Δύο διαφορετικές λίστες αποτελούμενες από... εμμονικούς ταξιδιώτες διεκδικούν τον επίζηλο τίτλο του «πιο πολυταξιδεμένου ανθρώπου στην υφήλιο».
Ανάμεσα στους συμμετέχοντες που ξεχωρίζουν βρίσκεται και ο ελληνικής καταγωγής Harry Mitsidis.
Ο Charles Veley πάντα αγαπούσε τα ταξίδια. Το 2000 είχε ήδη πάρει την άδεια πιλότου και είχε αρχίσει να μαθαίνει γαλλικά, γερμανικά και ιταλικά. Στη συνέχεια, έφυγε από το σπίτι του στο Bay Area του Σαν Φρανσίσκο κρατώντας ένα αεροπορικό εισιτήριο για να κάνει τον γύρο του κόσμου.
Στη μέση της πτήσης, ξεφυλλίζοντας ένα περιοδικό αεροπορικών εταιρειών, ο Veley διάβασε ένα άρθρο για το Travelers' Century Club (TCC), μια οργάνωση με έδρα την Καλιφόρνια που ιδρύθηκε το 1954. Για να γίνουν μέλη, τα μέλη έπρεπε να επισκεφθούν 100 ή περισσότερα μέρη από τον επίσημο κατάλογο των χωρών και εδαφών της, από την Αυστραλία μέχρι τη Ζιμπάμπουε. Ο Veley κατέγραψε, εν πτήσει, τα ταξίδια του. Δεν τα κατάφερε να μπει σε αυτή τη λίστα - είχε επισκεφτεί λίγες χώρες...
«Αν μου βάλεις μια λίστα μπροστά μου, θέλω απλώς να τη συμπληρώσω», λέει ο 59χρονος Veley. Την επόμενη μέρα, η σύζυγός μου και εγώ είχαμε προγραμματίσει να πετάξουμε από τη Σεούλ για το Χονγκ Κονγκ και ανακάλυψα ότι μπορούσαμε να σταματήσουμε και να γευματίσουμε στην Ταϊπέι. Δεν είχα πάει στην Ταϊβάν. Ε λοιπόν, το κάναμε και αυτό προκειμένου να μπορέσω να τσεκάρω ένα ακόμη κουτάκι από μια λίστα μου».
Η εμμονή με τα ταξίδια
Στα επόμενα χρόνια, αυτό το ιδιότυπο... τσεκάρισμα χωρών/κουτιών θα εξελισσόταν σε έναν εμμονικό τρόπο ζωής, και στη συνέχεια σε ένα είδος δεύτερης καριέρας, οδηγώντας τον Veley σε δυσπρόσιτα μέρη όπως το ακατοίκητο νησάκι Rockall του Βόρειου Ατλαντικού και το αμερικανικό εξκλάβιο Point Roberts της Ουάσινγκτον, το οποίο είναι προσβάσιμο μόνο μέσω Καναδά.
Στην πορεία, ο Veley θα σπέυσει να συμβάλει στην δημιουργία ενός νέου είδους ταξιδιού, με κανόνες, πόντους, μετρήσεις και όλο και πιο ανταγωνιστικές κατατάξεις. «Ήμουν απλά ενθουσιασμένος με το να μάθω περισσότερα για τη γεωγραφία του κόσμου», λέει. «Είναι σαν ένα τραπέζι μπουφέ: Θέλεις να δοκιμάσεις έστω λίγο από τα πάντα».
Τι είναι το ΤCC
Όταν οι ταξιδιώτες Bert Hemphill και Russell Davidson ξεκίνησαν το TCC στο Λος Άντζελες, κάλεσαν τα υποψήφια μέλη να μετρήσουν τόπους, όχι χώρες. Οργάνωσαν τον κόσμο -ο οποίος, τη δεκαετία του 1950, είχε μόλις και μετά βίας περισσότερα από 100 έθνη- σε έναν κατάλογο που εξέταζε κάτι περισσότερο από απλά τα σύνορα μεταξύ εθνών. Π.χ. το Παρίσι και το Papeete της Ταϊτής, πόλεις που ανήκουν και οι δύο στη Γαλλία αλλά απέχουν μεταξύ τους 9.756 μίλια, θα μετρούσαν ξεχωριστά.
