Η κατασκευή πιάνων ήταν κάποτε μια από τις μεγαλύτερες βιομηχανίες των ΗΠΑ. Σήμερα, μόνο δύο εταιρείες παραμένουν σε λειτουργία.
Μέσα σε ένα παλιό πέτρινο κτίριο στην καταπράσινη πόλη Haverhill της Μασαχουσέτης, θα βρει κανείς ένα από τα τελευταία απομεινάρια μιας κάποτε πανίσχυρης βιομηχανίας -τουλάχιστον στις ΗΠΑ.
Πριν από λίγο καιρό, εργοστάσια πιάνων σαν αυτό ήταν μια από τις μεγαλύτερες και πιο ισχυρές βιομηχανίες της Αμερικής, που απασχολούσαν δεκάδες χιλιάδες εργάτες. Σήμερα, έχουν απομείνει μόνο δύο ενεργοί κατασκευαστές: η Steinway & Sons στη Νέα Υόρκη και οι Mason & Hamlin στην Βοστόνη.
Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, σχεδόν όλοι οι αμερικανικοί κατασκευαστές πιάνων εξαλείφθηκαν από τον ξένο ανταγωνισμό, την παρακμή της εγχώριας δεξιοτεχνίας και την άνοδο των ανταγωνιστικών τεχνολογιών. Αλλά η Mason & Hamlin επιβίωσε σε μεγάλο βαθμό στρεφόμενη στο παρελθόν, αντλώντας έμπνευση από μια περασμένη εποχή που το ταλέντο στην σχεδίαση ήταν πραγματικά σημαντικό.
Η χρυσή εποχή του πιάνου
Μέχρι τα τέλη του 1700, η πλειονότητα των πιάνων κατασκευαζόταν στην Ευρώπη, πρώτα στη Βιέννη και αργότερα στη Μεγάλη Βρετανία.
Αλλά από τις αρχές του 18ου αιώνα, τα πιάνα είχαν πάρει το δρόμο τους προς τις ΗΠΑ - και σύντομα, μια τεράστια κατασκευαστική βιομηχανία αναδύθηκε σε βιομηχανικά κέντρα όπως η Νέα Υόρκη και η Βοστώνη.
Ο William Hettrick, καθηγητής μουσικής στο Πανεπιστήμιο Hofstra, δήλωσε στο The Hustle ότι εκατοντάδες κατασκευαστές πιάνων εμφανίστηκαν στα μέσα και στα τέλη του 1800. Αυτή η παραγωγή συνδυάστηκε με επιθετικές εκστρατείες μάρκετινγκ, ειδικά μεταξύ 1860-1890.
«Οι διαφημίσεις πιάνων ήταν παντού», λέει ο καθηγητής. Και προσθέτει: «Ήταν ευρέως διαδεδομένη η πεποίθηση ότι το να ξοδεύεις χρήματα για ένα πιάνο δεν ήταν σπατάλη. Έτσι, οι άνθρωποι έκαναν μεγάλες θυσίες για αυτά τα όργανα».
Το πιάνο έγινε γρήγορα απαραίτητο στα αμερικανικά νοικοκυριά - τόσο πολύ, ώστε το 1867 ο αμερικανός ιστορικός James Parton δήλωσε ότι «το πιάνο ήταν τόσο σημαντικό για το αμερικανικό σπίτι όσο και η σόμπα της κουζίνας».
Η άφιξη της Mason & Hamlin
Ξεκινώντας το 1854 από τους Mason (τον γιο ενός μουσικοσυνθέτη) και Hamlin (έναν μηχανικό και εφευρέτη), η εταιρεία παρήγαγε αρχικά αντλίες για προτού στραφεί στα πιάνα τη δεκαετία του 1880.
Αλλά η αγορά ήταν ακόμη ώριμη για ανάπτυξη, και η εταιρεία σύντομα πωλούσε έως και 500 πιάνα ετησίως σε συνθέτες και επιφανείς οικογένειες σε ολόκληρη τη Μασαχουσέτη.
Μεταξύ του 1869 και του 1905, ο αριθμός των πιάνων που παρήχθησαν στις ΗΠΑ διογκώθηκε από 25.000 σε 261.000 μονάδες ετησίως. Η κατασκευή πιάνων έγινε μια από τις μεγαλύτερες βιομηχανίες στις ΗΠΑ, υπεύθυνη για περισσότερο από το 50% της παγκόσμιας παραγωγής.
Η κατακόρυφη πτώση των πωλήσεων
Στη δεκαετία του 1920 όμως, ένας συνδυασμός παραγόντων συμπαρέσυρε τις πωλήσεις πιάνων προς τα κάτω: Η εμπορευματοποίηση των αυτοκινήτων άνοιξε νέους δρόμους για ψυχαγωγία εκτός σπιτιού, η εμπορευματοποίηση του ραδιοφώνου δημιούργησε μια ανταγωνιστική πηγή ψυχαγωγίας μέσα στο σπίτι, ενω και το χρηματιστηριακό κραχ του 1929 μείωσε το διαθέσιμο εισόδημα για την μέση αμερικανική οικογένεια.
Κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης, οι πωλήσεις πιάνων έπεσαν ουσιαστικά στο μηδέν, ενώ η κατάσταση επιδεινώθηκε όταν, κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, πολλά εργοστάσια πιάνων αναγκάστηκαν να στραφούν στην παραγωγή στρατιωτικού εξοπλισμού και φέρετρων.
Όλα «μαύρα» για την βιομηχανία;
Η Mason & Hamlin, η οποία ήταν γνωστή για την υψηλή ποιότητα των οργάνων της, σύντομα τα είδε... σκούρα.
Η εταιρεία άλλαξε χέρια πολλές φορές πριν αγοραστεί το 1929 από την Aeolian, έναν ανταγωνιστή της, έναντι 450.000 δολαρίων (8 εκατομμύρια ευρώ σε σημερινά χρήματα). Λίγα χρόνια αργότερα, η Aeolian συγχωνεύτηκε με την American Piano Company και μετέφερε τις δραστηριότητές της από τη Μασαχουσέτη στο Ρότσεστερ της Νέας Υόρκης.
Υπό νέα ηγεσία και σε μια νέα εποχή καπιταλισμού, η ποιότητα κατασκευής της Mason & Hamlin υποβαθμίστηκε σιγά-σιγά.
«Άρχισαν να κόβουν κόστη από παντού», δήλωσε στο The Hustle ο Tom Lagomarsino, ο σημερινός πρόεδρος της Mason & Hamlin. «Άλλαξαν το ξύλο και στράφηκαν από το σφενδάμι σε μαόνι, και στη συνέχεια σε ξύλο λεύκας. Η ποιότητα των πιάνων εκείνων δέχτηκε μεγάλο πλήγμα».
Η δυσχερής δεκαετία του '60 και η «ιαπωνική εισβολή»
Στη δεκαετία του 1960, η άλλοτε πανίσχυρη βιομηχανία πιάνων των ΗΠΑ αντιμετώπισε περισσότερες δυσχέρειες: Η τηλεόραση ανέλαβε ως η απόλυτη πηγή ψυχαγωγίας στα αμερικανικά νοικοκυριά, οι συσκευές αναπαραγωγής δίσκων βινυλίου και η πολιτιστική στροφή προς τη ροκ μουσική μείωσαν την απήχηση του πιάνου και της κλασικής μουσικής, ενώ και ο ξένος ανταγωνισμός άρχισε να εισχωρεί στην αμερικανική αγορά πιάνων.
Οι Ιάπωνες κατασκευαστές, οι οποίοι κατασκεύαζαν τα δικά τους πιάνα από το 1900 με χαμηλότερο εργατικό κόστος, διαισθάνθηκαν την ευκαιρία να εισέλθουν στην αμερικανική αγορά σε πολύ χαμηλότερες τιμές.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, ο μεγαλύτερος κατασκευαστής της Ιαπωνίας, η Yamaha, επεκτάθηκε στις ΗΠΑ και άρχισε να διανέμει πιάνα στους αμερικανούς καταναλωτές. Μέσα σε μια δεκαετία, οι ξένοι κατασκευαστές από την Ιαπωνία, την Κορέα και την Κίνα είχαν υπερδιπλασιάσει τον όγκο πωλήσεών τους.
Οι αμερικανοί κατασκευαστές πιάνων σχεδόν εξαφανίστηκαν: Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1990, μόνο εννέα παρέμεναν σε λειτουργία και μια κάποτε ακμάζουσα αμερικανική βιομηχανία είχε σε μεγάλο βαθμό... πεθάνει.
Μια πολυαναμενόμενη επιστροφή
Το 1996, ένας επιχειρηματίας ονόματι Kirk Burgett είδε την ευκαιρία να αναβιώσει έναν από τους τελευταίους κατασκευαστές πιάνων στις ΗΠΑ.
Μια δεκαετία νωρίτερα, ο Burgett και ο αδελφός του είχαν εφεύρει το PianoDisc, μια συσκευή που επιτρέπει σε ένα πιάνο να παίζει μόνο του για τους επισκέπτες. Η εταιρεία αναπτύχθηκε ραγδαία και πούλησε 120.000 μονάδες σε πελάτες όπως η Νάνσι Πελόζι, ο Μπιλ Γκέιτς και αστέρες του επαγγελματικού αθλητισμού.
Ο Burgett έμαθε τότε ότι η Mason & Hamlin είχε κηρύξει πτώχευση. «Απλώς αποφασίσαμε να πάρουμε το ρίσκο και να τη σώσουμε», δήλωσε ο Burgett στο The Hustle.
Ο Burgett συνειδητοποίησε ότι τα σπουδαιότερα πιάνα ήταν εκείνα που κατασκευάστηκαν κατά τη διάρκεια της «χρυσής εποχής» στις αρχές του 1900.
