Η φοβερή πανδημία της ισπανικής γρίπης (1918-20) που προκάλεσε 50 εκατομμύρια και πλέον νεκρούς, έφερε για πρώτη φορά στο προσκήνιο, τη χρήση της μάσκας ως μέτρο προστασίας έναντι του θανατηφόρου ιού.
Και τότε, όπως και σήμερα, σε περιόδους και τόπους έξαρσης, η μάσκα ήταν υποχρεωτική. Και τότε, όπως και σήμερα, υπήρχαν οι αρνητές της μάσκας. Η ιστορία επαναλαμβάνεται.
Σε μία σπάνια φωτογραφία από την Καλιφόρνια του 1918, αστυνομικός έχει σταματήσει ένα ζευγάρι στο δρόμο. Ο άντρας φοράει μάσκα, αλλά η γυναίκα όχι. Ο αστυνομικός φαίνεται να της λέει «Γιατί δεν φοράς μάσκα;».
Σε άλλη φωτογραφία, επίσης από την Καλιφόρνια του 1918, βλέπουμε άνδρες και γυναίκες με λευκές μάσκες. Μία γυναίκα στο στήθος της φέρει το προειδοποιητικό μήνυμα Wear a Mask or Go to Jail (Φόρεσε μάσκα ή πήγαινε φυλακή).
Το πρόστιμο για τους παραβάτες ήταν 10 δολάρια ή 10 μέρες φυλάκιση.
Το San Francisco ήταν μία από τις πόλεις που είχε χτυπηθεί περισσότερο από τον φονικό ιό της λεγόμενης ισπανικής γρίπης. Στις 22 Οκτωβρίου 1918, ο Δήμαρχος της πόλης James Rolph, ανακοίνωσε την υποχρεωτική χρήση της μάσκας.
Σε φωτογραφία του 1918, χαρακτηριστική είναι η μεγάλη ουρά που σχηματίζουν πολίτες του San Francisco για να προμηθευτούν μάσκες. Το κατάστημα είναι πιθανώς φαρμακείο και έχει ταμπέλες με την ένδειξη INFLUENZA WEAR YOUR MASK. Η φωτογραφία όμως, απαθανατίζει ένα τεράστιο λάθος: Οι άνθρωποι συνωστίζονται στην ουρά.
Οι αρνητές της μάσκας στην ισπανική γρίπη
Υπήρξαν τότε και αυτοί που αρνήθηκαν να φορέσουν μάσκα. Στις εφημερίδες της εποχής, καταγράφεται η δράση της οργάνωσης Anti-Mask League που στις 25 Ιανουαρίου 1919 κάλεσε σε Συνάντηση Κατά της Μάσκας. Τα μέλη και οι υποστηρικτές της οργάνωσης ισχυρίζονταν ότι δεν υπήρχε επιστημονική τεκμηρίωση ως προς την προστασία που φέρνει η μάσκα, ότι η χρήση της ίσως ήταν επικίνδυνη και ότι ο εξαναγκασμός αποτελούσε καταπάτηση δημοκρατικών δικαιωμάτων.
Τι συνέβη με τις μάσκες για την Ισπανική Γρίπη στην Ελλάδα
Στην πατρίδα μας δεν υπήρξε πόλεμος απόψεων γύρω από την μάσκα, γιατί τότε, ούτε καν προτάθηκε η χρήση της.
Δημοσίευμα στην εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ τον Οκτώβριο του 1918, όταν δηλαδή η πανδημία άφηνε καθημερινά εκατοντάδες νεκρούς, αναφέρει:
«Προ του κινδύνου της γρίπης, η Κυβέρνησις πολύ προ της εμφανίσεως της νόσου, έσπευσεν να ζητήση πληροφορίας περί των μέτρων, τα οποία ελαμβάνοντο εις τα άλλα Κράτη περί του αοράτου εχθρού…».
(ΕΜΠΡΟΣ 17 Οκτ 1918)
Η τότε κυβέρνηση έσπευσε λοιπόν να ζητήσει πληροφορίες από τα άλλα κράτη, όμως τα μέτρα που ανακοινώνονται στη συνέχεια, δεν περιλαμβάνουν χρήση της μάσκας. Το γεγονός σήμερα μοιάζει ανεξήγητο. Η χρήση της μάσκας που εφαρμόζεται στην Αμερική, στην Ευρώπη ακόμη και στην Αυστραλία, δεν προτείνεται από τους έλληνες ειδικούς που αποτελούν το «ιατροσυνέδριον» αντίστοιχο της σημερινής επιτροπής λοιμοξιολόγων. Τα μόνα μέτρα που προτείνονται είναι η «αποφυγή των συγκεντρώσεων», κλείσιμο σχολείων, κάποιων καταστημάτων (όπως καφενείων, θεάτρων) και η κατά τόπους καραντίνα.
