Πρόκειται για ένα από τα πιο διάσημα περιστατικά παρ' ολίγον δυστυχημάτων από την παγκόσμια ιστορία της αεροπλοΐας, που λίγο έλειψε να οδηγήσει σε μια άνευ προηγουμένου τραγωδία στο κέντρο της Αθήνας.
Το ημερολόγιο δείχνει 9 Αυγούστου του 1978 και ένα από τα (συνολικά, μόλις τέσσερα) Boeing 747-200 της Ολυμπιακής Αεροπορίας είχε ένα προγραμματισμένο δρομολόγιο από την Αθήνα με προορισμό τη Νέα Υόρκη.
Το SX-OAA, με το όνομα Olympic Zeus, ήταν ένα Boeing 747-200. Το Boeing 747 είναι διώροφο, διπλάσιων διαστάσεων από τα τυπικά αεροσκάφη. Μία από τις κύριες τεχνολογίες που επέτρεψαν σε ένα αεροσκάφος τόσο μεγάλο όσο το 747 να απογειωθεί ήταν ο τότε υπερσύγχρονος κινητήρας high-bypass turbofan. Ο νέος αυτός κινητήρας, χρησιμοποιώντας έγχυση νερού, έδωσε περισσότερη ώθηση για το βαρύ αεροσκάφος ευρείας ατράκτου όπως ήταν το συγκεκριμένο αεροσκάφος.
Ο γενναίος Έλληνας πιλότος της πτήσης 411
Ο κυβερνήτης της πτήσης ονομαζόταν Σήφης Μιγάδης (1923-1996). Είχε 32 χρόνια εμπειρίας στο ενεργητικό του και συμμετείχε ως εθελοντής στη Μάχη της Κρήτης, λαμβάνοντας μέρος σε όλες τις μάχες στην περιοχή του Ηρακλείου. Εν συνεχεία εντάχθηκε στην αντιστασιακή ομάδα Φορς 133 (Force 133) και τον Ιούνιο του 1943, φοβούμενος ότι η δράση του είχε αποκαλυφθεί, φυγαδεύτηκε μαζί με άλλους στην Αίγυπτο.
Εκεί κατετάγη στη Βασιλική Πολεμική Αεροπορία, όπου υπηρέτησε ως Έφεδρος Σμηνίας Χειριστής (κλάσης 1944 / 4578), μέχρι τις 6 Αυγούστου 1948. Ως πιλότος σε πολιτικά αεροσκάφη προσελήφθη αρχικά στην ΤΑΕ το 1948 και παρέμεινε στην Ολυμπιακή Αεροπορία μέχρι τη συνταξιοδότησή του το 1981.
Το χρονικό της παρ' ολίγον τραγωδίας
Στις 2 το μεσημέρι εκείνης της καλοκαιρινής ημέρας η πτήση 411 μπήκε στον διάδρομο του παλιού αεροδρομίου στο Ελληνικό για την απογείωση.
Και εκεί ήταν που προέκυψε το μεγάλο πρόβλημα: κατά τη διαδικασία αυτή, ακούστηκε μια έκρηξη από τον δεξί κινητήρα, ο οποίος καταστράφηκε ολοσχερώς. Ως αποτέλεσμα, το αεροσκάφος δεν μπόρεσε να πάρει ύψος και δεν είχε αρκετή ταχύτητα για να απογειωθεί.
Ωστόσο αυτό έπρεπε πάση θυσία να συμβεί, γιατί το αεροπλάνο είχε ξεπεράσει το σημείο εκείνο που οι πιλότοι θεωρούν ότι μπορεί να σταματήσει -κοινώς, η απογείωση ήταν μονόδρομος. Αλλιώς θα είχαμε... χειρότερα (πιθανώς μια φονική συντριβή του αεροσκάφους εκτός του διαδρόμου).
Με βάση την εκ των υστέρων εξέταση του καταγραφέα δεδομένων πτήσης, η Boeing κατέληξε στο συμπέρασμα ότι εννέα δευτερόλεπτα μετά την απογείωση το πλήρωμα πτήσης είχε απενεργοποιήσει τις αντλίες έγχυσης νερού, γεγονός που μείωσε την ώθηση.
Κοινώς, τα προβλήματα για την πτήση 411 ξεκίνησαν μόλις 9 δευτερόλεπτα μετά την απογείωσή του...
Οι πιλότοι αμέσως κατάλαβαν την κρισιμότητα της κατάστασης και επέδειξαν ψυχραιμία, ενώ παράλληλα και προκειμένου να κρατήσουν το αεροσκάφος στον αέρα, παραβίασαν αρκετά πρωτόκολλα της κατασκευάστριας εταιρείας Boeing.
