Ο ολλανδός ντετέκτιβ έργων τέχνης Arthur Brand είναι σαν τον Indiana Jones αλλά με πιο σύγχρονη και κομψή γκαρνταρόμπα.
Τους τοίχους του διαμερίσματος του Άρθουρ Μπραντ στο Άμστερνταμ έχουν κατά καιρούς κοσμήσει αριστουργήματα του Πικάσο και του Βαν Γκογκ. Και λέμε «κατά καιρούς» γιατί αυτά τα έργα τέχνης έρχονται στον Μπραντ μόνο για μία ή δύο νύχτες, ακριβώς κατά την χρονική συγκυρία στην οποία ο ίδιος παίζει τον... μεσάζοντα μεταξύ του κόσμου της υψηλής τέχνης και του εγκληματικού υποκόσμου της Ευρώπης.
Εδώ και σχεδόν 15 χρόνια, ο Μπραντ έχει αποκτήσει τη φήμη του ως αυτό που ο ίδιος αποκαλεί «ντετέκτιβ έργων τέχνης». Ως (αυτοαποκαλούμενος) σύγχρονος Ιντιάνα Τζόουνς ανακτά χαμένα από καιρό κομμάτια πολιτιστικής κληρονομιάς και τα επαναφέρει στους νόμιμους ιδιοκτήτες τους. Μια διαδικασία η οποία μπορεί να κρύβει απρόοπτα και εκπλήξεις...
Έργα τέχνης μεγάλης αξίας μέσα σε... τσάντες ΙΚΕΑ
Λόγου χάρη, το φθινόπωρο του 2023, χτύπησε το κουδούνι του Μπραντ: Έξω ήταν ένας άνδρας που κρατούσε μια μεγάλη μπλε τσάντα. Μέσα σε αυτήν βρισκόταν το έργο «Ο κήπος του εφημερίου του Nuenenen την άνοιξη», ένας πίνακας του 1884 του Βαν Γκογκ. «Μα μέσα σε μια τσάντα Ikea;» αναρωτήθηκε ο Μπραντ, καταλαβαίνοντας αυτοστιγμεί ότι η τσάντα περιείχε ένα έργο που εκτιμάται ότι αξίζει τουλάχιστον τρία εκατομμύρια δολάρια.
«Θα διαμαρτυρηθείς για την τσάντα μέσα στην οποία βρίσκεται;» απάντησε ο άνδρας. Δεν το είχε κλέψει ο ίδιος, αλλά το είχε αποκτήσει για λογαριασμό ενός άλλου εγκληματία. Του το έδωσε και έφυγε. Μέχρι να έρθει η αστυνομία, ο Μπραντ κρέμασε τον Βαν Γκογκ στον τοίχο του, απλώς για να δει πως μπορεί να φαίνονται τρία εκατ. δολάρια σε ένα λευκό φόντο.
Ένα χρόνο νωρίτερα, το καλοκαίρι του 2022, όταν ο Μπραντ άνοιξε το κουδούνι της πόρτας [που μόλις είχε χτυπήσει από κάποιον] βρήκε ένα μεγάλο κουτί και κανέναν στο κατώφλι. Μέσα σε αυτό βρισκόταν ένα από τα πιο σημαντικά λείψανα της καθολικής πίστης, ένα που υποτίθεται ότι περιείχε το αίμα του Χριστού.
Είχε κλαπεί τον προηγούμενο Ιούλιο από το αβαείο της Αγίας Τριάδας στη Νορμανδία και λίγο αργότερα είχε λάβει ένα μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου από μια γυναίκα που τον είχε δει στην ολλανδική τηλεόραση. Ο κλέφτης, είπε, νόμιζε ότι έκλεβε κάτι αξίας, από χρυσό, αλλά μετά κατάλαβε ότι επρόκειτο για ένα άχρηστο θρησκευτικό κειμήλιο. Η πηγή ανέφερε ότι φυλασσόταν στο σπίτι ενός συγγενή που ήταν προληπτικός και ήθελε να το ξεφορτωθεί για να μην έχει... ντράβαλα με τον Παράδεισο μετά. Ο Μπραντ δεν ήξερε αν ο τηλεφωνητής αστειευόταν ή όχι, αλλά συμφώνησε ότι ο θησαυρός θα μπορούσε να μείνει στο σπίτι του.
