Ως εμβληματική του ελληνικού υπαρξισμού, θεωρείται η φωτογραφία με τις δύο νεαρές Ελληνίδες υπαρξίστριες, που χορεύουν με το λαμπερό χαμόγελο της νιότης στα χείλη. Πάνω τους, μια ξύλινη ετοιμόρροπη οροφή κατόρθωσε να στεγάσει το πιο όμορφο ελληνικό καλοκαίρι. Στον απέναντι τοίχο ζωγραφιές που αποτελούσαν την κύρια διακόσμηση της παράγκας.
O Εθνικός Σύλλογος των Υπαρξιστών ο Φιλόσοφος Διογένης, θα προκαλέσει το πρώτο αυτόνομο νεανικό κίνημα μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Από την ταπεινή παράγκα του Ψυρρή, θα φανεί ένα φως χαράς, ένα θαρραλέο κάλεσμα για «σπάσιμο της ρουτίνας».
Το κίνημα των Ελλήνων υπαρξιστών, αρχίζει από μικρή παρέα του 1950, αλλά απογειώνεται ξαφνικά το καλοκαίρι του 1953 δημιουργώντας το ελληνικό καλοκαίρι της αγάπης.
Οι Έλληνες υπαρξιστές εμφανίζουν ένα τρόπο ζωής που αποτελεί εν πολλοίς πρόδρομο των χίπις. Κέντρο δράσης τους, μια ξύλινη παράγκα, 20 μέτρα μήκος και 5 μέτρα φάρδος με πατάρι 5Χ5, στην οδό Σαρρή 29 στου Ψυρρή. Η παράγκα ήταν η κατοικία και ταυτόχρονα το εργαστήριο του Σίμου Τσαπνίδη, όπου το καλοκαίρι κατασκευάζονταν αντίσκηνα και ομπρέλες θαλάσσης και το χειμώνα επιδιορθώνονταν καθίσματα και καλύμματα αυτοκινήτων.
Η παράγκα, ήταν ανώγεια, ανέβαινες δύσκολα από την κακιά σκάλα (όπως η ίδιοι ονόμαζαν μια στενή μισοσπασμένη ξύλινη σκάλα), σχεδόν κατακόρυφη. Από καταπακτή έμπαινες στο εσωτερικό, και βρισκόσουν σ’ ένα εξαίσιο σουρεαλιστικό μπέρδεμα: Ραπτομηχανές, έργα γλυπτικής, καθίσματα αυτοκινήτων, σπασμένες καρέκλες και μοτέρ ανακατεμένα με τα κίτρινα και κόκκινα πουλόβερ του Σίμου.
Στην οροφή κρεμασμένα σκεπάρνια, σαμπρέλες, καθίσματα, καραβάκια και ό,τι άλλο μπορούσε να βάλει ο «υπαρξιστικός νους». Στους τοίχους στερεωμένες με πινέζες φωτογραφίες, ποιήματα, ζωγραφιές και συνθήματα γραμμένα με κιμωλία. Ένα από αυτά έλεγε «Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ ΕΙΝΑΙ ΚΡΙΣΙΜΟΣ ΑΛΛΑ ΟΧΙ ΑΠΕΛΠΙΣΤΙΚΗ!» ένα άλλο «ΑΝ ΑΠΕΛΠΙΣΤΕΙΣ, ΜΗΝ ΑΠΕΛΠΙΖΕΣΑΙ!».
Μέχρι το τέλος του 1952, οι υπαρξιστές του Ψυρρή είναι μια μικρή παρέα, αλλά στις 24 Ιανουαρίου 1953, κάνουν ένα σουρεαλιστικό πάρτι, που τους κάνει διάσημους. Το πάρτι γίνεται πρωτοσέλιδο θέμα οι εφημερίδες δημοσιεύουν ρεπορτάζ για τους περίεργους τύπους που χορεύουν μπούγκι και τρώνε γιαούρτι και ρέγκες. Ο δημοσιογράφος Κώστας Αβραμόπουλος γράφει στην εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ και χαρακτηρίζει την παράγκα «ιπτάμενη», οι υπαρξιστές ενθουσιάζονται και υιοθετούν αμέσως τον χαρακτηρισμό.
