Η πιο εκλεκτή ποικιλία κακάο και σοκολάτας βγαίνει από κάποια συγκεκριμένα κακαόδεντρα στο Εκουαδόρ. Και αυτή είναι η προσπάθεια ενός Αμερικανού επιστήμονα να τα διασώσει.
Από όλους τους πανάρχαιους κόκκους κακάο, η ποικιλία γνωστή και ως Nacional θεωρείται ως η σπουδαιότερη και εκλεκτότερη όλων. Ήταν δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι αυτός ο συρρικνωμένος κίτρινος καρπός περιείχε έναν από τους πιο σπάνιους και νοστιμότερους κόκκους κακάο στον κόσμο.
Και όμως οι κόκκοι κακάο απο αυτόν τον καρπό, μόλις καβουρδιστούν και αλεστούν στο χέρι σε μια παχιά πάστα, αναδίδουν ένα πλούσιο άρωμα καθαρής μαύρης σοκολάτας που σχεδόν... τρυπάει την μύτη σου.
Ο Servio Pachard, ένας από τους σημαντικότερους ειδικούς του κακάο στον κόσμο, ισχυρίζεται ότι αυτή η ποικιλία σοκολάτας κάνει εδώ και αιώνες τους νά την υφήλιο σοκολατοποιούς να... λιποθυμούν από ευχαρίστηση - και αυτός είναι ακριβώς ο λόγος που κάποιοι σύγχρονοι επιχειρηματίες είναι πρόθυμοι να δώσουν αρκετές εκατοντάδες δολάρια για μια μόνο μπάρα σοκολάτας από αυτή την ποικιλία.
Μια ποικιλία 5.000 ετών
Οι μελετητές εκτιμούν ότι η Nacional καλλιεργήθηκε για πρώτη φορά πριν από περισσότερα από 5.000 χρόνια στη σημερινή επαρχία Zamora Chinchipe. Μια μελέτη του 2012 διαπίστωσε ότι οι Ευρωπαίοι άποικοι άρχισαν να φυτεύουν οι ίδιοι κακαόδεντρα της ποικιλίας Nacional στις ΗΠΑ και την Καραϊβική περίπου έναν αιώνα μετά τον Κολόμβο. Η ποικιλία σύντομα απέκτησε παγκόσμια φήμη για το έντονο άρωμά της.
Η ενσωμάτωση του Εκουαδόρ στην παγκόσμια οικονομία τον 19ο αιώνα εξαρτήθηκε σχεδόν εξ ολοκλήρου από το εμπόριο κακάο- στα τέλη του 1800 και στις αρχές του 1900, η δημοτικότητά του εκτοξεύτηκε καθώς η σοκολάτα έγινε μόδα στην Ευρώπη. Στο Αμβούργο της Γερμανίας, το τότε κέντρο του παγκόσμιου εμπορίου κακάο, η ποικιλία Nacional ήταν ιδιαίτερα πολύτιμη, όσο και δυσεύρετη.
Στη συνέχεια, το 1916, μια ασθένεια κατέστρεψε το κακάο, συμπεριλαμβανομένου της Nacional. Η παραγωγή κακάο στο Εκουαδόρ μειώθηκε κατακόρυφα και οι καλλιεργητές εισήγαγαν νέες υβριδικές και ξένες ποικιλίες. Η ποικιλία Nacional, με τη χαρακτηριστική και περίφημη γεύση της, φαινόταν να ανήκει στο παρελθόν.
Αλλά το 2011, η Υπηρεσία Γεωργικής Έρευνας του Υπουργείου Γεωργίας των ΗΠΑ, σε συνεργασία με τη Fortunato Chocolate, μια αμερικανική εταιρεία που ιδρύθηκε στο Περού, ανακοίνωσε ότι είχε εντοπίσει κακαόδεντρα στο Περού που είχαν το... DNA της Nacional, καθώς ναι μεν ο Ισημερινός ήταν το κέντρο του εμπορίου Nacional τον 18ο και 19ο αιώνα, ωστόσο το Περού διέθετε επίσης μερικά από αυτά τα πολύτιμα δέντρα.
Τώρα, εν έτει 2025, μια πρωτοβουλία καταφέρενει να διασώσει αυτή τη θρυλική ποικιλία κακάο από το χείλος της εξαφάνισης.
Ποιος είναι ο Jerry Toth
«Την αποκαλούμε «Κιβωτό του Νώε» του αρχαίου κακάο Nacional», λέει ο Jerry Toth, ο 45χρονος συνιδρυτής της Third Millennium Alliance (TMA), μιας μη κερδοσκοπικής οργάνωσης για τη διατήρηση της φύσης, και συνιδρυτής της To'ak Chocolate, μιας ιδιωτικής εταιρείας που δημιουργεί βιολογικά καλλιεργούμενη, κορυφαία σοκολάτα χρησιμοποιώντας κακάο από το Εκουαδόρ που καλλιεργείται από τοπικούς αγρότες.