Αφού ανακάλυψε το TCC το 2001, ο Veley άρχισε να ταξιδεύει εντατικά για να συμπληρώσει τον επίσημο κατάλογο της λέσχης, ο οποίος σήμερα περιλαμβάνει 330 μέρη. Παρόλα αυτά, ο Veley πίστευε ότι ο κατάλογος ήταν ελλιπής. «Σκέφτηκα ότι έπρεπε να υπάρχει ένας καλύτερος κατάλογος», λέει.
Έτσι, το 2005 ο ίδιος ίδρυσε τον σύλλογο Most Traveled People, ή MTP, με μια διευρυμένη λίστα 573 χωρών και εδαφών. Έκτοτε έχει αυξηθεί σε 1.500 τοποθεσίες που κυμαίνονται από πολυπληθείς, δημοφιλείς υποπεριοχές -η Καλιφόρνια έχει τέσσερις από αυτές - μέχρι απομακρυσμένα μέρη που δεν διεκδικούνται από καμία χώρα, όπως η ανεμοδαρμένη περιοχή Marie Byrd της νοτιοδυτικής Ανταρκτικής. Κανένας ταξιδιώτης δεν τα έχει επισκεφθεί όλα, και είναι πιθανό ότι κανείς δεν θα τα επισκεφθεί ποτέ.
Στον ιστότοπο του MTP, οι ταξιδιώτες σημειώνουν κάθε μέρος που έχουν επισκεφθεί και τα αποτελέσματα καταγράφονται σε έναν πίνακα κατάταξης. Παρόλο που δεν υπάρχει συστηματική επαλήθευση των ταξιδιωτικών ισχυρισμών, η MTP ζητάει από τα μέλη αποδείξεις με τη μορφή σφραγίδων διαβατηρίου, αποκομμάτων εισιτηρίων και φωτογραφιών.
Επί του παρόντος, ο João Paulo Peixoto, ένας 60χρονος καθηγητής από την Πορτογαλία που έχει ταξιδέψει σε 1.369 τοποθεσίες του MTP, είναι ο πρώτος στην κατάταξη του MTP. Ο Veley έχει επισκεφθεί 1.273, αριθμός αρκετός για να τον καταστήσει τον 9ο πιο πολυταξιδεμένο άνθρωπο του MTP στον κόσμο.
Η περίπτωση του «σύγχρονου Οδυσσέα», Χάρι Μιτσίδη
Ωστόσο, ακόμη και οι κατάλογοι γεννούν διαφωνίες. Ο ελληνικής καταγωγής Νοτιοαφρικανός Χάρι Μητσίδης [Harry Mitsidis] θεώρησε ότι η λίστα του MTP επικεντρώθηκε υπερβολικά σε λεπτομερείς αναλύσεις δημοφιλών ευρωπαϊκών προορισμών (αυτό που αποκάλεσε «ευκολότερες» χώρες), ενώ στην δική του λίστα συγκέντρωσε μεγαλύτερες αλλά λιγότερο τουριστικές περιοχές όπως το Καμερούν. Το 2012 ο Mitsidis ξεκίνησε μια ανταγωνιστική λίστα με 1.221 μέρη σε έναν ιστότοπο που ονομάζεται NomadMania, ο οποίος έχει καταντήσει ο δεύτερος, ανταγωνιστικός πόλος, της παγκόσμιας ταξιδιωτικής κοινότητας.
«Έβαλα στη λίστα χώρες όπως το Καμερούν και το Κονγκό και είπα: «Αυτό σημαίνει τώρα να είσαι ένας σπουδαίος ταξιδιώτης»», λέει ο κ. Μητσίδης. Ο κύριος κατάλογος NomadMania έχει έκτοτε αυξηθεί σε 1.301 μέρη και διαθέτει ένα σύστημα κατάταξης που βασίζεται σε αριθμητικές καταγραφές των τόπων που επισκέφθηκαν.
Ταυτόχρονα, μια επιτροπή επαλήθευσης επιβεβαιώνει τους ισχυρισμούς των ταξιδιωτών με υψηλή κατάταξη, ελέγχοντας σφραγίδες, κάρτες επιβίβασης και άλλα αποδεικτικά στοιχεία. Στην ιστοσελίδα του, ο 52χρονος Μητσίδης βρίσκεται σήμερα στην 1η θέση της παγκόσμιας κατάταξης.
