Όσοι έχετε παρακολουθήσει τη δημοφιλή σειρά του Netflix, «Bridgerton», θα έχετε προσέξει ότι πολλές από τις σκηνές -και ιδιαίτερα αυτές με τους χορούς- έχουν γυριστεί σε καταπράσινους, πανέμορφους κήπους.
Πρόκειται για τους κήπους Vauxhall Pleasure Gardens, οι οποίοι βρίσκονται στο Λονδίνου και ήταν κάποτε στην καρδιά της νυχτερινής ζωής της βρετανικής πρωτεύουσας και ένα κέντρο για σκανδαλώδη ειδύλλια και κρυφές συναντήσεις.
Σήμερα, το Vauxhall Pleasure Gardens είναι ένα καλοδιατηρημένο αλλά συνηθισμένο πάρκο στο Νότιο Λονδίνο, μια ανάσα πρασίνου ανάμεσα σε δρόμους που πνίγονται από την κίνηση, υπερυψωμένες σιδηροδρομικές γραμμές και άψυχα πολυώροφα διαμερίσματα και γραφεία.
Μπορεί τώρα να μην του φαίνεται, αλλά αυτή η περιοχή ήταν κάποτε το μεγαλύτερο μέρος ψυχαγωγίας στο Γεωργιανό Λονδίνο. Το αυθεντικό πάρκο Vauxhall Pleasure Gardens ήταν ένα κέντρο πολιτισμού, θεάματος, ίντριγκας και σκανδάλων κατά τη διάρκεια του 18ου και του 19ου αιώνα, που απαθανατίστηκε σε πίνακες από καλλιτέχνες όπως ο Καναλέτο και ο Ουίλιαμ Χόγκαρθ, και σε μυθιστορήματα όπως το «Vanity Fair» του Ουίλιαμ Θάκερι.
Το πάρκο Vauxhall, το οποίο επισκέπτονταν συχνά... όλοι, από τον Κάρολο Ντίκενς μέχρι τον Βενετό playboy Τζάκομο Καζανόβα, μεταμόρφωσε τη νυχτερινή ζωή της πρωτεύουσας και βοήθησε τους Λονδρέζους να ξεφύγουν από τα δεσμά της καθημερινής ζωής.
«Ήταν ένα μέρος όπου ο λαμπερός κόσμος του πλούτου, της μόδας και της υψηλής κουλτούρας έδειχνε τη σκανδαλώδη, κρυφή πλευρά του. Εκεί οι πρίγκιπες έκαναν πάρτι με πόρνες και οι μεσαίες τάξεις έμεναν σοκαρισμένες και ενθουσιασμένες από την υπερβολική έκθεση», έγραψε η επιμελήτρια Ντάνιελ Θομ, σε μια σειρά άρθρων περί κήπων αναψυχής για το Μουσείο του Λονδίνου. «Ήταν ταυτόχρονα μια γκαλερί τέχνης, ένα εστιατόριο, ένα πορνείο, μια αίθουσα συναυλιών και ένα πάρκο. Ο κήπος αναψυχής ήταν το μέρος όπου οι Λονδρέζοι αντιμετώπιζαν τους καλύτερους και πολύ χειρότερους εαυτούς τους».
Αναδυόμενοι τις πρώτες δεκαετίες του 1700 σε αυτό που ήταν τότε τα αγροτικά περίχωρα του Λονδίνου, οι κήποι αναψυχής ήταν κλειστοί εξωτερικοί χώροι όπου οι άνθρωποι πλήρωναν τέλη εισόδου για να περάσουν ένα καλοκαιρινό βράδυ, για να φάνε και να πιουν και πολλές φορές να επιδοθούν σε κάποιες μάλλον πιο ανόητες δραστηριότητες. Υπήρχαν πάρκα αναψυχής στο Τσέλσι και στο Μέριλμπον, μεταξύ άλλων, αλλά το πιο διάσημο και επιδραστικό ήταν το Vauxhall.
Ο μεγάλος σε έκταση κήπος ήταν αρχικά γνωστός ως New Spring Garden και ήταν ένα μέρος για ποτό, κοινωνικές συναναστροφές και συμμετοχή σε παράνομες συναντήσεις από το 1660. Αλλά το 1729 ο επιχειρηματίας Τζόναθαν Τάιερς τον μετέτρεψε σε ένα σταθερό στέκι στη σκηνή της νυχτερινής ζωής της πρωτεύουσας για περισσότερο από έναν αιώνα. «Ήταν εκεί που όλοι ήθελαν να πάνε... γιατί ήταν εκεί που πήγαιναν όλοι οι άλλοι», δήλωσε ο Ντέιβιντ Κόουκ, συν-συγγραφέας του «Vauxhall Gardens: A History». «Πήγαινες στο Vauxhall για να δεις τι συνέβαινε, ποιος ήταν εκεί, τι φορούσαν οι άνθρωποι, τι έκαναν, με ποιον συναναστρέφονταν. Ήταν μια τεράστια πηγή κουτσομπολιού -τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης της εποχής του».
