Η θυελλώδης ιστορία του «τοξικού ανδρισμού», που ξεκίνησε κάπως αθώα, αλλά κατέληξε να εργαλειοποιείται από τραμπικές και λοιπές ατζέντες.
Εδώ και σχεδόν μια δεκαετία, ζούμε κάτω από το σύννεφο της «τοξικής αρρενωπότητας». Είναι ένας όρος που φαίνεται να βρίσκεται παντού και χρησιμοποιείται για να περιγράψει σχεδόν τα πάντα, από την... πλοκή στην ταινία «Barbie» μέχρι τα απώτερα κίνητρα όσων κάνουν τρομοκρατικά χτυπήματα. Ο όρος επινοήθηκε πολύ πριν από τον Ντόναλντ Τραμπ, τον Ελον Μασκ και τα λοιπά «τοξικά αρσενικά» της εποχής μας, καθώς προέκυψε από το κίνημα των Μythopoets.
Οι Mythopoets [Μυθοποιητές] ήταν μια ομάδα ανδρών ακτιβιστών, συγγραφέων και θεραπευτών που πρόσκεινταν στους χίπις με επικεφαλής τον ποιητή Robert Bly. Τα βιβλία του Bly έκαναν λόγο για την αξιοποίηση του αρχέγονου «Άγριου Άνδρα» που βρίσκεται μέσα μας και την ανακάλυψη «των ανδρικών μας συναιασθημάτων». Ήταν λίγο χίπικη, λίγο New Age κουλτούρα, αλλά πάντως εντελώς αθώα και μακριά από τις καθηλώσεις και τις παθογένειες της σύγχρονης τοξικής αρρενωπότητας.
Αυτό που θεωρούμε ως «σύγχρονη αρρενωπότητα» είναι μια αρκετά πρόσφατη εφεύρεση. Οι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι χαρακτηριστικά όπως η σωματική και συναισθηματική σκληρότητα και ο σκληρός ατομικισμός ήρθαν στο επίκεντρο μόλις στα τέλη του 19ου αιώνα.
Από τον Teddy Roosevelt που ηγήθηκε των Rough Riders και έγραψε ομιλίες προς τους προσκόπους για την αξία της «επίπονης ζωής», μέχρι τους ειδικούς που προέτρεπαν τους γονείς να σκληραγωγήσουν τους θηλυπρεπείς γιους τους βάζοντάς τους να κοιμηθούν πάνω σε σκληρά στρώματα, οι αγγλοσάξονες άνδρες λατρεύουν να... ανησυχούν για τον ανδρισμό τους.
Το πέρασμα στο σήμερα
Μέχρι τη δεκαετία του 1980, οι ίδιοι αυτοί άνδρες αισθάνονταν (για άλλη μια φορά) μπερδεμένοι σχετικά με τον ανδρισμό τους. Ο φεμινισμός έφερνε τις γυναίκες στον εργασιακό χώρο και αμφισβητούσε τους παραδοσιακούς ρόλους των φύλων.
Σύμφωνα με τον Bly, η λύση για την δυσφορία αυτή που ένιωθαν πολλοί βρισκόταν στο μυθικό παρελθόν και στο να έρθει κανείς σε επαφή με τον «Άγριο Άνδρα» που έκρυβαν μέσα τους. Αυτό έγινε η κεντρική μεταφορά του μπεστ σέλερ του Bly το 1990 «Iron John: A Book About Men» το οποίο υποστηρίζει ότι το εργασιακό άγχος και οι απαιτήσεις της οικογενειακής ζωής αναγκάζει τους άντρες να καταπιέζουν τον εσωτερικό τους «Άγριο Άνθρωπο» [ό,τι και αν σημαίνει αυτό].
Οπότε, είτε θα καταφέρνουν να τον «εγκλωβίσουν» μέσα τους και να γίνουν «μαλθακοί άνδρες», είτε ο «Άγριος Άνδρας» θα καταφύγει σε κρίσεις οργής και βίας: αυτό που οι Μυθοποιοί ονόμασαν «τοξική αρρενωπότητα».
