Θεραπευτήριο «Ευαγγελισμός»: Μια ιστορία 140 ετών, γεμάτη αγώνα, πόνο και ελπίδα -Το χρονικό σε ανέκδοτες εικόνες

Η πολύμηνη μάχη με τον κορωνοϊό επανέφερε στη συλλογική μνήμη μια μεγάλη αλήθεια: την ανυπολόγιστη σημασία του δημόσιου συστήματος υγείας. Και ο «Ευαγγελισμός» ήταν, είναι και θα παραμείνει ένας από τους πιο τρανούς «στρατιώτες» του ΕΣΥ. Η ιστορία του παρουσιάζεται μέσα από το λεύκωμα «Ο Ευαγγελισμός 1881-2021», την έκδοση του οποίου χρηματοδότησε ο Νικόλας Πατέρας.

Το μεγαλύτερο νοσοκομείο της χώρας φέτος συμπληρώνει 140 χρόνια ζωής. Τα πρώτα «θεμέλια» μπήκαν το 1872, όταν συστάθηκε από 62 γυναίκες ο «Σύλλογος Κυριών υπέρ Γυναικείας Παιδεύσεως». Ο Σύλλογος, που ιδρύθηκε με Διάταγμα της Βασιλίσσης Ολγας, είχε φιλανθρωπικούς και κοινωφελείς σκοπούς και το βασικό του αντικείμενο ήταν η μόρφωση των Νοσοκόμων Αδελφών. Τι όμως συνέβη μέσα σε αυτά τα 140 χρόνια;

Οι άγνωστες πτυχές της ιστορίας του «Ευαγγελισμού», η πορεία του μέσα σε δεινά και πολέμους, περιγράφονται με μοναδικές εικόνες και αφηγήσεις στο λεύκωμα «Θεραπευτήριο “Ο Ευαγγελισμός” 1881-2021», που εκδόθηκε αυτές τις ημέρες.

Το iefimerida.gr παρουσιάζει κάποιες από τις φωτογραφίες του λευκώματος και μαζί τους τη διαδρομή του «Ευαγγελισμού» από το 1881 μέχρι σήμερα.

Τα πρώτα βήματα: «Νοσοκομικό Παιδευτήριο»

Για πολλούς, σήμερα, η πρωτοβουλία των 62 γυναικών ηχεί ως κάτι απλό. Στην κοινωνία του 1872, ωστόσο, η ενασχόληση των γυναικών με τα δημόσια και κοινωφελή έργα ήταν κάτι, σχεδόν, ανήκουστο.

Οπως εξηγείται στο λεύκωμα, το πρώτο έργο του Συλλόγου ήταν η δημιουργία του «Εργαστηρίου Απόρων Γυναικών», στο οποίο ασκούνταν τέχνες όπως η ραπτική, η τριχαντική και η υφαντουργία. Τάπητες που κατασκευάστηκαν εκεί κοσμούσαν σημαντικά κτίρια, όπως τη Βουλή, τη Μητρόπολη, τα Ανάκτορα.

Ακολούθησε το 1875 το «Νοσοκομικόν Παιδευτήριο», για την κατάρτιση των Νοσοκόμων Αδελφών στην τέχνη της νοσηλείας. Με τη λειτουργία του, όμως, διαπιστώθηκε η αδυναμία του για την εκπλήρωση του σκοπού του και κρίθηκε απαραίτητη η σύσταση ενός νοσοκομειακού κέντρου. Η αρμόδια Επιτροπή απηύθυνε έκκληση στον λαό για τη συγκέντρωση πόρων και ταυτόχρονα βρέθηκε το κατάλληλο οικόπεδο: Η Ιερά Μονή Ασωμάτων, ή Πετράκη.

Ο πρώτος ασθενής του «Ευαγγελισμού»

Το 1881 εκδόθηκε Βασιλικό Διάταγμα, που δημοσιεύθηκε στο υπ’ αριθμόν 39/4-5-81 τεύχος της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως, με το οποίο εγκρίθηκε η ίδρυση του Θεραπευτηρίου σαν φιλανθρωπικό ίδρυμα με την ονομασία «Ευαγγελισμός», ενώ ο θεμέλιος λίθος κατατέθηκε στις 25 Μαρτίου του 1881.