Η ταξιδιωτική «λιστομανία»
Οι λίστες MTP και NomadMania είναι πραγματικά τεράστιες, αλλά η δημιουργία λιστών βρίσκεται στην καρδιά της σύγχρονης ταξιδιωτικής κουλτούρας. Τα ταξιδιωτικά sites δημοσιεύουν εδώ και καιρό καταλόγους προορισμών που θεωρούν ότι πρέπει σώνει και ντε να γνωρίζουν οι δήθεν συνειδητοποιημένοι ως προς τις τάσεις παραθεριστές, από τα ετήσια «52 μέρη που πρέπει να επισκεφθείτε φέτος» των New York Times μέχρι το βιβλίο του Lonely Planet που περιλαμβάνει αναλυτικά τα 500 «καλύτερα μέρη του πλανήτη», όπως σημειώνει το εκτενές άρθρο του ιστότοπου Αfar.
Μια μεγάλη μελέτη του 2018 που δημοσιεύθηκε στο Journal of Palliative Medicine διαπίστωσε ότι το 91,2% των ανθρώπων είχε πρόχειρη μια λίστα ταξιδιών. Το πιο κοινό θέμα μεταξύ αυτών των λιστών; Η επιθυμία να ταξιδέψουν.
«Η λίστα μού προκαλεί έκκριση σε ενδορφίνες - ανέκαθεν μου άρεσε να τσεκάρω τα μικρά κουτάκια μου», λέει η Αμερικανίδα με καταγωγή από την Ουγκάντα Jessica Nabongo, 40 ετών, συγγραφέας του βιβλίου Catch Me If You Can, ένα βιβλίο που καταγράφει το ταξίδι της για να γίνει η πρώτη μαύρη γυναίκα που επισκέφθηκε κάθε χώρα στην υφήλιο.
Παρόλα αυτά, η Nabongo λέει ότι δεν θεωρεί τον εαυτό της «ανταγωνιστικό ταξιδιώτη». «Για μένα, το ταξίδι ήταν κάτι πολύ μεγαλύτερο από αυτό», λέει. «Από τότε που ήμουν 20 ετών ήθελα να επισκεφθώ κάθε χώρα στον κόσμο».
Ενώ όλοι οι ταξιδιώτες ξεκινούν με βάση τα 193 κράτη-μέλη των Ηνωμένων Εθνών, δεν υπάρχει ομοφωνία σχετικά με τον πραγματικό αριθμό των εθνών. Το κυρίαρχο κράτος του Κοσσυφοπεδίου, για παράδειγμα, δεν περιλαμβάνεται στον κατάλογο του ΟΗΕ. Η Nabongo μετράει 195 χώρες - τον κατάλογο του ΟΗΕ συν την Παλαιστίνη και το Βατικανό, αμφότερα κράτη-παρατηρητές του ΟΗΕ - αλλά ορισμένοι ταξιδιώτες υπολογίζουν 197 ή 198 ή ακόμη και 203 τις χώρες του κόσμου.
Ανεξάρτητα από τον τρόπο που μετράει ο καθένας, μέχρι πρόσφατα ο επίσημος κατάλογος ήταν αυτός των χωρών του ΟΗΕ. Το 1988 ο Φινλανδός δημοσιογράφος Rauli Virtanen έγινε ο πρώτος άνθρωπος που επισκέφθηκε όλα τα κράτη-μέλη των Ηνωμένων Εθνών (170 τότε).
Ενώ η επίσκεψη σε κάθε χώρα παραμένει ένα εκπληκτικό κατόρθωμα, γίνεται επίσης όλο και πιο συνηθισμένο. Μέχρι το τέλος του 2023, υπολογίζεται ότι συνολικά 357 άτομα είχαν επισκεφθεί και τα 193 κράτη μέλη του ΟΗΕ - πλέον δεν είναι δύσκολο να συμβεί κάτι τέτοιο, δεδομένων των καλύτερων ταξιδιωτικών συνθηκών και μεταφορών.
Οι λίστες MTP και NomadMania ασκούν την δική τους έλξη, τουλάχιστον σε ορισμένους ταξιδιώτες. Κάποιοι μέσα στην ταξιδιωτική κοινότητα λένε ότι, ως αποτέλεσμα όλων αυτών, προσελκύουν επισκέπτες σε μέρη που διαφορετικά δεν θα τα πρόσεχε κανείς, από το μικροσκοπικό νησιωτικό έθνος του Ναούρου μέχρι τα υπέροχα βουνά του νοτιοδυτικού Καμερούν.