Η πρώτη χρήση του όρου
Οι πραγματικές λέξεις «τοξική αρρενωπότητα» εμφανίστηκαν για πρώτη φορά σε έντυπη μορφή το 1990, σε ένα άρθρο του Daniel Gross στο The New Republic. Εκεί, ο συντάκτης κάνει μια επισκόπηση των εκκολαπτόμενων ανδρικών κινημάτων της εποχής, με σκίτσα πικραμένων πατεράδων σε διαμάχες για την επιμέλεια των παιδιών.
Προς το τέλος του κειμένου, ο Gross παρουσιάζει μια συνέντευξη με έναν από τους κορυφαίους Mythopoets, τον Shepherd Bliss, ο οποίος διατυπώνει αυτόν τον πρώτο ορισμό της τοξικής αρρενωπότητας.
«Χρησιμοποιώ τον ιατρικό όρο, γιατί πιστεύω ότι όπως κάθε ασθένεια, έτσι και η τοξική αρρενωπότητα έχει αντίδοτο», είπε ο Μπλις στον Gross. Για τον Bliss, η «τοξική» αρρενωπότητα ήταν σαν μια ασθένεια που αντιπαρατίθεται σε μια ιδανική «υγιή» αρρενωπότητα.
Οι πατέρες που παράτησαν τους γιους τους
Από τους Mythopoets, η τοξική αρρενωπότητα παραλήφθηκε στην συνέχεια από κοινωνιολόγους, ψυχολόγους και οικονομολόγους και στα μέσα της δεκαετίας του 1990, εν μέσω της νεοφιλελεύθερης αποψίλωσης του κράτους πρόνοιας των ΗΠΑ, όλο το φταίξιμο έπεσε πάνω στον... απόντα πατέρα.
Οι απόντες (ή, έστω, ωσεί παρόντες) πατέρες έγιναν ο αποδιοπομπαίος τράγος για την αύξηση της φτώχειας και της εγκληματικότητας. Στο βιβλίο του 1993 «Man Enough: Fathers, Sons, and the Search for Masculinity»], ο ψυχολόγος Frank Pittman συνέδεσε - χωρίς πολλά εμπειρικά στοιχεία, είναι η αλήθεια - τη βία με την έλλειψη του πατέρα και του πατρικού προτύπου.
«Σε όλη την κοινωνία, καθώς η οικογενειακή ζωή καταρρέει και οι πατέρες εγκαταλείπουν τους γιους τους, το ποσοστό βίας εκτοξεύεται στα ύψη», έγραψε. Για τον Pittman, αυτή η απουσία του πατέρα αναγκάζει τους νεαρούς άνδρες να αναζητούν αρσενικά πρότυπα στους ανώριμους συνομηλίκους τους ή στους... ήρωες των ταινιών δράσης (και είχαμε μπόλικες τέτοιες στα τέλη της δεκαετίας του '80 και στις αρχές του '90).
«Χωρίς έναν πατέρα μέσα στο σπίτι μας μπορεί να οδηγηθούμε σε μια υπερβολική, ακόμη και άκρως τοξική, αρρενωπότητα», έγραφε ο Πίτμαν.
Στο κοινωνικό περιθώριο
Σταδιακά, η τοξική αρρενωπότητα μετατοπίστηκε από έναν όρο που σχετίζεται άρρηκτα με την αυτοβοήθεια σε μια φασόν κοινωνιολογική ετικέτα που εφαρμόζεται συλλήβδην σε αγόρια και άνδρες που βρίσκονται στην περιφέρεια (ή στον υπόκοσμο) της κοινωνίας.