Περισσότερες από 30 οικογένειες συνεργάζονται τώρα με τον Toth για να αναδασώσουν τα εδάφη τους χρησιμοποιώντας δενδρύλλια από το σχεδόν εξαφανισμένο δέντρο. Η αναγέννηση αυτού του - κάποτε χαμένου - θησαυρού δεν είναι απλώς ένα θαύμα για τον κόσμο που αγαπά τη σοκολάτα. Είναι επίσης ένα ορόσημο για την αναβίωση της πλούσιας κληρονομιάς των παράκτιων δασών και της γεωργίας του Ισημερινού. Και μπορεί ακόμη και να προσφέρει ελπίδα για τη διάσωση άλλων απειλούμενων δέντρων παγκοσμίως.
Ο Toth συνίδρυσε την TMA το 2007. Ο στόχος του ήταν να αναδασώσει υποβαθμισμένες εκτάσεις. Ο γεννημένος στο Ιλινόις περιβαλλοντολόγος, απόφοιτος του Πανεπιστημίου Κορνέλ και του London School of Economics, μετακόμισε μόνιμα στο Εκουαδόρ το 2006.
Ενώ ερευνούσε μεθόδους για τη βιώσιμη αναδάσωση των βουνών της ακτής του Ειρηνικού του Εκουαδόρ, που είχαν καταστραφεί από την υλοτομία και την αποψίλωση, η TMA διαπίστωσε ότι τα κακαόδεντρα ήταν ιδανικά για την αντοχή τους.
Για να στηρίξει οικονομικά τον εαυτό του, ο Toth ίδρυσε την To'ak το 2013 μαζί με τον Carl Schweizer, έναν αυστριακό συνάδελφο, και την γηγενή Dennise Valencia, για να φτιάξουν μια μάρκα κακάο από το κακάο Nacional. (Το όνομα της σοκολάτας, To'ak, είναι ένα αρκτικόλεξο των λέξεων «γη» και «δέντρο» από δύο ιθαγενείς γλώσσες του Εκουαδόρ).
Έτσι, ο Toth απευθύνθηκε στον Pachard.
Ο «ειδικός» του κακάο
Ο Pachard είναι καλλιεργητής κακάο τέταρτης γενιάς και μέλος του δικτύου Seed Guardians Network, μιας συμμαχίας οικογενειών που εργάζονται για τη διάσωση σπόρων όλων των ειδών στο Εκουαδόρ.
Όταν ο Toth είπε στον Pachard ότι ήθελε να βρει τα παλαιότερα κακαόδεντρα της χώρας, ο Pachard του πρότεινε αμέσως την απομακρυσμένη κοιλάδα Piedra de Plata, όπου είχε δει ως παιδί κακαόδεντρα «παλαιάς βλάστησης».
Ο Toth είχε ακούσει συχνά ντόπιους αγρότες να αναπολούν τον θρύλο του κακάο Nacional με βαθιά υπερηφάνεια. Έτσι, όταν ο Pachard είπε ότι πίστευε ότι θα μπορούσε να οδηγήσει τον Toth σε αρκετά δέντρα κακάο της ποικιλίας Nacional, κρυμμένα μέσα στην Piedra de Plata, τα οποία είχαν επιβιώσει από τις κακοκαιρίες, ο Toth ενθουσιάστηκε.
Ο Pachard πίστευε ότι αυτά τα δέντρα θα μπορούσαν να είναι τα τελευταία επιζώντα κακαόδεντρα Nacionals στον παράκτιο Ισημερινό.
Ο Toth και ο Schweizer ακολούθησαν τον Pachard σε ένα οδοιπορικό στην Piedra de Plata για να συναντηθούν με καλλιεργητές που έδειχναν κακαόδεντρα που είχαν φυτέψει οι παππούδες και οι προπάπποι τους. Ήταν μια μακρά και απαιτητική πεζοπορία μέσα σε ένα αχανές δάσος που δεν είχε αναπτυχθεί.
Οι Toth και Schweizer ήλπιζαν ότι το δύσκολο ταξίδι θα απέδιδε (κυριολεκτικά...) καρπούς. Και δικαιώθηκαν. Ίσως εν μέρει λόγω της απομόνωσης της κοιλάδας Piedra de Plata από την υπόλοιπη χώρα, τα δέντρα αυτά επιβίωσαν από τις επιδημίες και μπορεί να έγιναν ακόμη και ανθεκτικά στην κακοκαιρία, είπε ο Toth.
Όταν η αποστολή βρήκε τα επίμαχα κακαόδεντρα, ο Toth και ο Schweizer αποφάσισαν να τα δοκιμάσουν στο εργαστήριο.
Η καλύτερη σοκολάτα παραμένει ζωντανή
Το ζεύγος συνεργάστηκε με το Ταμείο Διατήρησης Κληρονομικών Κακάο και τον Freddy Amores, επιστήμονα στο INIAP, το ερευνητικό ινστιτούτο του Υπουργείου Γεωργίας του Ισημερινού, για να αναλύσει το DNA των 47 δέντρων που είχαν βρει στην Piedra de Plata.