Το υπαρξιστικό πάρτι έχει μεγάλη επιτυχία και η παρέα του Σίμου αποφασίζει να διοργανώσει και δεύτερο, που θα γίνει δύο εβδομάδες αργότερα, στις 7 Φεβρουαρίου. Αυτή τη φορά δημιουργείται το αδιαχώρητο…Αγόρια και κορίτσια χορεύουν τρελό μπούγκι-μπούγκι και η παράγκα κλυδωνίζεται επικίνδυνα. Η Αστυνομία που φοβάται μήπως πέσει, σταματά το πάρτι για να ελέγξει…τη στατική ασφάλεια. Δεν είναι ξεκάθαρο με ποιο τρόπο το ΣΤ Αστυνομικό Τμήμα κατορθώνει και πιστοποιεί την στατική επάρκεια των δοκαριών και τελικά επιτρέπει να συνεχίσουν το πάρτι.
Τα δύο αυτά πάρτι, αρκούν για να εστιάσουν τα φώτα της δημοσιότητας, οι δημοσιογράφοι αρχίζουν να επισκέπτονται την παράγκα και να παίρνουν συνεντεύξεις. Γράφονται πολλά, τα περισσότερα τραβηγμένα, οι εφημερίδες υπερθεματίζουν και προσπαθούν να δημιουργήσουν όσο πιο τρελό θέμα γίνεται για να πουλήσουν. Τελικά, οι δραστηριότητες των υπαρξιστών του Ψυρρή, γίνονται τακτικό ανάγνωσμα, προκαλούν μεγάλη εντύπωση, και η νεολαία που χρόνια αναζητά ένα πρότυπο, αρχίζει να τους μιμείται.
@page { margin: 2cm } p { margin-bottom: 0.25cm; line-height: 120% } a:link { so-language: zxx }
Δεν υπήρχε κοινή υπαρξιστική αμφίεση. Το ντύσιμο, τα μαλλιά και τα μούσια, ακολουθούσαν τη φαντασία και τον αυτοσχεδιασμό του καθένα ξεχωριστά
Η δράση των υπαρξιστών
Αδιαμφισβήτητος αρχηγός των υπαρξιστών είναι ο αγράμματος τσαγκάρης, Σίμος Τσαπνίδης. Υπαρχηγοί και θεωρητικοί της κίνησης αναδεικνύονται δύο. Ο Μιχάλης Χαλκιαδάκης, με το ψευδώνυμο Χάλκης και ο φοιτητής Κυριάκος Χατζηγεωργίου με το ψευδώνυμο Τζότζος ή Τζο. Αυτοί οι τρεις, αποτελούν την ηγετική ομάδα των υπαρξιστών που γρήγορα επηρεάζουν χιλιάδες σε όλη την Ελλάδα.
Δεν υπήρχε κοινή υπαρξιστική αμφίεση. Το ντύσιμο, τα μαλλιά και τα μούσια, ακολουθούσαν τη φαντασία και τον αυτοσχεδιασμό του καθένα ξεχωριστά. ΄Εβλεπες αγόρια με καλοχτενισμένα μαλλιά και άλλα αχτένιστα. Μερικοί είχαν μούσι. Ένας από τους υπαρξιστές, ο Αιμίλιος, κυκλοφορούσε μ’ ένα τεράστιο Ναπολεόντειο καπέλο, που μερικές φορές πάνω του έβαζε ένα κουταβάκι. Έχουμε φωτογραφίες του Πιτ Κουτρουμπούση με ημίψηλο και του Σίμου με κοστούμι φτιαγμένο από δεκάδες διαφορετικά κομμάτια ύφασμα. Άλλες κοπέλες φορούσαν τις συνηθισμένες φούστες της εποχής και άλλες στενά κολλητά παντελόνια και μπερέδες. Η διάθεση όμως ήταν κοινή και συνοψιζόταν στο τρίπτυχο ΚΕΦΙ-ΧΑΡΑ-ΖΩΗ.