Τα εγκαίνια του «Ευαγγελισμού» έγιναν τρία χρόνια μετά, στις 25 Μαρτίου 1884. «Ο αγιασμός ψάλλεται από τον Μητροπολίτη Αθηνών Προκόπιο και ο αρχίατρος Γεώργιος Α. Μάκκας εκφωνεί τον Πανηγυρικό λόγο της ημέρας. Την ίδια μέρα, 25 Μαρτίου 1884, η επιτροπή ανέγερσης παραδίδει τυπικώς το ίδρυμα σε εφορεία Κυριών που αποτελεί και το πρώτο Δ. Σ. του Θεραπευτηρίου και που απαρτίζεται από την πρόεδρο Ιφιγένεια Α. Συγγρού και τα μέλη Αλεξάνδρα Παπποδώφ, Ειρήνη Ρεβελάκη, Ελένη Μαυροκορδάτου, Ειρήνη Σ. Μαυρομάτη, Σοφία Δάλλα και Βαρβάρα Ρέϊνεκ» τονίζεται στο λεύκωμα.

Στις 16 Απριλίου 1884 λειτουργεί αρχικά το Θεραπευτήριο με δύο Κλινικές που έχουν δύναμη 48 κρεβάτια:
1. Η Παθολογική, με διευθυντή τον Ν. Γ. Μακκά, Παθολόγο,
2. Η Χειρουργική, με διευθυντή τον Οφθαλμίατρο Ιούλιο Γαλβάνη.

Ο πρώτος ασθενής εισάγεται για νοσηλεία στις 16 Απριλίου 1884 στη Χειρουργική κλινική. Είναι ο Γεώργιος Ζιζάκος, ηλικίας 10 ετών, μαθητής. Παραμένει 17 ημέρες και εξέρχεται θεραπευμένος.

Το πέρασμα στον 20ό αιώνα

Ο «Ευαγγελισμός» είναι ίσως το μοναδικό νοσοκομείο, το οποίο ιδρύθηκε με σκοπό την εκπαίδευση Αδελφών Νοσοκόμων και ο σκοπός αυτός υπηρετείται μέχρι και σήμερα. Παράλληλα, όμως, συνέχισε να αναπτύσσεται με ταχύτατους ρυθμούς. Το 1888 κτίστηκαν τα πρώτα χειρουργεία (Α’ Χειρουργείο), το 1897 έπιασε «δουλειά» το Εργαστήριο με το Χημείο και τις ακτίνες Roentgen (ακτίνες Χ).

Την ίδια χρονιά, οι πόρτες του «Ευαγγελισμού» -που μέχρι τότε νοσήλευε κυρίως γυναίκες και παιδιά- άνοιξαν τις πόρτες τους στους τραυματίες του πολέμου. Το 1903 αρχίζουν να λειτουργούν τα πρώτα Εξωτερικά Ιατρεία: Παθολογικό, Χειρουργικό και Γυναικολογικό. Την πρώτη ημέρα εξετάζονται 60 ασθενείς.

Στους πολέμους του 1912-13 «Ο Ευαγγελισμός» δίνει πάλι το «παρών» στην περίθαλψη των τραυματιών του μετώπου. Τα περισσότερα κρεβάτια του καλύπτονται από αυτούς.

Οι παράλληλες πορείες με την ελληνική Iστορία

Πλέον, είχε εδραιωθεί στη συνείδηση των πολλών ότι ο «Ευαγγελισμός» θα αποτελούσε τον οδηγό για το δημόσιο σύστημα υγείας, αναβαθμίζοντας την ειδικότητα του νοσηλευτή, που μέχρι τότε θεωρούνταν «ως το εξευτελιστικότερο των επαγγελμάτων» (Νικόλαος Μάκκας).

Σε ένα σπάνιο απόσπασμα που περιλαμβάνεται στο λεύκωμα, ο Δ. Σκουζές έγραφε το εξής:

«Σιγά-σιγά με το πέρασμα του καιρού, το όνομα του ''Ευαγγελισμού'' έγινε τόσο γνωστό στους Έλληνες και ιδίως στους κατοίκους της πρωτεύουσας, όσο γνωστή ήταν και η Ακρόπολη των Αθηνών. Τέτοια ήταν η απήχηση του ονόματός του στο λαό, ώστε όταν ασθενής μεταφερόταν προς νοσηλεία στον ''Ευαγγελισμό'', θεωρούνταν ότι μεταφερόταν στη θαυματουργό πηγή του Σιλωάμ».