Μέχρι τη στιγμή που ο Μητσίδης ξεκίνησε το NomadMania, είχε ήδη επισκεφθεί κάθε χώρα στον κόσμο, σύμφωνα με τον ΟΗΕ. Αλλά συχνά διέσχιζε με ταχύτητα πολλές αφρικανικές χώρες, επισκεπτόμενος μια πρωτεύουσα και στη συνέχεια προχωρώντας γρήγορα. Οπότε η δημιουργία της λίστας NomadMania τον ενέπνευσε να επισκεφθεί εκ νέου πολλές χώρες, ιδίως στην Αφρική, εστιάζοντας σε μικρά, γραφικά μέρη που δεν θα σκεφτόταν να τα επισκεφτεί υπό άλλες συνθήκες.
«Συλλέκτες» τόπων
Η ιστοσελίδα του TCC σημειώνει ότι τα μέλη της λέσχης μπορεί να «αρέσκονται να “συλλέγουν” προορισμούς, όπως άλλοι άνθρωποι συλλέγουν γραμματόσημα, πίνακες ζωγραφικής, κούκλες, κουτάλια ή νομίσματα».
Σε ένα έγγραφο που δημοσιεύθηκε πέρυσι, ο Ιωάννης Κωστόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής ψηφιακού μάρκετινγκ στο Liverpool Business School, Liverpool John Moores University, συγκρίνει τους ταξιδιώτες που «συλλέγουν» εμπειρίες και μέρη με τους ανθρώπους που συγκεντρώνουν αναμνηστικά, περιγράφοντας την τάση να κυνηγούν τα τελικά αποτελέσματα, καθώς άλλες προτεραιότητες μένουν στο περιθώριο.
«Οι συλλέκτες τόπων μερικές φορές δείχνουν λιγότερο ενδιαφέρον και νοιάζονται λιγότερο για τους προορισμούς που επισκέπτονται και, ως εκ τούτου, δεν συμβάλλουν πολύ στην περιβαλλοντική και κοινωνική βιωσιμότητα [τους]», γράφει ο κ. Κωστόπουλος.
Η κριτική αυτή είναι συνηθισμένη, ακόμη και μέσα στον ανταγωνιστικό ταξιδιωτικό κόσμο: Σε μια δημοσκόπηση του NomadMania στις αρχές του έτους, ορισμένοι ερωτηθέντες εξέφρασαν ανησυχίες ότι οι αριθμητικοί στόχοι οδηγούν σε πιο επιφανειακές εμπειρίες και όχι σε ουσιαστική πολιτιστική δέσμευση.«Ας πούμε ότι κάποιος αρχίζει να ταξιδεύει επειδή του αρέσει να βλέπει άλλα μέρη - έχει αυτό το γνήσιο κίνητρο», λέει ο C. Thi Nguyen, καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Γιούτα.
Για χρόνια, οι ανταγωνιστικοί ταξιδιώτες έχουν ακούσει κριτικές ότι η κατάρτιση της λίστας τους επιβράβευε ταξίδια που ήταν ταχύτατα, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους το περιβάλλον και χωρίς να ενδιαφέρονται για τις αποχρώσεις του πολιτισμού.
Η κατηγορία αυτή ενοχλεί τον Μητσίδη. «Είναι όλα όσα δεν πρέπει να είναι, βασικά», λέει. Η απάντηση του Μητσίδη στους επικριτές ήταν να φτιάξει μια ακόμη λίστα.
Το καλοκαίρι του 2023, το NomadMania εγκαινίασε το Slow, ένα νέο σύστημα κατάταξης. Με αυτή τη μέτρηση, οι ταξιδιώτες συγκεντρώνουν πόντους με βάση τις συνεχόμενες ημέρες που περνούν σε καθεμία από τις 196 χώρες (δηλαδή τις 193 χώρες μέλη του ΟΗΕ συν το Κοσσυφοπέδιο, την Ταϊβάν και την Παλαιστίνη). Μια υψηλή βαθμολογία Slow, λέει ο Mitsidis, υποδηλώνει μια πιο συστηματική και αφοσιωμένη προσέγγιση στα ταξίδια.
«Ήταν πολύ δύσκολο να το κάνουμε αυτό, επειδή έπρεπε να ποσοτικοποιήσουμε αυτό που είναι ποιοτικό και αυτό δεν ήταν εύκολο», λέει ο Μιτσίδης. «Θέλαμε όμως να το βάλουμε αυτό στην εξίσωση. Αν θέλετε πραγματικά να θεωρηθείτε σοβαρός ταξιδιώτης, πρέπει όντως να αφιερώσετε χρόνο για να εξερευνήσετε».