Συχνά πήγαιναν εκδρομές –μπροστά το τζιπ του Σίμου με την επιγραφή ΤΟ ΙΠΤΑΜΕΝΟ ΓΑΪΔΟΥΡΙ, μετέφερε μέχρι και δέκα υπαρξιστές και ακολουθούσαν δυο φορτηγά που μετέφεραν τους υπόλοιπους. Απαράβατος όρος για να συμμετάσχει κάποιος στην εκδρομή ήταν να συνοδεύεται από ντάμα- κατά τους υπαρξιστές ντάμα θεωρούνταν και μία…γιαγιά! Έχουν σωθεί μερικά από τα εκδρομικά προγράμματα που φιλοτεχνούσαν και τύπωναν στον πολύγραφο οι δύο νεαροί φίλοι Πιτ Κουτρουμπούσης και Αντώνης Ευθυμιάδης. Στις εκδρομές διοργάνωναν παλαιστικούς και ποδοσφαιρικούς αγώνες, ξιφομαχία, ομιλίες και διαγωνισμούς χορού. Διαγωνίζονταν στην αντοχή, χόρευαν μέχρι εξαντλήσεως, το ζευγάρι που έμενε τελευταίο κέρδιζε μια ρέγκα! Η ρέγκα ήταν το αγαπημένο τους φαγητό και συχνά η τιμητική απονομή για πράξη εξαίρετη. Συμβόλιζε την λαϊκή καταγωγή του κινήματος ενώ άλλες φορές γινόταν το χιουμοριστικό όπλο αντιμετώπισης του καθωσπρεπισμού και κάθε τι που φάνταζε υπερβολικό και πομπώδες.
Ο σεισμός των Ιονίων
Είναι σίγουρο ότι η αστυνομία θα έβρισκε τρόπο να κλείσει την παράγκα, αμέσως ύστερα από τις πρώτες αντιδράσεις της συντηρητικής κοινωνίας, όμως οι υπαρξιστές κερδίζουν μερικούς μήνες ζωής ύστερα από μια εντυπωσιακή πράξη φιλανθρωπίας. Στον μεγάλο σεισμό των Ιονίων, ήταν οι μόνοι που κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν ένα μεγάλο για την εποχή ποσό(4.300.000 δρχ.) και να το διαθέσουν για την ανακούφιση των σεισμοπλήκτων. Τα γεγονότα έχουν ως εξής…
Τον Αύγουστο του 1953, ισχυρότατος σεισμός έπληξε τα νησιά του Ιονίου. Η Ζάκυνθος σχεδόν ισοπεδώθηκε. Η Ιθάκη και η Κεφαλονιά, θρήνησαν εκατοντάδες νεκρούς. Ήταν μία από τις μεγαλύτερες καταστροφές που έπληξαν την μεταπολεμική Ελλάδα. Οι υπαρξιστές αποφασίζουν να διοργανώσουν ένα πάρτι, με σκοπό να μαζέψουν όσο περισσότερο κόσμο μπορούσαν και να κάνουν έρανο για να βοηθήσουν άμεσα τους πληγέντες. Για τον σκοπό αυτό, φυσικά δεν αρκούσε η παράγκα. Συμφωνούν με τον ιδιοκτήτη του κέντρου ΚΟΜΠΑΡΣΙΤΑ, ένα μαγαζί με τεράστιο κήπο στη Νέα Φιλαδέλφεια. Στέλνουν επιστολή στον Αλέκο Σακελλάριο, και του ζητούν συμπαράσταση. Όταν η είδηση ανακοινώνεται, ακολουθούν φοβερά άρθρα σε εφημερίδες και περιοδικά που κατηγορούν τους «αλήτες που τολμούν να κάνουν πάρτι». Ο Σακελλάριος, γράφει ένα πύρινο άρθρο στην ΑΚΡΟΠΟΛΗ και κατακεραυνώνει τους στενοκέφαλους. Γράφει πως τα λεφτά είναι απαραίτητα από όπου και αν προέρχονται και θα απαλύνουν την τρομερή δυστυχία. Μπαίνει στο πλευρό τους και το πάρτι γίνεται στις 2 Σεπτεμβρίου 1953.
Οι υπαρξιστές φτιάχνουν ομοίωμα της παράγκας που μπορεί να χωρέσει το συγκρότημά τους, τους PJC.
Το ομοίωμα επιγράφεται με δεκάδες συνθήματα, έχει χάρτινα φτερά, καμινάδα και μπαίνει πάνω σε πλατφόρμα για να ρυμουλκηθεί από το τζιπ του Σίμου. Το τζιπ φυσικά δεν μπορεί να σύρει αυτό το βάρος και ειδοποιούν φορτηγό που θα ρυμουλκήσει τελικά, τζιπ και ομοίωμα.