Κατ' αρχάς, αμέσως μετά την απογείωση ο Μιγάδης ζήτησε και ανέβασαν τους τροχούς, κάτι που απαγορεύεται από το εγχειρίδιο πτήσεως. Εκείνη την ώρα το αεροσκάφος πετούσε στα 11 μέτρα ύψος.
Ο κυβερνήτης Μιγάδης και ο συγκυβερνήτης Κωνσταντίνος Φικάρδος κατάφεραν να κρατήσουν το αεροσκάφος στον αέρα σε εξαιρετικά χαμηλό ύψος κάτω από την ελάχιστη ταχύτητα.
Την ίδια στιγμή, ο Μιγάδης έδινε με τα εργαλεία και τη γνώση του μια πραγματική μάχη προκειμένου το τζετ να ανυψωθεί σε ένα ύψος που δεν θα ήταν επικίνδυνο για τυχόν πρόσκρουση σε σκεπές και ψηλά κτίρια.
Ωστόσο, λόγω της έλλειψης του κινητήρα που είχε καταστραφεί, το αεροσκάφος διατηρούνταν στο ελάχιστο δυνατό ύψος, πάνω ακριβώς από τις σκεπές των σπιτιών του Αλίμου!
«Ξυστά» από το κτίριο της Interamerican στη Λεωφόρο Συγγρού
Όσοι βρίσκονταν εκείνη την ώρα στον δρόμο ή στις ταράτσες τους είδαν με έκπληξη να περνάει από πάνω τους, σε απόσταση αναπνοής, ένα τεράστιο αεροσκάφος. Αλλά και όσοι βρίσκονταν στο αεροδρόμιο, στον Πύργο Ελέγχου στου Ελληνικό, πίστευαν ότι το Boeing θα έπεφτε και μάλιστα σε κατοικημένη περιοχή.
Ωστόσο, ο Μιγάδης, κρατώντας το ελάχιστο δυνατό ύψος, κατάφερε να περάσει το πρώτο εμπόδιο, που ήταν ο λόφος Πανί στον Άλιμο, ο οποίος είχε ύψος 200 μέτρα.
Το αεροπλάνο πέρασε, όπως είχε πει ο ίδιος, στα 209 μέτρα και στη συνέχεια έχασε ξανά ύψος.
«Κάπου μεταξύ Νέας Σμύρνης και Καλλιθέας»
Στη συνέχεια, το αεροπλάνο πέρασε πάνω από τις πολυκατοικίες της Καλλιθέας και της Νέας Σμύρνης και ξυστά από το κτίριο της Interamerican στη Λεωφόρο Συγγρού.
Όπως είχε αναφέρει μια αεροσυνοδός, είδαν σε κοντινή απόσταση τους υπαλλήλους που εργάζονταν στα γραφεία τους, οι οποίοι τους κοιτούσαν με έκπληξη, βλέποντας το αεροσκάφος να πετάει με την ελάχιστη δυνατή και επιτρεπόμενη ταχύτητα των μόλις 160 μιλίων σε ύψος μόλις 55 μέτρων από το έδαφος.
Εκείνα τα δευτερόλεπτα ήταν τα πιο κρίσιμα και επίφοβα, καθώς και εκείνα που, όπως παραδέχθηκε κατόπιν ο Μιγάδης, ήταν το πιο πιθανό σημείο ώστε το τζετ να καταπέσει στο κέντρο της Αθήνας: κάπου μεταξύ Νέας Σμύρνης και Καλλιθέας!
Ο Μιγάδης, ο οποίος ήξερε πολύ καλά την αεροδυναμική, πετούσε το αεροσκάφος σταθερό σε οριζόντια θέση. Δεν μπορούσε να κάνει ελιγμούς, ούτε να στρίψει.
Οι επιβάτες, στην πλειονότητά τους Αμερικανοί τουρίστες, νόμιζαν ότι ο πιλότος το είχε κάνει εσκεμμένα, προκειμένου να... τους δείξει τα νότια προάστια, βγάζοντας ακόμη και φωτογραφίες.
Αντιθέτως, οι κάτοικοι του Αλίμου, του Παλαιού Φαλήρου, της Νέας Σμύρνης, της Καλλιθέας και του Κερατσινίου έβλεπαν έκπληκτοι να ίπταται από πάνω τους ένα θηριώδες αεροσκάφος και να σπάει τις κεραίες των τηλεοράσεων από τις ταράτσες τους. Ακολούθησε το φουγάρο της ΔΕΗ στο Κερατσίνι και τέλος, ανυπέρβλητο εμπόδιο, το όρος Αιγάλεω.
