφώσει τη συμπεριφορά των ανθρώπων», καταλήγει εμφατικά ο Yamin.
Ίσως οι μίμοι να είναι μια ασπρόμαυρη απεικόνιση του ότι είναι δυνατόν να αλλάξουν οι τρόποι σκέψης στην κοινωνία. Ίσως κάποιος που διασχίζει απρόσεκτα το δρόμο σε λάθος σημείο μπορεί να μεταμορφωθεί σε κάποιον που νοιάζεται αρκετά ώστε να εμπνεύσει και τους άλλους γύρω του.