Η ιστορία του Θεραπευτηρίου «Ο Ευαγγελισμός» είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την Iστορία και τις δύσκολες στιγμές της χώρας. Έδωσε το «παρών» σε δύσκολες στιγμές, όπως ο πόλεμος του 1897, οι Βαλκανικοί πόλεμοι, η Μικρασιατική καταστροφή, το έπος του 1940-41, η ναζιστική Κατοχή.

Θυμίζοντας την αυτοθυσία υγειονομικών του σήμερα, αξίζει να σημειωθεί ότι την άνοιξη του 1942 εμφανίστηκαν κρούσματα εξανθηματικού τύφου σε ασθενείς και προσωπικό με συνέπεια αρκετοί εκ των εργαζομένων του νοσοκομείου να χάσουν τη ζωή τους.

«Ευαγγελισμός»: Η αποστολή και οι δωρεάν υπηρεσίες

Στις 29 Ιουλίου 1885 δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως ο πρώτος Οργανισμός του Θεραπευτηρίου, ο οποίος εγκρίθηκε μέσω Βασιλικού Διατάγματος στις 24 Ιουλίου 1885.

Σκοπός τού υπό την προστασία της βασίλισσας Θεραπευτηρίου ήταν:
α. Η νοσηλεία ασθενών, των μη εχόντων [πόρους] δωρεάν, των δε ευπόρων επί μικρής συμβολικής πληρωμής
β. Η κατά τους κανόνες της επιστήμης μόρφωση νοσοκόμων γυναικών, προς συμπλήρωση του Δ' εδαφίου του Οργανισμού του «Υπέρ της Γυναικείας Παιδεύσεως Συλλόγου Κυριών», την εκτέλεση του οποίου ανέλαβε υπό την άμεση αυτής προστασία η βασίλισσα. Οι Αδελφές νοσοκόμες μετά την αναγκαία εκπαίδευση καλούνται «Αδελφές του Ευαγγελισμού».

Η Σχολή του Ευαγγελισμού είναι συνέχεια του κατά το έτος 1875 ιδρυθέντος Νοσοκομειακού Παιδευτηρίου, ως ιδρυτική πράξη αυτού να θεωρηθεί το από 30 Μαρτίου 1881 Βασιλικό Διάταγμα και ο από 29 Ιουλίου 1885 Οργανισμός του Θεραπευτηρίου.

Το χρονολόγιο του «Ευαγγελισμού» -Οι σταθμοί

Οι σταθμοί στην πορεία του «Ευαγγελισμού», όπως περιγράφονται στην ιστοσελίδα του, από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι σήμερα είναι οι εξής:

• Το 1914 αρχίζει να λειτουργεί στην Πάρνηθα «το Νοσοκομείο Γ. Σταύρου και Γ. Φούγκου παράρτημα του Θεραπευτηρίου ''O Ευαγγελισμός'', προς νοσηλεία φυματιώντων». Το παράρτημα αυτό λειτουργεί μέχρι το 1960, με μια διακοπή τον Οκτώβριο του 1942-1946, λόγω του Ελληνοϊταλικού πολέμου.

• Το 1935, για την όλη δραστηριότητα του Θεραπευτηρίου η Ακαδημία Αθηνών απένειμε «αργυρούν μετάλλιον», με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 50 ετών από την ίδρυσή του.

• Το 1939 απονεμήθηκε στον «Ευαγγελισμό» «χρυσούν μετάλλιον» από την «Επιτροπή της Εκθέσεως Υγιεινής», η οποία οργανώθηκε τότε στην Αθήνα.

• Το ίδιο έτος με πρόεδρο του Δ.Σ. και υπουργό Υγιεινής Α. Κοριζή θεμελιώθηκε Νέα Πτέρυγα, της οποίας ο οικοδομικός σκελετός αποπερατώθηκε λίγο πριν από την έναρξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου. Στα μαύρα χρόνια της κατοχής οι εργαζόμενοι του «Ευαγγελισμού» έδωσαν με αυτοθυσία τη μάχη για τη ζωή και την υγεία του ελληνικού λαού. Εκατοντάδες αγωνιστές νοσηλεύτηκαν, αλλά και κρύφτηκαν μέσα στους κόλπους του, για να επιστρέψουν πιο δυνατοί στους αγώνες της εποχής εκείνης για την ελευθερία.