Οι φυλακόβιοι, οι βετεράνοι του στρατού και οι άνεργοι άντρες της εργατικής τάξης... ξαφνικά έτειναν προς την τοξική αυτή αρρενωπότητα. Στην έρευνά της, η Δρ Carol Harrington, ανώτερη λέκτορας στη Σχολή Κοινωνικών και Πολιτισμικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Victoria του Wellington της Νέας Ζηλανδίας, υποστηρίζει ότι «οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής στις ΗΠΑ υιοθέτησαν την ιδέα ότι η απαιτούμενη διόρθωση της αμερικανικής οικογένειας απαιτούσε να γίνουν οι φτωχοί και οι μαύροι άνδρες καλύτεροι πατέρες (και πιο παραγωγικοί εργαζόμενοι)». Α, και να παρακολουθήσουν επειγόντως [μαθήματα σχέσεων».
Σε πολλές περιπτώσεις, η εναλλακτική λύση στα μαθήματα σχέσεων ήταν η φυλακή, όπου οι ερευνητές βρήκαν ένα ακόμη βαθύτερο πηγάδι τοξικότητας. Σε ένα άρθρο του 2005 με τίτλο «Η τοξική αρρενωπότητα ως εμπόδιο στη θεραπεία ψυχικής υγείας στις αμερικανικές φυλακές», ο ψυχίατρος Dr. Terry Kupers διατύπωσε έναν ορισμό της τοξικής αρρενωπότητας με βάση τις εμπειρίες του από τη θεραπεία κρατουμένων στις φυλακές της Καλιφόρνιας.
«[Είναι] η συμπυκνωμένη έκφραση μιας μορφής αρρενωπότητας στον έξω κόσμο», είπε, υποστηρίζοντας ότι η βία και η σεξουαλική κακοποίηση που έβλεπε στις φυλακές δεν ήταν ξεχωριστή από την υπόλοιπη κοινωνία, αλλά... η λογική της κατάληξη.
Ένας σωστός ορισμός
Τούτων δοθέντων, όρισε την τοξική αρρενωπότητα ως «τον συνδυασμό όλων των κοινωνικά οπισθοδρομικών ανδρικών χαρακτηριστικών που χρησιμεύουν στην προώθηση της κυριαρχίας, της υποτίμησης των γυναικών, της ομοφοβίας και της αλόγιστης βίας».
Ηταν αυτός ακριβώς ο ορισμός του 2005 που εξαπλώθηκε από τον ακαδημαϊκό χώρο στη φεμινιστική μπλογκόσφαιρα και πέρα από αυτήν.
Η alt-right προσκόλληση στην αρρενωπότητα
Για τους συντηρητικούς, η έννοια της τοξικής αρρενωπότητας καταρρίπτει τις αρετές και τους τρόπους ζωής που αγαπούν: τη δύναμη, την τιμή, το καθήκον και τη γενναιότητα -αν και, φυσικά, θα έλεγε κάποιος ορθά, αυτές οι αρετές δεν είναι αποκλειστικό πεδίο των ανδρών.
Αλλά ελλείψει αυτών των παραδοσιακών ανδρικών αρετών, ο Τραμπ, ο Ελον Μασκ και οι πολλοί οπαδοί τους είναι ανίκανοι να φανταστούν άλλου είδους ανδρικά ιδανικά, οπότε προσκολλώνται ακόμα πιο πολύ στα παλιά.
Αυτό το πισωγύρισμα στο πώς ήταν οι άντρες κάποτε «αναγκάζει» τους τραμπιστές του MAGA να... θυμούνται με τρυφερότητα τις «παλιές καλές μέρες». «Μου λείπει μια κυρίαρχη αρρενωπότητα», εξομολογήθηκε ο άλλοτε φιλελεύθερος κωμικός Τζέρι Σάινφελντ σε μια πρόσφατη εμφάνισή του στο podcast του Μπάρι Βάις. «Καταλαβαίνω το τοξικό.... Αλλά και πάλι, μου αρέσει ένας πραγματικός άνδρας».
Σήμερα, η ίδια αυτή «τοξική αρρενωπότητα» φαίνεται να αποτελεί περισσότερο αντικείμενο χλευασμού παρά εργαλείο αυτοκριτικής. Στο TikTok, τα κορυφαία βίντεο για την τοξική αρρενωπότητα είναι κλιπ με άνδρες που αρνούνται την ύπαρξη του όρου ή ισχυρίζονται ότι «οι φεμινίστριες δεν ξέρουν πραγματικά τι σημαίνει».