Έτσι, άρχισε σιγά σιγά να ξαναχτίζει την εταιρεία στρεφόμενος στο παρελθόν.
Προσέλαβε μια ομάδα τριών μηχανικών για να ανακατασκευάσει ψηφιακά τα σχέδια των υψηλής ποιότητας πιάνων για τα οποία η εταιρεία απέκτησε φήμη στις αρχές του 1900.
Επίσης επέστρεψε σε πολλές από τις αρχικές καινοτομίες και τα υλικά που είχε χρησιμοποιήσει η εταιρεία έναν αιώνα νωρίτερα και ξόδεψε εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια σε πολύ εξειδικευμένα εργαλεία, πολλά από τα οποία ήταν δεκαετιών.
Τέλος, εξόπλισε κάθε πιάνο με ένα αντηχείο έντασης, μια συσκευή που πρωτοπαρουσίασε ο Richard Gertz, μηχανικός της Mason & Hamlin, το 1895.
Κυρίως και πρωτίστως, σε αντίθεση με άλλους κατασκευαστές, ο Burgett επένδυσε στην ποιότητα αντί για την ποσότητα.
Χρειάστηκε έναν ολόκληρο χρόνο για να παράγει το πρώτο πιάνο και οι πρώτοι υπάλληλοι της εταιρείας πέρασαν από μια διετή διαδικασία εκπαίδευσης για να κατασκευάσουν ένα προϊόν που να ανταποκρίνεται στα πρότυπα της δεξιοτεχνίας του 19ου και 20ού αιώνα.
Και τώρα... οι δύο τους
Σήμερα, η Mason & Hamlin είναι μία από τις μόλις δύο εναπομείνασες κατασκευάστριες εταιρείες πιάνων στις ΗΠΑ που δραστηριοποιούνται σήμερα. Η άλλη είναι η Steinway.
Ενώ η Steinway διαθέτει μια πιο γνωστή μάρκα και μεγαλύτερο μερίδιο αγοράς, η Mason & Hamlin θεωρείται... μπουτίκ μάρκα, παράγοντας περίπου 2,5 πιάνα την εβδομάδα.
Παρόλο που η διαδικασία παραγωγής είναι πλέον πιο αποτελεσματική, η εταιρεία εξακολουθεί να χρειάζεται έως και 9 μήνες για να κατασκευάσει ένα και μόνο πιάνο τύπου concert grand, το οποίο πωλείται στη λιανική προς σχεδόν 200.000 ευρώ.
Ένα πιάνο απαιτεί από 150 έως 400 ώρες προκειμένου να ολοκληρωθεί η κατασκευή του.
Ο Burgett λέει ότι παρά τις αναποδιές που έχει αντιμετωπίσει η βιομηχανία πιάνων κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών, οι δουλειές πάνε πολύ καλά.
Η εταιρεία έχει παραγγελίες για έξι μήνες, με ισχυρή ζήτηση από σχολεία, εκκλησίες, μουσικούς και πλούσιους επαγγελματίες της μουσικής. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας του covid, το ενδιαφέρον για τα πιάνα αυξήθηκε σημαντικά, με τις πωλήσεις πιάνων να σημειώνουν αύξηση 46% στον όγκο πωλήσεων για το οικονομικό έτος 2020. «Οι άνθρωποι είχαν κολλήσει μέσα στο σπίτι και είχαν χρήματα για να αγοράσουν πιάνα», λέει ο Lagomarsino.
Αλλά η κύρια πρόκληση της Mason & Hamlin ως επιχείρηση δεν είναι η παγκοσμιοποιημένη παραγωγή: είναι ο αγώνας για να διατηρηθεί ένα προϊόν 300 ετών επίκαιρο, καθώς οι νέες τεχνολογίες - βιντεοπαιχνίδια, υπολογιστές, διαδίκτυο, κινητά τηλέφωνα - «τρώνε» όλο και μεγαλύτερο μερίδιο του ελεύθερου χρόνου των καταναλωτών.
«Ο ανταγωνισμός μας δεν είναι άλλοι κατασκευαστές πιάνων», λέει ο Burgett. «Είναι άλλες μορφές ψυχαγωγίας. Οι άνθρωποι ξοδεύουν 250.000 δολάρια για οικιακά ηχοσυστήματα, αλλά δεν αγοράζουν πιάνο».
Ο Burgett δεν πιστεύει ότι οι πωλήσεις πιάνων θα επιστρέψουν ποτέ στα επίπεδα της χρυσής εποχής. Αλλά ξέρει ότι η επιχείρησή του είναι ακόμη ζωντανή.
«Ο κόσμος μας ευχαριστεί που κρατάμε την εταιρεία ζωντανή και επαναφέρουμε αυτά τα πιάνα», λέει ο Burgett. «Η κληρονομιά και το DNA αυτών των οργάνων είναι πολύ ισχυρή για να πεθάνει».