• Παρά τους δύσκολους καιρούς που αντιμετώπιζε η χώρα, αρχίζει το 1943 να λειτουργεί η «Επιστημονική Ένωση Προσωπικού» του Θεραπευτηρίου, που στο μεταξύ εξελίσσεται σε έναν από τους καλύτερους επιστημονικούς συλλόγους της Ελλάδας.

• Το 1946 αρχίζει να εκδίδεται το περιοδικό της Επιστημονικής Ένωσης «Νοσοκομειακά Χρονικά» , που με την πάροδο του χρόνου γίνεται ένα από τα πιο αξιόλογα επιστημονικά περιοδικά.

• Το έργο, που άρχισε το 1939, αποπερατώθηκε το έτος 1950 και αποτελείτο από 7 ορόφους. Στις 5 Απριλίου  του 1950 γίνονται τα εγκαίνια και ονομάζεται «Πτέρυγα ΑΧΕΠΑ» προς τιμή των ομογενών της Αμερικής που πρόσφεραν γενναιόδωρα το μεγαλύτερο μέρος των χρημάτων που απαιτήθηκαν για την αποπεράτωσή του (περίπου 630.000 δολάρια Αμερικής). Έτσι το Θεραπευτήριο συνεχίζει από τότε να λειτουργεί με δύναμη 1.000 κλινών. Τμήματα του κτιρίου αυτού αλλά και του υπόλοιπου νοσοκομείου αφιερώθηκαν σε επιφανείς εργάτες της ιατρικής επιστήμης, ανάμεσα στους οποίους οι Μ. Μακκάς, Ι. Γαλβάνης, Μ. Γερουλάνος, Ν. Σμπαρούνης, Δ. Κομνηνός, Π. Κόκκαλης κ.α., για να τιμηθεί η προσφορά τους στην επιστήμη και τον άνθρωπο.

• Το 1958 η οργάνωση «American Hospital Association» απονέμει στον «Ευαγγελισμό» ειδικό δίπλωμα για την όλη δράση του. Με το δίπλωμα αυτό το Θεραπευτήριο έγινε ιδρυτικό μέλος της παραπάνω Ενώσεως με όλα τα αντίστοιχα δικαιώματα, ευεργετήματα και προνόμια.

• Στα επόμενα χρόνια το Ίδρυμα δεν είχε καμιά οικονομική βοήθεια από πουθενά, αλλά στηρίχθηκε μόνο στην καλή διαχείριση των οικονομικών του πόρων και στη σκληρή δουλειά τόσο του ιατρικού όσο και του νοσηλευτικού και διοικητικού προσωπικού του. Έτσι, στις 28 Δεκεμβρίου 1964 κατόρθωσε να αυξήσει τη δύναμη κρεβατιών του σε 1.200, πράγμα που επιτεύχθηκε με την ανέγερση 2 επιπλέον νοσηλευτικών ορόφων και «δώματος», στην «Πτέρυγα ΑΧΕΠΑ», που έγινε 11ώροφη.

• Το 1974 εκδηλώθηκε ενδιαφέρον από τον εφοπλιστή Ιωάννη Διαμαντή Πατέρα για την ανέγερση νέας πτέρυγας προς νοσηλεία των ναυτικών. Η σύμβαση δωρεάς, που υπεγράφη το 1975, ανήρχετο στο ποσό των 5.000.000 δολαρίων Αμερικής και προέβλεπε την ανέγερση πτέρυγας τριών ορόφων, δύναμης 150 κλινών. Με συμπληρωματικές δαπάνες της Πολιτείας προστέθηκαν δύο επί πλέον όροφοι και η συνολική δύναμη της νέας πτέρυγας ανήλθε στις 250 κλίνες. Στις 18 Ιουλίου 1977 θεμελιώνεται η Νέα Πτέρυγα του Ιδρύματος και λαμβάνει το όνομα του κυρίως δωρητού: «Πτέρυγα Ιωάννου Διαμαντή Πατέρα».

• Με τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την ίδρυση του Θεραπευτηρίου, στις 28 Δεκεμβρίου 1984, η Ακαδημία Αθηνών σε πανηγυρική τελετή απονέμει στο νοσοκομείο το χρυσό μετάλλιο.

