23 χρόνια από την πτώση του τείχους «της ντροπής», το Βερολίνο απλώνει ένα πρωτοφανές δίχτυ φιλοξενίας προσφύγων από την Ουκρανία. Ο Κώστας Κοσμάς που ζει επί δεκαετίες στην πόλη, πρόεδρος των Πράσινων στον Δήμο, εξιστορεί στο iefimerida πώς φιλοξενεί μια οικογένεια τεσσάρων γυναικών. Τις προκλήσεις και τις ασύγκριτες συγκινήσεις.
Παρασκευή πρωί, ο Κώστας Κοσμάς μπήκε στην κουζίνα του σπιτιού του στο Βερολίνο. Βρήκε στο τραπέζι την Μάρτα, με ένα φλιτζάνι καφέ στο χέρι. «Ηχούν σειρήνες στην Λβιβ», του είπε χαμηλόφωνα. Η Μάρτα, φοιτήτρια Οδοντιατρικής στην Ουκρανία, από την Τρίτη 8 Μαρτίου, ζει, για την ακρίβεια φιλοξενείται από την οικογένεια του Κώστα και της Αννέττε στο Βερολίνο, έχοντας κατορθώσει να φύγει από την βομβαρδιζόμενη χώρα της. Μαζί είναι η μητέρα της, η θεία της και η 16χρονη ανιψιά της οικογένειας που έχει χάσει και τους δυο γονείς της.
«Ψάχναμε σε ένα σάιτ μεσιτικού γραφείου διαμέρισμα για τον γιο μου τον Δαμιανό, και μπαίνοντας είδαμε μια ανακοίνωση ότι αναζητούνται σπίτια για να φιλοξενήσουν Ουκρανούς πρόσφυγες που μόλις είχαν φτάσει στο Βερολίνο» μου λέει ο Κώστας Κοσμάς. «Αμέσως δηλώσαμε πρόθυμοι να προσφέρουμε φιλοξενία. Το σπίτι είναι μεγάλο, με κήπο, βρίσκεται περίπου 15 λεπτά από το κέντρο της πόλης με το ποδήλατο». Δεν πέρασε σχεδόν ούτε μια μέρα και έλαβαν ένα e-mail από τέσσερις γυναίκες, συγγενείς, που μόλις είχαν φτάσει από την ιστορική πόλη Λβιβ, με τον μοναδικό πολιτισμό -δεν είναι τυχαίο ότι το κέντρο της πόλης προστατεύεται από την UNESCO. Ετσι μέσα σε λίγα εικοσιτετράωρα, άλλαξε πλήρως η καθημερινότητα της οικογένειας αλλά και των τεσσάρων γυναικών.
Επικοινωνώντας μέσω google translator
«Από την πρώτη στιγμή που ξέσπασε η κρίση στην Ουκρανία άρχισε η ενημέρωση -και μέσα από κρατικά σάιτ και στις σελίδες των μεσιτικών γραφείων για τις ανάγκες φιλοξενίας των προσφύγων από την Ουκρανία. Λόγω του πολέμου έχουν την δυνατότητα νόμιμης κατοικίας στην Γερμανία, παρακάμποντας τη χρονοβόρα διαδικασία υποβολής αίτησης για άσυλο», εξηγεί ο Κώστας Κοσμάς. Ενας λαός και ένας κρατικός μηχανισμός πανέτοιμος να προσφέρει βοήθεια στους πρόσφυγες από την πρώτη στιγμή που ξέσπασε ο πόλεμος, όταν οι περισσότεροι μείναμε με παγωμένα αντανακλαστικά, έντρομοι να παρακολουθούμε τις εξελίξεις στην οθόνη. Με υποδειγματικό τρόπο.
Η Ουλιάνα (που είναι 39 ετών), μαζί με την κόρη της Μάρτα, την αδελφή της Μαριάννα και την μόλις 16 ετών Σοφία, έβαλαν βιαστικά τα πιο απαραίτητα σε μερικές βαλίτσα και ξεκίνησαν τον δρόμο της φυγής από την Ουκρανία με προορισμό την Πολωνία. Αφού πέρασαν τα σύνορα, τις οδήγησαν στην Γερμανία, στο Βερολίνο. Και από το Λβιβ τώρα βρίσκονται σε αυτή την οικογένεια με τον Ελληνα μπαμπά και την Γερμανίδα μητέρα στο Βερολίνο. «Το βράδυ καθόμαστε και καπνίζουμε με την μητέρα και μιλάμε μεταξύ μας μέσω google translator» μου λέει γελώντας ο Κώστας Κοσμάς. Μια πλήρης ανατροπή της καθημερινότητας για όλους, αλλά και μια συνύπαρξη που σημαίνει πολλά. Σημαίνει πολλά για τον τρόπο με τον οποίο ο λαοί, η Ευρώπη μπορεί να προσφέρει ουσιαστική βοήθεια και εχέγγυα για την επόμενη μέρα.
