Κάπου κάτω από το γήπεδο του εθνικού σταδίου της Αγγλίας στο Γουέμπλεϊ του Λονδίνου, βρίσκονται τα θεμέλια αυτού που θα μπορούσε να ήταν το ψηλότερο κτίριο της πόλης.
Εμπνευσμένο από τον Πύργο του Άιφελ στο Παρίσι, ο Μεγάλος Πύργος του Λονδίνου ήταν έτοιμος να τον ξεπεράσει σε ύψος και να φτάσει σχεδόν τα 365 μέτρα.
Ωστόσο, δεν ξεπέρασε ποτέ το πρώτο στάδιο κατασκευής, το οποίο έγινε γνωστό ως «London Stump». Κατεδαφίστηκε πριν από σχεδόν 120 χρόνια, αφήνοντας πίσω του ένα ανεκπλήρωτο όνειρο και μεγάλα τσιμεντένια θεμέλια που ήρθαν ξανά στο φως το 2002, όταν χτίστηκε το σημερινό γήπεδο για να αντικαταστήσει ένα παλιότερο.
Ο πύργος ήταν το πνευματικό τέκνο του Έντουαρντ Ουάτκιν, ενός Βρετανού πολιτικού και μεγιστάνα των σιδηροδρόμων του οποίο οι προηγούμενες προσπάθειες περιλάμβαναν μια αποτυχημένη προσπάθεια κατασκευής μιας σήραγγας κάτω από την Μάγχη, περισσότερα από 100 χρόνια πριν ξεκινήσει η κατασκευή του σημερινού Eurotunnel.
«Όσο μεγαλύτερο τόσο το καλύτερο»
«Ο Ουάτκιν ήταν γεννημένος επιχειρηματίας και του άρεσαν οι μεγάλες ιδέες – όσο μεγαλύτερες τόσο το καλύτερο» λέει στο CNN ο Κρίστοφερ Κοστέλο, ειδικός στη βικτωριανή αρχιτεκτονική και επιθεωρητής ιστορικών κτιρίων στον οργανισμό δημόσιας κληρονομιάς Historic England. «Νομίζω πως είχε την τάση να ενθουσιάζεται τόσο πολύ με τις ιδέες χωρίς να σκεφτεί πόσο πρακτικές ή οικονομικά βιώσιμες ήταν».
Ο Πύργος του Άιφελ, που άνοιξε το 1889, έγινε γρήγορα ένα δημοφιλές τουριστικό αξιοθέατο και το κόστος κατασκευής του αποκαταστάθηκε μέσα σε λίγους μήνες.
Την ίδια στιγμή, ο Ουάτκιν έψαχνε τρόπους για να προσελκύσει περισσότερους επιβάτες στο Metropolitan Railway του- που αργότερα θα γινόταν η Μητροπολιτική γραμμή του μετρό του Λονδίνου.
Ο σιδηρόδρομος περνούσε από το Γουέμπλεϊ, τότε έναν αγροτικό οικισμό βορεοδυτικά του κεντρικού Λονδίνου, όπου ο Ουάτκιν είχε αγοράσει κάποια γη για να δημιουργήσει ένα πάρκο ψυχαγωγίας. «Επρόκειτο να γίνει η Disneyland της εποχής του ή ο διάδοχος των πάρκων αναψυχής των αρχών του 19ου αιώνα, όπως το Battersea Park στο Λονδίνο ή το Tivoli Gardens στην Κοπεγχάγη» λέει ο Κοστέλο.
Τι καλύτερο λοιπόν από ένα πύργο ψηλότερο από τον Άιφελ για να πείσει τους Λονδρέζους να επιβιβαστούν στο τρένο για να φτάσουν εκεί;
Ζήτησε ακόμη και από τον ίδιο τον Άιφελ να του χτίσει τον Πύργο του
Ο Ουάτκιν είχε το θράσος μάλιστα να ζητήσει από τον ίδιο τον Γκουστάβ Άιφελ να το σχεδιάσει, αλλά ο Γάλλος μηχανικός αρνήθηκε για λόγους πατριωτικούς. Το plan B του ήταν ένας διεθνής διαγωνισμός σχεδιασμού, με πρώτο βραβείο γκινέα, περίπου 80.000 δολάρια σε σημερινά χρήματα. Έλαβε 68 υποβολές, αν και δεν ήταν όλες ρεαλιστικές.
Το ένα από τα σχέδια περιλάμβανε έναν πύργο ύψους 610 μέτρων όπου θα περνούσε ένα τρένο στο μέσο του – σε έναν σπειροειδή σιδηρόδρομο. Ένα άλλο σχέδιο απεικόνιζε μια «εναέρια αποικία» με ουράνιους κήπους, μουσεία και γκαλερί, καθώς και ένα αντίγραφο της «μεγάλης Πυραμίδας» στην κορυφή.
Τα περισσότερο, ωστόσο, ταίριαζαν με την αισθητική του Άιφελ και ήταν ένα από αυτά που ο Ουάτκιν επέλεξε ως νικητήριο. Το σχέδιο ανήκε στους Λονδρέζους αρχιτέκτονες Στιούαρτ, ΜακΛόρεν και Νταν. «Η νικητήρια πρόταση ήταν μια πιο λεπτή εκδοχή του Πύργου του Άιφελ. Πολύ παρόμοιο στο γενικό του προφίλ αλλά η δομή του ήταν κάπως πιο λεπτή» λέει ο Κοστέλο. Στα 365 μέτρα, ήταν περίπου 53 μέτρα ψηλότερο από το παρισινό αντίστοιχό του, που ήταν το ψηλότερο κτίριο στον κόσμο εκείνη την εποχή.