Στο πάρτι των υπαρξιστών οι PJC δίνουν ρεσιτάλ κεφιού ενώ τα παιδιά χορεύουν μπούγκι και κόνγκα. Εκείνη τη νύχτα, οι υπαρξιστές συναντούν αναγνωρισμένους καλλιτέχνες και δημιουργούν το πιο ενδιαφέρον καλλιτεχνικό γεγονός στην Αθήνα. Η Σοφία Βέμπο τραγουδά ενώ οι PJC παίζουν μπούγκι. Ο ηθοποιός Βασίλης Λογοθετίδης αυτοσχεδιάζει με ποτήρια στο κεφάλι και οι υπαρξιστές αγωνίζονται στην ξιφομαχία. Ο Γιώργος Οικονομίδης, ο Αλέκος Σακελλάριος, ο Χρήστος Γιαννακόπουλος, η Ίλυα Λυβικού..είναι συγκινητικό να διαβάζει κανείς ονόματα ανθρώπων που χωρίς να έχουν καμία προηγούμενη επαφή με τα παιδιά της παράγκας, συναδελφώνονται μαζί τους για τον ιερό σκοπό. Στο πάρτι γίνεται έρανος και συγκεντρώνονται 4.200.000 δρχ. Άλλες 100.000 δρχ. δίνουν στην Αρχιεπισκοπή τα παιδιά από δικό τους εσωτερικό έρανο. Για λίγο καιρό οι υπαρξιστές γίνονται λαϊκοί ήρωες και δρουν ανενόχλητοι. Οι επόμενοι τρεις μήνες θα φέρουν και το αποκορύφωμα στο πιο τολμηρό νεανικό όνειρο που γνώρισε η Ελλάδα. Μετά από αυτό έρχεται το τέλος…
Το τέλος των υπαρξιστών
Αμέσως μετά την Πρωτοχρονιά του 1954, η Γενική Ασφάλεια ενεργοποιεί σχέδιο αντιμετώπισης του «υπαρξιστικού κινδύνου». Αστυνομικοί που υποδύονται τους υπαρξιστές μπαίνουν στην παράγκα. Σκοπό έχουν να βρουν ενοχοποιητικά στοιχεία, το οτιδήποτε θα μπορούσε να θεωρηθεί επικίνδυνο για τα «χρηστά ήθη» της εποχής. Τα ενοχοποιητικά στοιχεία που βρίσκουν τελικά, είναι αστεία, αλλά για το κλίμα της εποχής φαίνεται πως είναι σοβαρά…
- αγόρια και κοπέλες καπνίζουν και κάθονται στο πάτωμα
- υπάρχουν ζωγραφικοί πίνακες με γυμνά και
- ποιήματα που εξυμνούν τον έρωτα…
Η αναφορά γίνεται στον Νομάρχη Αττικής και ο Νομάρχης ζητά το κλείσιμο της παράγκας. Στις 21 Ιανουαρίου 1954, η Γενική Ασφάλεια κάνει έφοδο και συλλαμβάνει όλους τους παρευρισκόμενους. Η κατηγορία είναι «συμμετοχή σε όργια». Τα παιδιά μεταφέρονται στο ΣΤ αστυνομικό τμήμα, όπου ανακρίνονται μέχρι το πρωί για να ομολογήσουν. Όταν τελικά δεν ομολογούν –αφού δεν έχουν τίποτα να ομολογήσουν- ειδοποιούνται οι γονείς και αφήνονται ελεύθερα με την απειλή ότι θα «τα μαυρίσουν αν τα ξαναπιάσουν». Η παράγκα κλείνει μέχρι να εκδικαστεί η υπόθεση. Η δίκη αρχίζει τον Ιούνιο του 1954 και είναι μια ιλαροτραγωδία…
Η κατηγορία «περί διδασκαλίας του ελευθέρου έρωτα» στηρίζεται στο ποίημα «Λεύτερος είναι ο έρωτας» του Χάλκη, που η Ασφάλεια βρήκε στην παράγκα. Στο δικαστήριο καταλήγουν να δικάσουν ένα από τα ωραιότερα ποιήματα της εποχής!
Τελικά το δικαστήριο «των εν Αθήναις Εφετών» (15 Ιουλίου 1955), αποφασίζει το οριστικό κλείσιμο της παράγκας, με το σκεπτικό ότι «η λειτουργία του συλλόγου απέβη παράνομος, ανήθικος και αντίθετος προς την δημοσίαν τάξιν». Η απόφαση αυτή, ουσιαστικά αποδεικνύει ότι η κοινωνία της εποχής δεν μπορεί να δεχθεί κανένα φαινόμενο νεανικής ελευθερίας. Για την Ελλάδα, είναι ακόμη πολύ νωρίς. Τον Σεπτέμβριο του 1956, ο Σίμος θα φύγει από την Ελλάδα και ο ελληνικός υπαρξισμός, σβήνει οριστικά.
Φωτογραφίες: Αρχείο Μανώλη Νταλούκα