Η αρχαία Αίγυπτος εξακολουθεί να εξιτάρει με την πλούσια ιστορία της τη φαντασία κάθε ταξιδιώτη.
Όμως, πολλά από αυτά που σήμερα θεωρούμε δεδομένα για αυτόν τον «μαγικό» κόσμο με τις μούμιες, τις πυραμίδες και τους τάφους παρέμεναν για αιώνες καλυμμένα με σιωπή, μέχρι που κάποιοι Γάλλοι στρατιώτες έπεσαν πάνω σε ένα σπασμένο κομμάτι μιας στήλης με επιγραφή το 1799.
Το τεχνούργημα απεικόνιζε τρεις διαφορετικές αρχαίες γραφές. Και η στήλη αυτή, η οποία βρέθηκε όταν ο στρατός του Ναπολέοντα έσκαβε τα θεμέλια ενός οχυρού στη Ροζέτα, το σημερινό Ελ Ρασίντ της Αιγύπτου, αποτέλεσε το κλειδί για την αποκωδικοποίηση των ιερογλυφικών -του αρχαίου αιγυπτιακού συστήματος γραφής- και απελευθέρωσε τα μυστικά ενός από τους αρχαιότερους πολιτισμούς του κόσμου.
200 χρόνια από την εύρεση της Στήλης της Ροζέτας στο Ελ Ρασίντ της Αιγύπτου
Βέβαια, κανείς δεν μπορούσε τότε να διαβάσει τις τακτοποιημένες εικόνες και τα σύμβολα που ήταν χαραγμένα επάνω στη στήλη, αλλά και ζωγραφισμένα σε παπύρους που ανακαλύφθηκαν σε ναούς κατά μήκος του Νείλου - αν και οι Άραβες λόγιοι του Μεσαίωνα και οι ταξιδιώτες της Αναγέννησης τα έβρισκαν από καιρό πηγή γοητείας.
Η σημασία της χαραγμένης πλάκας έγινε αντιληπτή αμέσως, ακόμη και από τους στρατιώτες, δήλωσε στο CNN η αιγυπτιολόγος Ιλόνα Ρεγκούλσκι. Είναι η επιμελήτρια μιας νέας έκθεσης στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου που διερευνά τον αγώνα για την αποκωδικοποίηση της Στήλης της Ροζέτας, όπως είναι γνωστή, με αφορμή τα 200 χρόνια από την ανακάλυψη.
Και κάπως έτσι ξεκίνησε ο αγώνας δρόμου για την αποκρυπτογράφησή της
Σύμφωνα με τους όρους της ήττας του Ναπολέοντα στην περιοχή, οι βρετανικές δυνάμεις έστειλαν τη στήλη, η οποία είναι κατασκευασμένη από μια σκούρα πέτρα, γνωστή ως γρανοδιορίτης, στη Βρετανία και έφτασε στο Βρετανικό Μουσείο το 1802. Κατασκευάστηκαν αμέσως εκμαγεία και στάλθηκαν σε αιγυπτιολόγους σε όλη την Ευρώπη - αυτή ήταν μια πρώιμη απόπειρα μαζικής αναζήτησης.
«Μέσα σε δύο χρόνια από την ανακάλυψη της στήλης, κάθε ευρωπαϊκή χώρα είχε στην κατοχή της ένα αντίγραφό της. Ήταν μια συνειδητή διαδικασία από τους μελετητές, επειδή ήθελαν να επιταχύνουν τη μετάφραση και ανάγνωσή της» δήλωσε η Ρεγκούλσκι, προσθέτοντας:
«Νομίζω ότι για πολλούς μελετητές εκείνη την εποχή δεν είχε σημασία ποιος θα ήταν ο πρώτος, αρκεί να γινόταν αυτό, γιατί υπήρχε η ελπίδα πως θα έδινε τόσο πολλές πληροφορίες για την αρχαία Αίγυπτο, οι οποίες αποδείχθηκαν σωστές».