Μαγειρεύοντας ουκρανικά φαγητά για ώρες στην κουζίνα
Βέβαια και ο κρατικός μηχανισμός στην Γερμανία είναι πανέτοιμος και απολύτως πρόθυμος να το στηρίξει αυτό. Στο κρατίδιο του Βερολίνου, επέστρεψαν προσωρινά και άρχισαν να εργάζονται ξανά συνταξιούχοι, προκειμένου να αναλάβουν όλες τις γραφειοκρατικές διαδικασίες που απαιτούνται για την προστασία των προσφύγων και την δημιουργία κατάλληλων συνθηκών φιλοξενίας. «Ολοι οι πρόσφυγες θέλουν να επιστρέψουν στην χώρα τους όταν τελειώσει ο πόλεμος», μου λέει ο Κώστας Κοσμάς. Τόσο ο ίδιος και η οικογένειά του, όσο οι φίλοι και γείτονές του έχουν δημιουργήσει ένα δίχτυ προστασίας και ενίσχυσης των τεσσάρων γυναικών. Διότι δεν έχουν αναλάβει μόνο την φιλοξενία: από τα ραντεβού με τις απαραίτητες υπηρεσίες, την δημιουργία τραπεζικών λογαριασμών, ως τις πιο απαιτητικές γραφειοκρατικές διαδικασίες που δεν μπορούν να κάνουν οι τέσσερις γυναίκες κυρίως εξαιτίας του φράγματος της γλώσσας, όλοι οι φίλοι βοηθούν. «Το ένα τρίτο της ημέρας μου πια αφορά στο να τις διευκολύνω για να κάνουν αυτές τις διαδικασίες» μου λέει.
Με το που έφτασαν στο σπίτι, προσπάθησαν να τις κάνουν να νιώσουν ότι ανήκουν εκεί. «Τους δείξαμε όλο το σπίτι, ανοίξαμε τα ντουλάπια, τα συρτάρια τους είπαμε “ζήστε σαν να βρίσκεστε σπίτι σας”. Oι πρώτες μέρες ήταν φυσικά αμήχανες, για όλους μας. Σιγά σιγά άρχισαν να χαλαρώνουν. Μας μαγειρεύουν ουκρανικές συνταγές για να μας ευχαριστήσουν, σούπα μπορς και δικά τους ζυμαρικά. Την πρώτη φορά που το έκαναν, έμειναν πέντε ώρες στην κουζίνα και μαγείρευαν. Η υπεραξία είναι η συναισθηματική επένδυση, η αγάπη και η αίσθηση της ευγνωμοσύνης που ξέρεις ότι έχουν καθώς σου προσφέρουν αυτό το πιάτο φαγητό. Οι μεγάλες ψάχνουν δουλειά όμως ξέρουν ότι θα γυρίσουν. Η μικρή, η Σοφία, που έχει χάσει τους γονείς της, θέλει να γυρίσει αμέσως πίσω». Την ημέρα που η Σοφία έφευγε από την Λβιβ, έμαθε ότι πέθανε και η γιαγιά της. Ο αδελφός της έχει μείνει πίσω, όπως όλοι οι άνδρες της οικογένειας. Στις εφεδρείες. Έτοιμοι να πάρουν τα όπλα και να υπερασπιστούν την Λβιβ αν επιχειρήσουν χερσαίες δυνάμεις να την καταλάβουν.
Μια σταγόνα στον ωκεανό
Τα συναισθήματα είναι πολλά, είναι δυνατά, θέλει ισορροπία για να μην γίνουν πνιγηρά, όσο προσπαθεί κανείς να είναι χρήσιμος. Να είναι άνθρωπος. Ρωτάω τον Κώστα Κοσμά αν αισθάνεται γαλήνιος για την βοήθεια που προσφέρει, μέσα από τη φιλοξενία των τεσσάρων γυναικών. «Μπορώ να σου πω ότι αυτό που νιώθω είναι απελπισία για όσα ακόμα θα μπορούσα να κάνω. Αναρωτιέμαι: μήπως κάποιοι άλλοι υποφέρουν περισσότερο; Ναι, κάνω κάτι αλλά δεν φτάνει. Είναι σαν σταγόνα στον ωκεανό. Δίνω στέγη σε τέσσερις ανθρώπους ναι, αλλά σκέφτομαι ότι εκατοντάδες άλλοι βρίσκονται σε μαζική αστεγία, μαντρωμένοι σε αεροδρόμιο, ή σε παλιά κτίρια. Δεν κάνω τίποτα προσφέροντας φιλοξενία μόνο σε αυτές τις τέσσερις γυναίκες».