Προς μεγάλη τους χαρά, 9 από αυτά αποδείχθηκαν 100% αγνά αρχαία Nacional - πιθανότατα τα μόνα γνωστά στη χώρα. Η καλύτερη σοκολάτα του κόσμου ήταν ζωντανή στο Εκουαδόρ.
Όμως, παρουσιάστηκε ένα νέο πρόβλημα: Αυτά τα κακαόδεντρα στην Piedra de Plata ήταν τουλάχιστον 100 ετών και πλησίαζαν στο τέλος της διάρκειας ζωής τους. Άρα δεν θα μπορούσαν ακόμη να αναπαραχθούν.
Μια «τράπεζα» για το κακάο
Έτσι, το 2018, η TMA δημιούργησε μια υπαίθρια τράπεζα γενετικού υλικού κοντά στο καταφύγιο Jama-Coaque στο Manabí, έκτασης 2.000 και πλέον στρεμμάτων.
Σε συνεργασία με τη Γεωργική Πολυτεχνική Σχολή του Manabí, η TMA άρχισε να αναπαράγει τα αρχαία δέντρα Nacional μέσω της διαδικασίας του εμβολιασμού: Στη γη του Jama-Coaque η TMA μεταμόσχευσε αρχαίους βλαστούς της ποικιλίας Nacional για να δημιουργήσει κλώνους των σπάνιων δέντρων.
Η TMA φύτεψε με επιτυχία 189 βλαστούς-κλώνους σε ένα ειδικό αγροτεμάχιο του Jama-Coaque Reserve. Στόχος του Toth ήταν να αναπαραχθούν και οι 189, βγάζοντας τους πολυπόθητους κίτρινους ή πορτοκαλί λοβούς τους. Τελικά, σχεδόν όλα τα φυτά τα κατάφεραν, ενώ όσα αρχικά δεν τα κατάφεραν, μεταφυτεύτηκαν ή επαναφυτεύτηκαν.
Η TMA συνεχίζει να διανέμει τους απογόνους τους σε κάθε τοπικό παραγωγό κακάο που θέλει να βοηθήσει στη διάσωση αυτής της ιστορικής ποικιλίας από την εξαφάνιση, δημιουργώντας μια ολόκληρη νέα αγορά για την ποικιλία Nacional.
Με προσεκτικό εμβολιασμό, ο Toth προβλέπει ότι μέσα σε τρία χρόνια, αυτά τα νεαρά δέντρα θα παρέχουν αρκετά «μοσχεύματα» για την αναπαραγωγή έως και 5.000 αγνών δενδρυλλίων της ποικιλίας Nacional κάθε χρόνο.
Η γνώμη των ντόπιων κακαοκαλλιεργητών
Η Véronica Vaca, αγρότισσα στο Camarones, ήταν μεταξύ των καλλιεργητών που δέχτηκαν την πρόκληση της TMA. «Όλα αναπτύσσονται πολύ καλά, επειδή δίνουμε μεγάλη προσοχή στα δέντρα», λέει. «Το να έχουμε μια εταιρεία που ξέρουμε ότι θα αγοράσει τον κακάο μας, σε πολύ καλή τιμή, με κάνει να νιώθω σίγουρη γι' αυτό».
Ο Mariano Ortiz, ένας άλλος αγρότης από την Camarones, λέει ότι η ποιότητα μιλάει από μόνη της. «Θέλουμε να συνεχίσουμε να φυτεύουμε κακάο Nacional λόγω του αρώματος και του πόσο καλό είναι», λέει ο Ortiz.
Από το 2023, 38 οικογένειες συμμετέχουν στο πρόγραμμα. Η TMA επιβλέπει τη διαχείριση των φυτών, παρέχει τη γη, εκτελεί τον εμβολιασμό και διανέμει τα δενδρύλλια στους αγρότες.
Εν τω μεταξύ, η TMA συνεχίζει να εργάζεται για τον ευρύτερο στόχο της: την αναδάσωση, ιδίως κατά μήκος της ευαίσθητης οικολογικά ακτής του Εκουαδόρ. Εκτός από τη φύτευση κακαόδεντρων, η TMA επαναφέρει και καλλιεργεί μια μεγάλη ποικιλία άλλων οπωροφόρων δέντρων και αυτοφυών δέντρων σε εξαντλημένες γεωργικές εκτάσεις, αποτελώντας τη βάση του προγράμματος αναγεννητικής αγροδασοπονίας της οργάνωσης.
«Προσπαθούμε να αναπαράγουμε ένα ολόκληρο δάσος», λέει ο Toth. «Αυτό που κάνουμε είναι αναγεννητική αγροδασοπονία».
Η επιτυχία της τράπεζας γενετικών σπόρων TMA δίνει ελπίδα σε όσους επιδιώκουν να διατηρήσουν άλλα απειλούμενα είδη δέντρων σε όλο τον κόσμο.
Σήμερα, υπάρχουν πλέον περισσότερες από 840 τράπεζες σπόρων σε όλο τον κόσμο.