«Θεωρούσα ότι ήμασταν ήδη νεκροί»
Από την αρχή του συμβάντος ο Μιγάδης, «θεωρώντας εαυτούς νεκρούς» [όπως είχε εκμυστηρευτεί σε συνέντευξή του μετά] και στην προσπάθειά του να έχει όσο το δυνατόν λιγότερα θύματα στο έδαφος, προσπαθούσε να προσκρούσει το αεροσκάφος επί του όρους Αιγάλεω, «μήπως και σωθούν οι πίσω επιβάτες [του αεροσκάφους] και όλα τα νότια προάστια».
Εάν έπεφτε, οι 150 τόνοι κηροζίνης στα μέσα του καλοκαιριού, στις 2 η ώρα το μεσημέρι, με θερμοκρασία 32° C και με υγρασία 29,83 Hg (στα 83 πόδια [25,3 μ.]) θα προκαλούσαν πυρκαγιά, η οποία προφανώς θα έκαιγε τα πάντα σε μεγάλη ακτίνα γύρω της.
Εκεί ακριβώς ήρθε ένας... από μηχανής θεός: Στις 2:05 μ.μ., ένας ελαφρύς αντίθετος άνεμος έδωσε στο αεροπλάνο κάποιο ύψος, το οποίο επέτρεψε στον Μιγάδη να κάνει μια σταδιακή στροφή για να αποφύγει τη συντριβή στο βουνό.
Αφού πέταξε πάνω από τη θάλασσα για να ρίξει μερικά καύσιμα, το αεροσκάφος επέστρεψε στο Διεθνές Αεροδρόμιο του Ελληνικού με ασφάλεια.
Στο αεροδρόμιο περίμεναν οι δύο κόρες του Μιγάδη, ειδοποιημένες από έναν ξάδερφό τους, ο οποίος είχε δει το αεροσκάφος να πετά πάνω από το γήπεδο του Πανιωνίου. Αργότερα ο Μιγάδης συνέχισε την πτήση με άλλο αεροπλάνο.
Σύμφωνα με την έκθεση του Brien S. Wygle, στελέχους της Boeing, με τίτλο «Ανάλυση επιδόσεων της απογείωσης της Ολυμπιακής Αεροπορίας στην Αθήνα στις 9 Αυγούστου 1978 με βλάβη του κινητήρα κατά την περιστροφή», η εταιρεία κατέληξε στο συμπέρασμα ότι:
«...Οι χαμηλές επιδόσεις μετά την απογείωση δεν οφείλονται σε δυσλειτουργία του αεροσκάφους ή των κινητήρων. Αντιθέτως, το πρόβλημα προκλήθηκε από το ακούσιο κλείσιμο των αντλιών έγχυσης νερού από το πλήρωμα και την επακόλουθη μείωση της ώσης. Η απώλεια υγρής ώσης σε μια κατάσταση όπου το αεροπλάνο ήταν περιορισμένο στην άνοδο κατά την απογείωση, μείωσε σημαντικά την ικανότητα συνέχισης της πτήσης με επαρκή θετική κλίση ανόδου. Μόλις αυξήθηκε χειροκίνητα η ώση σε χρόνο συντονισμού περίπου 325 δευτερολέπτων, το αεροπλάνο πραγματοποίησε άνοδο κανονικά....».
Ο θρυλικός πιλότος και η πτήση που διδάσκεται ακόμη
Ο Σήφης Μιγάδης θεωρείται, μέχρι και σήμερα, θρυλικός πιλότος και ήρωας ανάμεσα στους συναδέλφους του (και δεν εννοούμε μόνο τους Έλληνες...).
Είναι χαρακτηριστικό ότι η (πλέον διάσημη και θρυλική) πτήση 411 της ΟΑ διδάσκεται ακόμα και σήμερα στους εκπαιδευόμενους πιλότους της εταιρείας Boeing, καθώς νίκησε τους νόμους της φυσικής, πετώντας σε εξαιρετικά χαμηλό ύψος και με ελάχιστη ταχύτητα -δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο ότι σε ΟΛΕΣ τις εικονικές προσομοιώσεις που έχουν γίνει από την Boeing υπό τις ίδιες συνθήκες, το αεροπλάνο πάντα έχει συντριβεί.
Μάλιστα, η Boeing έχει χαρακτηρίσει εκείνο το αεροσκάφος «lost» και το θεωρεί «χαμένο», καθώς κάθε φορά που το προσομοίωνε την πτήση, εκείνο... έπεφτε και τελικά έμεινε στον αέρα μόνο χάρη στις ικανότητες του Μιγάδη.