Ένα όχι και τόσο δημοφιλές αξιοθέατο
Όλες οι συμμετοχές συγκεντρώθηκαν σε έναν κατάλογο, που δημοσιεύτηκε το 1890, ο οποίος περιέγραφε λεπτομερώς το έργο και αποκάλυψε ότι ο Πύργος του Λονδίνου θα ήταν «πολύ πιο ευρύχωρος» από τον Άιφελ και θα περιλάμβανε «εστιατόρια, θέατρα, καταστήματα, χαμάμ, χειμερινούς κήπους και μια ποικιλία από άλλες ψυχαγωγίες», όλα προσβάσιμα μέσω μιας πρόσφατης εφεύρεσης, του ηλεκτρικού ανελκυστήρα. Ένα κατάστρωμα παρατήρησης θα προσέφερε πανοραμικές όψεις και αστρονομικές παρατηρήσεις, που θα διευκολύνονταν από την «καθαρότητα του αέρα» που βρίσκεται σε ένα τέτοιο «τεράστιο ύψος».
Μετά την αρχική φανφάρα, ωστόσο, το προτεινόμενο σχέδιο υποβαθμίστηκε για να γίνει φθηνότερο στην κατασκευή του όπως επίσης μίκρυνε και το ύψος του, φτάνοντας στο ίδιο περίπου με τον Πύργο του Άιφελ. Η κατασκευή ξεκίνησε το 1892 και το πρώτο στάδιο – περίπου 45 μέτρα ύψος – ολοκληρώθηκε τρία χρόνια αργότερα.
Τα προβλήματα που οδήγησαν στην παρακμή του και τελικά στην κατεδάφισή του
Το Πάρκο Γουέμπλεϊ είχε ανοίξει το προηγούμενο έτος και είχε μέτρια επιτυχία, αλλά ο πύργος είχε ακόμα πολύ δρόμο να διανύσει – και κάτι δεν πήγαινε καλά με αυτόν. «Όταν έφτασαν στο πρώτο στάδιο, σύντομα έγινε σαφές ότι το κτίριο υποχωρούσε. Όχι τόσο πολύ ώστε να μην μπορούν να το χρησιμοποιήσουν, αλλά σίγουρα συνειδητοποίησαν πως θα είχαν μεγάλα προβλήματα εάν συνέχιζαν να το φτιάχνουν όλο και ψηλότερο, αυξάνοντας την καταπόνηση στα θεμέλιά του» λέει ο Κοστέλο.
Αν και άνοιξε για το κοινό και τοποθετήθηκαν ανελκυστήρες, ο πύργος ήταν καταδικασμένος. «Ένα από τα κύρια προβλήματα ήταν πως ο Ουάτκιν πέθανε το 1901» προσθέτει ο Κοστέλο. «Ήταν η κινητήρια δύναμη πίσω από το έργο και με τον θάνατό του το μόνο που είχε απομείνει ήταν ένας ορθολογικός υπολογισμός του κόστους και των οφειλών. Ο κόσμος μπορούσε να ανέβει στο πρώτο στάδιο, αλλά αυτό δεν ήταν αρκετά ψηλό για να έχει κανείς την πανοραμική άποψη που θα είχε από την κορυφή του Πύργου του Άιφελ, και η γύρω περιοχή δεν ήταν ιδιαίτερα ανεπτυγμένη ή εντυπωσιακή. Απλώς δεν υπήρχαν αρκετοί επισκέπτες για να πληρώσουν, ώστε να ολοκληρωθεί η κατασκευή του».
Το ψηλότερο στην πόλη
Έναν χρόνο μετά το θάνατο του Ουάτκιν, ο πύργος κηρύχθηκε μη ασφαλής και έκλεισε. Λίγο μετά κατεδαφίστηκε με δυναμίτη. Η γύρω περιοχή του Γουέμπλεϊ ωστόσο, συνέχισε να ανθίζει ως βιομηχανικό και οικιστικό προάστιο του Λονδίνου.
Το 1923, ένα στάδιο, το οποίο θα ήταν γνωστό ως το αρχικό στάδιο Γουέμπλεϊ ανεγέρθηκε στην πρώην τοποθεσία του πύργου. Η κατεδάφισή του για να ανοίξει ο δρόμος για το σημερινό Στάδιο Γουέμπλεϊ αποκάλυψε τελικά τα θεμέλια του πύργου. Ήταν μια καθυστερημένη υπενθύμιση του7 αποτυχημένου έργου, στον οποίο αναφέρεται μια παμπ στην περιοχή που ονομάζεται «Watkin’s Folly».
Είναι αξιοσημείωτο πως ο Πύργος του Ουάτκιν εάν ολοκληρωνόταν, θα εξακολουθούσε να είναι το ψηλότερο κτίριο του Λονδίνου σήμερα, ξεπερνώντας ακόμη και τον ουρανοξύστη The Shard. Θα ήταν όμως ένα εμβληματικό ορόσημο όπως ο Πύργος του Άιφελ; Μάλλον όχι, λέει ο Κοστέλο. «Θα ήταν μια πολύ μεγάλη κατασκευή κάπου στον ορίζοντα, αλλά θα φαινόταν μόνο από ορισμένες οπτικές γωνίες» λέει. «Δε θα βρισκόταν στο κέντρο του Λονδίνου, δε θα είχε ποτέ το είδος της κυρίαρχης εστίασης που έχει ο Πύργος του Άιφελ στο Παρίσι».