Ωστόσο, εξακολουθούμε να ζούμε σε έναν κόσμο όπου τα ίδια τα γεγονότα σχετικά με τους άνδρες και την αρρενωπότητά τους παραμένουν ανησυχητικά -και μιλάνε από μόνα τους.
Σε σύγκριση με τις γυναίκες, οι νεαροί άνδρες βιώνουν πρωτοφανή επίπεδα μοναξιάς και κοινωνικής αποσύνδεσης, εγκαταλείπουν το σχολείο και την αγορά εργασίας και πεθαίνουν από ασθένειες που μπορούν να προληφθούν, εθισμό στα ναρκωτικά και υπερβολική δόση ναρκωτικών και αυτοκτονίες. Η βία που διαπράττουν οι άνδρες - ειδικά κατά των συντρόφων τους - είναι αναμφισβήτητη.
«Σύμφωνα με την εμπειρία μου από τη διδασκαλία προγραμμάτων πρόληψης της βίας την τελευταία δεκαετία, οι εντάσεις που προκύπτουν από τη δημοτικότητα και τη φήμη του όρου αυτού είναι στην πραγματικότητα μια ευκαιρία», λέει ο Dr. Will McInerney, ερευνητής στο Κέντρο για τις Γυναίκες, την Ειρήνη και την Ασφάλεια στο London School of Economics.
«Είναι ένα σημείο για τους άνδρες προκειμένου να σκεφτούν πιο κριτικά για τον ανδρισμό, τις βλάβες που συνδέονται με ορισμένες εκδοχές του και τις δυνατότητες πιο δίκαιων, λιγότερο βίαιων εναλλακτικών λύσεων», προσθέτει.
Πρόεδρος και αντιπρόεδρος, τοξικά αρσενικά
Πολλοί άνθρωποι μπορεί να ελπίζουν ότι η ιδέα της τοξικής αρρενωπότητας θα εξαφανιστεί μόλις ο μεγαλύτερος ενσαρκωτής της, ο πρόεδρος Τραμπ, αποχωρήσει από τη σκηνή της δημόσιας ζωής. Αλλά μέτα ήρθε ο Τραμπ και ανακοίνωσε τον JD Vance ως αντιπρόεδρό του και η ελπίδα πέθανε τελευταία.
Ο Vance είναι 40 ετών και οι απόψεις του είναι ίσως ακόμη πιο τοξικές από αυτές του Tραμπ. Έχει αναφερθεί στην Καμάλα Χάρις και σε άλλους Δημοκρατικούς ως «άτεκνες κυρίες με γάτες» που δεν έχουν καμία συμμετοχή στο μέλλον της Αμερικής, έχει υποστηρίξει ότι οι γυναίκες πρέπει να μένουν με τους συζύγους και δυνητικούς βιαστές τους για χάρη των παιδιών τους και έχει πει ότι «θα ήθελε οι αμβλώσεις να είναι παράνομες σε εθνικό επίπεδο» -χωρίς εξαίρεση ακόμη και για βιασμό ή αιμομιξία.
Η επιλογή του Βανς ως πλαισίου του Τραμπ είναι μια υπενθύμιση ότι ο Ντόναλντ δεν είναι ο μόνος... σημαιοφόρος της τοξικής αρρενωπότητας στην αμερικανική πολιτική και ότι όταν αυτός φύγει, άλλοι θα τον αντικαταστήσουν πρόθυμα. Εξαιρετικά πρόθυμα.
Και αυτό που κάνει το μέλλον όλων μας ακόμη πιο ζοφερό είναι η τραγική συνειδητοποίηση ότι όλοι αυτοί οι επιθετικοί, αυταρχικοί Alpha males εξακολουθούν να βρίσκονται στο επίκεντρο της δημόσιας ζωής και να λαμβάνουν αποφγάσεις. Και όσο παραμένουν εκεί, η τοξική αρρενωπότητα θα βρίσκεται στο κέντρο της κοινωνικής μας κουλτούρας.