• Από τη σύσταση του Θεραπευτηρίου μέχρι το τέλος του 1983, που συμπληρώθηκαν 100 χρόνια, νοσηλεύτηκαν 951.213 ασθενείς, με ημέρες νοσηλείας 19.858.331. Στα Εξωτερικά ιατρεία εξετάστηκαν, από την ημέρα που λειτούργησαν, δηλαδή 1903-1983, 4.000.532 ασθενείς, ενώ συγχρόνως πραγματοποιήθηκαν 318.343.330 Εργαστηριακές Εξετάσεις. Κατά το διάστημα αυτό προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στο Ίδρυμα 26.731 γΓιατροί και 22.434 Αδελφές, εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενοι.

• Η δημοσιοποίηση του Θεραπευτηρίου του 1983 δημιούργησε νέους ορίζοντες για την ανάπτυξη και την προσφορά στην υγεία, με την οργανωμένη κρατική παρέμβαση, τον οργανωμένο διοικητικό και επιστημονικό προγραμματισμό και την άμεση συμμετοχή των εργαζομένων.

• Τον Νοέμβριο του 2005 ολοκληρώθηκε η ανέγερση και παραδόθηκε σε χρήση το Νέο εξαώροφο Κτήριο των Ιατρικών Εργαστηρίων.

• Τον Ιούνιο του 2012 παραδόθηκε σε χρήση το Νέο Φαρμακείο του Νοσοκομείου, δωρεά της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, ενώ από τον Δεκέμβριο του ιδίου έτους λειτουργεί η Νέα ΜΕΘ1 στον 3ο όροφο του Κτηρίου ΑΧΕΠΑ, δωρεά του Ιδρύματος «Θώραξ», με χορηγούς τη Φωτεινή Λιβανού και τον Αθανάσιο Μαρτίνο.

• Τον Απρίλιο του 2013 ξεκίνησε η λειτουργία της Νέας Μονάδας Τεχνητού Νεφρού, ενώ τον Μάιο του ιδίου έτους εγκαινιάσθηκε το Νέο Αιμοδυναμικό εργαστήριο, αμφότερα δωρεές της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος.
• Τη 16η Σεπτεμβρίου 2014 εγκαινιάστηκε το Κτήριο των Νέων Χειρουργείων, επίσης δωρεά της Εθνικής Τράπεζας.

Το λεύκωμα για τον «Ευαγγελισμό»

Το λεύκωμα, όπως αναφέρουν οι συντελεστές, «αφιερώνεται στους αφανείς ήρωες της Ιατρικής, Νοσηλευτικής, Διοικητικής και Τεχνικής Υπηρεσίας του Θεραπευτηρίου ''Ο Ευαγγελισμός'', οι οποίοι μάχονται καθημερινά για τους συνανθρώπους μας».

Περισσότερες πληροφορίες:

Σύνθεση, σχεδιασμός: Topoi Publications, atmospheres, reflections
https://topoi.archi - office@topoi.archi
Εκτύπωση: Kostopoulos Printing House
https://kostopoulosprinting.gr - info@kostopoulosprinting.gr
Με την ευγενική χορηγία του Νικόλα Διαμαντή Πατέρα
Συντελεστές: Αναστάσιος Γρηγορόπουλος, Αναστασία Κοτανίδου
Επιμέλεια κειμένων: Δημήτριος Πιστόλας, Αικατερίνη Μανδραβέλη
Φιλολογική-τυπογραφική επιμέλεια: Σταλίνα Βουτσινά
Επεξεργασία φωτογραφικού υλικού: Topoi
Συγκέντρωση φωτογραφικού υλικού: Αικατερίνη Μπαλάσκα, Αναστάσιος Γρηγορόπουλος
ISBN: 978-618-85330-0-4
© Έκδοση: Topoi
© Κείμενα: Οι συγγραφείς - Δημήτριος Πιστόλας, Αικατερίνη Μανδραβέλη
© Φωτογραφίες: Διεύθυνση Νοσηλευτικής Υπηρεσίας «Ευαγγελισμού», Χρυσάνθη Πλατή (πρώην Α' διευθύνουσα «Ευαγγελισμού»), Βασίλειος Γκέρκης (πρώην διευθυντής Τεχνικής Υπηρεσίας «Ευαγγελισμού»), Όλγα Πολυχρονοπούλου (διευθύντρια ΔΙΕΚ «Ευαγγελισμού»)