Μετά από σχεδόν 20 χρόνια στα ίχνη των απατεώνων έργων τέχνης, ο 54χρονος Μπραντ θεωρεί κάτι σαν... αποζημίωση το γεγονός ότι θα απολαύσει λίγο χρόνο με έναν κλεμμένο θησαυρό. «Η ευχαρίστησή μου είναι να έχω έναν Βαν Γκογκ στον καναπέ μου ή τον τοίχο μου».
Όπως παραδέχεται ο ίδιος, ο Μπραντ εξ απαλών ονύχων γοητευόταν από τις ιστορίες τόσο για ιππότες όσο και για μούμιες. Περνούσε ευτυχισμένα απογεύματα σε μουσεία ιστορίας με τον πατέρα του. Ως φοιτητής στα τέλη της δεκαετίας του '80 έσκαβε για ρωμαϊκά νομίσματα μαζί με φίλους του, γεγονός που προκάλεσε το ενδιαφέρον του για τη συλλογή παλαιών νομισμάτων. Τότε διάβασε ότι πολλά ήταν πλαστά- στην πραγματικότητα, έως και το 30% της αγοράς έργων τέχνης και αρχαιοτήτων μπορεί να είναι μη αυθεντικά.
Όμως, τον είχε γοητεύσει ιδιαίτερα μια ιστορία που διηγήθηκε ο παππούς του για ένα αγόρι που είχε μεγαλώσει στην ίδια μικρή πόλη με αυτούς. Είχε γίνει ένας από τους πιο διάσημους πλαστογράφους έργων τέχνης στον κόσμο, πουλώντας μάλιστα πίνακες στον Χέρμαν Γκέρινγκ και σε άλλους κορυφαίους αξιωματούχους των Ναζί. Από εκεί και πέρα, ο Μπραντ ανέπτυξε μια γοητεία με τις πλαστογραφίες και, τελικά, τις διασυνδέσεις του με τον κόσμο της τέχνης.
Το ενδιαφέρον του Brand για τον περί ου ο λόγος, τον Michel van Rijn, έφτασε στα όρια της προσωπικής γνωριμίας. Όταν ο Μπραντ τού έγραψε ένα e-mail στις αρχές της δεκαετίας του 2000, ο van Rijn είχε αρχίσει να συνεργάζεται με τη Scotland Yard για την ανάκτηση κλεμμένων έργων τέχνης.
Ακολούθησε μια πρόσκληση στο σπίτι του van Rijn στο Λονδίνο. Και λίγο αργότερα, ο Brand ήταν εκεί όταν ο van Rijn ανέλαβε μια ιστορική επιχείρηση: να ανακτήσει το μοναδικό σωζόμενο αντίγραφο του Ευαγγελίου του Ιούδα από την αρχαιότητα.
Είχε εμφανιστεί στην Αίγυπτο και άλλαζε χέρια μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 2000, όταν έμποροι αρχαιοτήτων προσπάθησαν να πουλήσουν τον πάπυρο του 4ου μ.Χ. αιώνα στη μαύρη αγορά. Σύμφωνα με τον Brand, ο van Rijn βοήθησε στη διαπραγμάτευση της δωρεάς του σε ένα ελβετικό ίδρυμα. Η ανάκτηση του Ευαγγελίου έγινε πρωτοσέλιδο διεθνώς - μέχρι και το Βατικανό εξέδωσε δελτίο τύπου κάνοντας ειδική μνεία στον Μπραντ.
Η σόλο καριέρα
Μετά από έξι χρόνια συνεργασίας με τον van Rijn - και αφού πρώτα είχε γνωρίσει εγκληματίες και διωκτικές αρχές και είχε ηγηθεί της ανάκτησης ενός θησαυρού προκολομβιανών θησαυρών στο Περού - ο Μπραντ αποφάσισε να κάνει... σόλο καριέρα, αρχής γενομένης από την ανάκτηση έργων τέχνης που είχαν κλαπεί από μια εβραϊκή οικογένεια κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και είχαν καταλήξει στη Βασιλική Ολλανδική Συλλογή και στο Λούβρο.
Ξεκίνησε να συνεργάζεται με επτά αστυνομικές δυνάμεις σε όλο τον κόσμο και ήδη έχει βοηθήσει στην ανάκτηση περίπου 120 κλεμμένων έργων τέχνης. Πολλά από αυτά ήταν ανεξιχνίαστες υποθέσεις στον κόσμο της τέχνης, τις οποίες η αστυνομία είχε σταματήσει να αναζητά εδώ και καιρό.