Ωστόσο, η προσπάθεια να ξετυλιχθεί το κουβάρι της αρχαίας γραφής χρειάστηκε δύο δεκαετίες παρακάμψεων μέσα από γλωσσικά αδιέξοδα. «Αν κοιτάξετε τις σημειώσεις, και αυτό ήταν μια μικρή έκπληξη για μένα όταν άρχισα να εργάζομαι σε αυτή την έκθεση, δεν είναι το ένα βήμα μετά το άλλο. Είναι οι πολλές λάθος στροφές» είπε.
Τρεις γραφές σε δύο γλώσσες
Η σπασμένη πέτρα διαθέτει τρεις γραφές σε δύο γλώσσες: 14 γραμμές επίσημων ιερογλυφικών, 32 γραμμές στη δημώδη αιγυπτιακή, την απλουστευμένη δηλαδή καθημερινή γραφή που χρησιμοποιούνταν στην αρχαία Αίγυπτο, και 54 γραμμές αρχαίων ελληνικών - η μόνη από τις τρεις που ήταν κατανοητή εκείνη την εποχή. Η ίδια η επιγραφή είναι ένα μαζικό διάταγμα που εκδόθηκε το 196 π.Χ. από ένα συμβούλιο ιερέως με αφορμή την πρώτη επέτειο της στέψης του 13χρονου Πτολεμαίου Ε’ Επιφανούς.
Οι δύο ανταγωνιστές
Ένας νεαρός Γάλλος ονόματι Ζαν Φρανσουά Σαμπολιόν έκανε τη μεγάλη ανακάλυψη. Ασθενής αλλά εμμονικός, μελέτησε για πρώτη φορά τη γραφή σε ηλικία 17 ετών, επιλέγοντας να επικεντρωθεί στα κυκλωμένα ιερογλυφικά που θεωρούνταν ονόματα σημαντικών Αιγυπτιακών προσωπικοτήτων.
«Ρίχνει την πρώτη του καλή ματιά το 1808, αλλά είναι πολύ αποθαρρημένος, καθώς το βρίσκει πολύ δύσκολο. Και παραπονιέται ότι τα αντίγραφα δεν είναι καλά. Και έτσι, κοιτάζει κάποια άλλα αντικείμενα, και τότε επίσης αποθαρρύνεται πολύ. Κι αποφασίζει να εγκαταλείψει τις προσπάθειές του» λέει η Ρεγκούλσκι.
Απογοητευμένος, σταμάτησε τις προσπάθειές του, επιλέγοντας να εντρυφήσει στα Κοπτικά - μια ζωντανή γλώσσα που προέρχεται από την αρχαία αιγυπτιακή.
Στην Αγγλία, ο κύριος αντίπαλος του Σαμπολιόν στον αγώνα για την αποκωδικοποίηση της στήλης εστίασε στις προσπάθειές του στο κομμάτι που ήταν γραμμένο στη δημώδη αιγυπτιακή. Ο δρ Τόμας Γιανγκ απέδειξε ότι το τμήμα αυτό αποτελούνταν από ήχους και από ιδεογραφικά σημεία (λέξεις ή ιδέες). Ωστόσο, δεν πείστηκε πως τα ιερογλυφικά είχαν φωνητικό στοιχείο.
Η σπουδαία ανακάλυψη του Σαμπολιόν
Ο Σαμπολιόν ανακοίνωσε την καθοριστική του ανακάλυψη τον Σεπτέμβριο του 1822, σύμφωνα με τη Ρεγκούλσκι, αποδεικνύοντας ότι επρόκειτο για μια φωνητική γλώσσα και όχι απλώς για μια γραφή.
«Το πολύ σημαντικό πράγμα που ανακαλύπτει ο Σαμπολιόν και τον διαφοροποιεί από οποιονδήποτε άλλον πριν από αυτόν είναι ότι συνειδητοποιεί πως δεν είναι απλώς αλφαβητική, αλλά είναι ένα υβριδικό ή μεικτό σύστημα. Υπάρχουν στοιχεία που είναι πλήρεις λέξεις και υπάρχουν στοιχεία που είναι μεμονωμένα γράμματα και που όλα μαζί λειτουργούν ως ένα. Είναι κάτι που αντιλαμβάνεται πρώτος αυτός» εξηγεί η Ρεγκούλσκι.