Επί εποχής τού Τάιερς, το Vauxhall περιλάμβανε διαμορφωμένους κήπους, δάση, τρεχούμενα νερά και δεντρόφυτες λεωφόρους. Υπήρχαν κιόσκια, κιονοστοιχίες, στοές, σπηλιές, πλατείες και μια ροτόντα, με την αρχιτεκτονική να βασίζεται σε ένα συνονθύλευμα επιρροών από την Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και την Ασία. Νέα χαρακτηριστικά προσετίθεντο συνεχώς και ορισμένα στοιχεία έκαναν τότε την εμφάνισή τους: μια σκηνή, γνωστή ως Orchestra, ήταν «πιθανώς το πρώτο κτίριο στο Λονδίνο που σχεδιάστηκε ειδικά και αποκλειστικά για συναυλίες», σύμφωνα με τον Κόουκ.
Η μουσική είχε ιδιαίτερη σημασία για τους περίπου 1.000 νυχτερινούς επισκέπτες του Vauxhall, το οποίο φιλοξένησε τους κορυφαίους μουσικούς και συνθέτες της εποχής, όπως τον Γκέοργκ Φρίντριχ Χάιντελ και τον Τόμας Αρν. Διοργανώνονταν φανταχτεροί χοροί και χοροί μεταμφιέσεων, καθώς και διάφορες γιορτές για να σηματοδοτήσουν μεγάλες εκδηλώσεις. Πίνακες ζωγραφικής, γλυπτά, αγάλματα και άλλα έργα τέχνης προβάλλονταν σε εμφανή σημεία, ενώ οι σερβιτόροι σέρβιραν αλκοολούχα ποτά, κρύα κρέατα, σαλάτες και κέικ.
«Το Vauxhall απευθυνόταν σε όλες τις αισθήσεις», είπε ο Κόουκ. «Οι δρόμοι του Λονδίνου εκείνη την εποχή ήταν δύσοσμοι, επικίνδυνοι, θορυβώδεις, αλλά στο Vauxhall μπορούσατε να χαλαρώσετε, να αισθανθείτε ελεύθεροι, σε έναν διαφορετικό κόσμο. Έγινε σαν εθιστικό ναρκωτικό. Γι' αυτό οι άνθρωποι συνέχισαν να πηγαίνουν ξανά και ξανά».
Η παρουσία διασημοτήτων και βασιλικών -όπως ο Φρειδερίκος, ο πρίγκιπας της Ουαλίας, που ήταν ο ιδιοκτήτης του χώρου- βοήθησε να προσελκύσει τα πλήθη. Το Vauxhall ήταν ανοιχτό σε όλα τα μέλη της κοινωνίας: για πολλά χρόνια το εισιτήριο εισόδου ήταν ένα σελίνι (περίπου 15-20 λίρες σήμερα), το οποίο έκανε τους κήπους αναψυχής προσιτούς σε ένα διαφορετικό κοινό. Υπήρχε επίσης μεγαλύτερος βαθμός ανάμειξης μεταξύ των φύλων, επιτρέποντας στους ανθρώπους να παρακάμψουν τους περιορισμούς της γεωργιανής ζωής. Περιττό να πούμε ότι το σεξ ήταν ένα βασικό στοιχείο του Vauxhall, το οποίο είχε πολλές απομονωμένες περιοχές κατάλληλες για ρομαντικές συναντήσεις, καθώς και για σεξ.
«Ήταν ένα από τα λίγα μέρη όπου οι τάξεις και τα φύλα μπορούσαν να αναμειχθούν ελεύθερα», δήλωσε η συγγραφέας Λόρα Σέπερντ-Ρόμπινσον, της οποίας το νέο βιβλίο, «Daughter of Night», ξεκινά με την ανακάλυψη μιας δολοφονημένης γυναίκας στο Vauxhall Pleasure Gardens. «Υπήρχε μια λαμπερή, μοντέρνα πλευρά, αλλά ήταν επίσης και ένας χώρος για σκανδαλώδεις και μυστικές συναντήσεις. Οι μητέρες είχαν προειδοποιηθεί να προσέχουν πολύ τις κόρες τους και να μην τις αφήνουν μακριά από τα μάτια τους, καθώς θα μπορούσαν να παρασυρθούν από έναν όμορφο κρεοπώλη ή οποιονδήποτε άλλο».
Η αρχιτεκτονική, ο σχεδιασμός και η τέχνη των κήπων αναψυχής έφεραν επίσης εικόνες και γεύσεις του κόσμου σε πολλούς ανθρώπους, οι οποίοι δεν θα είχαν ποτέ την ευκαιρία να ταξιδέψουν. Υπήρχαν piazzas σε ιταλικό στιλ, αναπαραστάσεις των αρχαίων μνημείων της Παλμύρας και κινεζικά περίπτερα. «Το να πηγαίνεις στο Vauxhall ήταν σαν να πήγαινες σε άλλη χώρα», είπε ο Κόουκ. «Μπορούσες να δεις μικρά κομμάτια ξένων χωρών, χωρίς να φύγεις από το Λονδίνο».