Τα σκόρδα, το ούζο και τα άλλα γιατροσόφια ως προληπτικά κατά της γρίπης είναι κωμικά
Το ίδιο δημοσίευμα αναφέρει ότι το ιατροσυνέδριο πραγματοποιήθηκε υπό την Προεδρίαν του Υπουργού Εσωτερικών (Υπουργός Εσωτερικών ο Κων/νος Ρακτιβάν) και ανακοίνωσε ότι:
«Το μικρόβιον της γρίπης, μεταδιδόμενον διά του αέρος, δεν είνε δυνατόν να απομονωθή. Εφ’ όσον δε δεν υπάρχει φάρμακον το οποίον να θανατώνη τούτο, ούτε εμβόλιον προληπτικόν, άμυνα κατά της γρίπης δεν είνε ευχερής. Τουλάχιστον κρατικά μέτρα δεν δύνανται να φέρουν άμεσον αποτέλεσμα. Τα άτομα δέον να λαμβάνουν αφ’ εαυτών τα υποδεικνυόμενα μέτρα. Και συγκεντρούνται ταύτα εις ένα μόνον σχεδόν. Την αποφυγήν των συγκεντρώσεων. Είνε το μόνον φάρμακον. Τα σκόρδα, το ούζο και τα άλλα γιατροσόφια ως προληπτικά κατά της γρίπης είναι κωμικά»
(ΕΜΠΡΟΣ 17 Οκτ 1918)
Το δημοσίευμα αποκαλύπτει ότι πολλοί μπροστά στον τρόμο της θανατηφόρας αρρώστιας, κατέφευγαν στα λαϊκά γιατροσόφια, στο σκόρδο και στο ούζο.
Τα θύματα της πανδημίας του 1918
Στην διάρκεια της πανδημίας, στην Αθήνα 1.668 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και στη Θεσσαλονίκη 5.284 (Κοπανάρης Φ. Η δημόσια υγεία εν Ελλάδι, τύποις Χρ. Χρονόπουλου. 1933).
Πολλοί θάνατοι σημειώθηκαν επίσης στην Πάτρα, στα Γρεβενά στα Τρίκαλα και σε άλλα μέρη της χώρας. Τα θύματα, εκτός από τα παιδιά έως πέντε ετών, ήταν κυρίως άνδρες μεγαλύτεροι των δεκαπέντε ετών, ιδίως ανάμεσα είκοσι πέντε και σαράντα ετών, που ήταν στρατιώτες και αξιωματικοί ή προέρχονταν από λαϊκά στρώματα. Οι πυκνοκατοικημένες λαϊκές συνοικίες της πρωτεύουσας, κατέγραψαν τα περισσότερα θύματα, αλλά ο ιός δεν εξαίρεσε καμιά συνοικία.
Και οι «θαυματουργές» ενέσεις σουμπλιμέ που κατέληξαν... επιβλαβείς
Στις 24 Οκτωβρίου 1918 ο κόσμος πανηγύρισε από την «σωτήρια είδηση» που διάβασε στις εφημερίδες: «Βιενναίος καθηγητής ανεκάλυψεν το φάρμακον της γρίπης!»
Αναλυτικότερα, η είδηση ανέφερε:
«Το Υπουργείον των Εξωτερικών διεβίβασεν χθες την νύκταν εις το Υπουργείον των Εσωτερικών εξόχως ενδιαφέρον τηλεγράφημα εκ Βέρνης, διά του οποίου αγγέλλεται, ότι ο εκ Βιέννης καθηγητής Σάϊλερ ανεκάλυψεν, ότι αιτία της γρίπης είνε στρεπτόκοκκος, όστις καταστρέφεται ασφαλώς, με ενέσεις διαλύσεως άχνης υδραργύρου (σουμπλιμέ).
Το τηλεγράφημα, επίσης, αναφέρει, ότι διά των ενέσεων τούτων η θνησιμότης ήτις ανήρχετο εις 80% επί των προσβαλλομένων, κατήλθεν εις το μηδέν, τουτέστιν επιτυγχάνεται πλήρης ίασις».
(ΕΜΠΡΟΣ 24 Οκτ 1918)
Δυστυχώς οι ενέσεις σουμπλιμέ, αποδείχτηκαν γρήγορα όχι μόνο αναποτελεσματικές ως προς τη νόσο, αλλά και επιβλαβείς στην υγεία.
Πάντως, η ισπανική γρίπη στην Ελλάδα έχασε την έντασή της τον Δεκέμβριο του 1918. Η πατρίδα μας, μαζί με άλλες χώρες, όπως η γειτονική Βουλγαρία, δεν γνώρισε επανάκαμψη της επιδημίας στις αρχές του 1919, όπως για παράδειγμα συνέβη στις ΗΠΑ.