Πώς φτάνει όμως ο ίδιος στα ίχνη των κλεφτών; Όπως παραδέχεται, υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους κάποιος μπορεί να καταδώσει έναν κλέφτη έργων τέχνης: Υπάρχουν καχύποπτες φίλες και φίλοι και ζηλιάρηδες εγκληματίες - άρα μπορεί να είναι μέχρι και... «σκαστή» που λέμε. Υπάρχουν εκείνοι που συνειδητοποιούν ότι δεν μπορούν να πουλήσουν τα έργα τέχνης που έχουν κλέψει και κάποιοι που η συνείδησή τους τους κυριεύει. Πολλοί εγκληματίες που κατέχουν κλεμμένα έργα τέχνης τα έχουν ανταλλάξει με άλλα αγαθά ή τα έχουν χρησιμοποιήσει για να ξεπλύνουν χρήματα και δεν γνωρίζουν ότι είναι κλεμμένα.
Καθώς η φήμη του Μπραντ μεγάλωνε, τα στοιχεία και οι πληροφορίες άρχισαν να έρχονται από τις πιο απροσδόκητες οδούς. Κάποτε, έπεσε στην προσοχή του μια πληροφορία από μια γυναίκα που είχε ταιριάξει με έναν άνδρα στο... Tinder, ο οποίος ισχυριζόταν ότι είχε κλέψει έναν Πικάσο το 2012 - τη μεγαλύτερη κλοπή έργων τέχνης που έχει συμβεί ποτέ στην Ελλάδα! Ο κομπασμός του... αποδείχθηκε αληθινός και τελικά εντοπίστηκε από τον Μπραντ και συνελήφθη από την ελληνική αστυνομία.
Οι πιο επιτυχημένες υποθέσεις του
Αλλά οι πιο επιτυχημένες υποθέσεις του Μπραντ δεν βγαίνουν ποτέ στις ειδήσεις. Πριν από τέσσερα χρόνια, ένας εγκληματίας τού τηλεφώνησε και του είπε ότι θα γινόταν επιδρομή σε ένα σημαντικό ευρωπαϊκό μουσείο (ο Μπραντ αρνείται να το κατονομάσει για να προστατεύσει την ταυτότητα της πηγής του). Η αστυνομία μπόρεσε να την αποτρέψει, σώζοντας εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια σε κλοπιμαία.
Ενώ συνεργάζεται με τις διωκτικές αρχές, ο Μπραντ σπάνια αποκρύπτει την ταυτότητά του. Οι εγκληματίες που απευθύνονται σε αυτόν γνωρίζουν ότι θα συνεργαστεί με την αστυνομία και ότι η ανταλλαγή αγαθών θα γίνει με προηγούμενη άδεια από εισαγγελέα. «Η γραμμή είναι πολύ σαφής», λέει ο Μπραντ. «Ο λόγος που παρουσιάζομαι ως ντετέκτιβ τέχνης είναι ότι όταν ανακαλύψουν ότι τους είπες ψέματα, σε σκοτώνουν».
Μόνο μία φορά έχει παραποιήσει την ταυτότητά του, παριστάνοντας τον μεσάζοντα για έναν φανταστικό Αμερικανό βαρόνο πετρελαίου που ενδιαφερόταν να αγοράσει δύο εμβληματικά σύμβολα των πιο σκοτεινών ημερών της ιστορίας: ένα ζευγάρι χάλκινων αλόγων που βρισκόταν έξω από τη Νέα Καγκελαρία του Χίτλερ. Θεωρούνταν ότι καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου, αλλά στην πραγματικότητα είχαν μεταφερθεί λαθραία σε ένα ασφαλές μέρος όταν ξεκίνησε η μάχη του Βερολίνου. Χάρη στην έρευνα του Brand, βρέθηκαν το 2015 μέσα στο κτήμα ενός ηλικιωμένου επιχειρηματία στη δυτική Γερμανία.
Όπως παραδέχεται ασφαλώς, «ο ντετέκτιβ τέχνης δεν ήταν πραγματική δουλειά». Ακόμα και σήμερα λέει ότι δεν πληρώνεται για τις εντυπωσιακές ανακαλύψεις του και βγάζει τα προς το ζην συμβουλεύοντας ιδιώτες συλλέκτες, βοηθώντας στην ανάκτηση αγαθών για οικογένειες που αναζητούν έργα τέχνης που εκλάπησαν κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Επίσης, γράφει βιβλία και δίνει διαλέξεις, ενώ πρωταγωνιστεί στην ολλανδική τηλεοπτική σειρά που ονομάζεται «Art Detective».