Ο κήπος Vauxhall δημιούργησε πολλούς μιμητές. Κάποια στιγμή, το Λονδίνο είχε περισσότερους από 60 κήπους αναψυχής, ενώ υπήρχαν και άλλοι σε όλη τη Βρετανία και στην ηπειρωτική Ευρώπη, στις ΗΠΑ, στη Ρωσία και την Αυστραλία. Ωστόσο, με το πέρασμα των ετών, ο κήπος Vauxhall αγωνίστηκε να συμβαδίσει με τις μεταβαλλόμενες προτιμήσεις του κοινού του. Το πλούσιο, μοντέρνο σετ απομακρύνθηκε και η επίδειξη πυροτεχνημάτων, αερόστατων, ακροβατών και άλλων θεαμάτων παρείχε μια προσωρινή αναζωογόνηση. Η διοίκηση του κήπου άλλαξε χέρια αρκετές φορές, αλλά ποτέ δεν απέκτησε τη μαγική πινελιά που του είχε δώσει ο Τάιερς. Νέες μορφές ψυχαγωγίας -κυρίως μουσικές αίθουσες και αποβάθρες δίπλα στον Τάμεση- έγιναν όλο και πιο δημοφιλείς, ενώ η ανάπτυξη των σιδηροδρόμων επέτρεψε στους ανθρώπους να περνούν τον ελεύθερο χρόνο τους σε πιο μακρινές αποστάσεις από το Λονδίνο.
Επιπλέον, καθώς η πρωτεύουσα επεκτάθηκε, απομακρυσμένες περιοχές όπως το Vauxhall «εξαφανίστηκαν». Η αξία της γης αυξήθηκε τόσο πολύ, που ήταν πιο επικερδές να αναδιαμορφωθεί ο χώρος παρά να διατηρηθούν οι κήποι αναψυχής. Στις 25 Ιουλίου 1859, ο κήπος Vauxhall έκλεισε τις πόρτες του για πάντα. Στη συνέχεια χτίστηκαν εκεί τριακόσια σπίτια, πολλά από τα οποία υπέστησαν ζημιές ή καταστράφηκαν 80 χρόνια αργότερα, κατά τον βομβαρδισμό από τους Γερμανούς στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, πριν η επιχείρηση «εκκαθάρισης» των φτωχογειτονιών κατά τις δεκαετίες του 1960 και του 1970 ολοκληρώσει σε μεγάλο βαθμό τη δουλειά. Το 1976 δημιουργήθηκε εκεί ένα πάρκο με την ονομασία Spring Gardens.
Την τελευταία δεκαετία έχει ανανεωθεί το ενδιαφέρον για τον κήπο Vauxhall Pleasure Gardens, με εκθέσεις στο Μουσείο του Λονδίνου και το Foundling Museum, καθώς και με παρουσίες στην τηλεόραση -όπως στο Bridgerton του Netflix.
Το 2012, το Spring Gardens μετονομάστηκε ξανά σε Vauxhall Pleasure Gardens. Οι πίνακες πληροφοριών παρέχουν τώρα μια επισκόπηση της ιστορίας των κήπων, ενώ στην κεντρική είσοδο υπάρχουν δύο σύγχρονες κολόνες από μπετόν ύψους 18 μέτρων με γλυπτά, που απεικονίζουν έναν άνδρα να προσφέρει ένα λουλούδι σε μια γυναίκα του 18ου αιώνα. Ωστόσο, οι υπερβολές στους κήπους -σε αντίθεση με το παρελθόν- δεν ενθαρρύνονται, με πινακίδες που προειδοποιούν τους επισκέπτες ότι βρίσκονται σε μια «ελεγχόμενη ζώνη κατανάλωσης αλκοόλ».
Αν και παραμένουν λίγα απομεινάρια, η κληρονομιά των αυθεντικών Vauxhall Pleasure Gardens ζει. Ο Κόουκ πιστεύει ότι ο κήπος βοήθησε στο να τεθούν τα θεμέλια για το Λονδίνο ως μια σύγχρονη, κοσμοπολίτικη πόλη και μια πολιτιστική, γαστρονομική και με έντονη νυχτερινή ζωή πρωτεύουσα, κάτι που τονίζεται από την παρουσία του εμβληματικού χώρου της LGBTQ+ κοινότητας, της Royal Vauxhall Tavern, που χτίστηκε το 1862, λίγο μετά το κλείσιμο του κήπου, και τώρα βρίσκεται στην άκρη του κήπου.
«Οι κήποι αναψυχής δεν τελείωσαν, απλώς μεταμορφώθηκαν σε άλλα πράγματα», είπε ο Κόουκ. «Είναι η τηλεόραση, οι ταινίες, οι καφετέριες και τα ταξίδια μας στο εξωτερικό. Το DNA του Vauxhall είναι παντού».
Και ίσως, δεδομένων των τρεχουσών συνθηκών, οφείλουν να επιστρέψουν. «Δεν υπάρχει κανένας λόγος που να μην μπορούσες να τους κάνεις να λειτουργήσουν σήμερα», είπε η Σέπερντ-Ρόμπινσον. «Δεν θα ήταν υπέροχο να έχουμε εκθέσεις τέχνης και δείπνο κάτω από τα αστέρια;».