Για μια ακόμα φορά, μετά το μεγάλο μάθημα της πανδημίας, όπου είδαμε ότι οι ήρωες δεν είναι μυθιστορηματικοί χαρακτήρες και στρατηλάτες, αλλά οι απλοί καθημερινοί άνθρωποι, έτσι και τώρα οι πολίτες γίνονται οι ήρωες του 2022 -οι Ουκρανοί που μάχονται για τη χώρα τους ή αναγκάζονται να γίνουν πρόσφυγες και οι ανά την γη που είναι πρόθυμοι να ανοίξουν τα σπίτια τους για τους πρόσφυγες. Οι στιγμές εγκαρδιότητας και εμπιστοσύνης είναι όλο και περισσότερες στο σπίτι του Κώστα και της Αννέττε, όσο περνούν οι μέρες (έχουν συμπληρωθεί μόλις δυο εβδομάδες φιλοξενίας): γελάνε με τον Κώστα όταν αυτός μιλάει ελληνικά, τους φαίνεται παράξενο. Συνεχίζουν να μαγειρεύουν, αναζητούν κοινές λέξεις για να συνεννοηθούν. Η Μάρτα συνεχίζει να διαβάζει τα μαθήματα της, προσπαθεί μέσω διαδικτύου να συνεχίσει την εκπαίδευση στο πανεπιστήμιο για να γίνει οδοντίατρος. «Το Σάββατο είμασταν έξω στον κήπο και μάζευα φύλλα μαζί με την μητέρα και την αδελφή της. Κάποια στιγμή αλλάξαμε πόστα, ήρθε η φοιτήτρια να μαζεύει φύλλα και η μαμά της καθόταν δίπλα της με τα χαρτιά του πανεπιστημίου και της έκανε ερωτήσεις για να δει αν τα ξέρει καλά. Ήταν μια απίστευτη στιγμή». Ένα θραύσμα απόλυτης κανονικότητας, μακριά από την πατρίδα, με μια οικογένεια αγνώστων που βρέθηκαν να τους φιλοξενούν. Δημιουργούνται ξανά εικόνες που μοιάζουν τόσο παλιές στην συλλογική μνήμη των λαών, αλλά είναι οι φωτογραφίες της στιγμής που καθορίζουν την σύγχρονη Ιστορία της Ευρώπης.
Oι φλογισμένες λέξεις του Αντρίι Σαβένκο στο σπίτι του Βερολίνου
Την Κυριακή, ο Κώστας μαγείρευε μακαρονάδα και του έβαζαν να ακούει τραγούδια της Ρουσλάνα και άλλων σταρ της Ουκρανίας με το google translator να του μεταφράζει τις λέξεις. Γέλια πολλά και ένα δέσιμο απρόσμενο, μέσα στην κουζίνα του σπιτιού. Και είναι η εικόνα αυτή, η ιστορία αυτή, μια από τις χιλιάδες που δημιουργούν νέες ψηφίδες για την Ευρώπη. Από τα 3 εκατομμύρια Ουκρανών που έχουν εγκαταλείψει την χώρα λόγω της ρωσικής εισβολής, περί τους 200.000 βρίσκονται στη Γερμανία και οι περισσότεροι από τους μισούς στο Βερολίνο. Γυναίκες και παιδιά κυρίως. Τις υποδέχονται στα κατάλληλα κέντρα και αρχίζει αμέσως η βοήθεια για βρουν φιλοξενία καθώς και όλα όσα απαιτούνται για την υγεία τους, ιδανικά για την εκπαίδευση των παιδιών.
Ρωτάω των Κώστα Κοσμά πόσο θα διαρκέσει η φιλοξενία που προσφέρει. Ξαφνιάζεται, σαν να μην χρειαζόταν να το σκεφθεί. «Από εμάς είναι ανοιχτή η πρόσκληση, όσο χρειάζονται μέχρι να επιστρέψουν στην πατρίδα τους ή αν αποφασίσουν να πάνε να μείνουν αλλού». Πριν λίγες μέρες ετοίμαζε για το newsletter του Πανεπιστημίου που εργάζεται ένα κείμενο. Κατόρθωσε να επικοινωνήσει με τον σπουδαίο Ελληνιστή του Κιέβου, Αντρίι Σαβένκο, που διδάσκει στο Πανεπιστήμιο. Αυτές τις μέρες εν μέσω πολέμου μεταφράζει Παπαδιαμάντη. Του ζήτησε ο Κώστας να του στείλει ένα κείμενο για τους συγγραφείς και τα βιβλία τους, που διαβάζουν αυτές τις μέρες οι Ουκρανοί, για να αντλήσουν δύναμη για την αντίσταση. «Με είδε η Μάρτα που καθόμουν στον υπολογιστή και έγραφα τις φράσεις, τα αποσπάσματα που έστειλε ο Σαβένκο και με το που κατάλαβε περί τίνος πρόκειται κυριολεκτικά είδα τα μάτια της να λάμπουν. Διάβαζα ένα κείμενο που εμένα δεν μου έλεγε πολλά και την έβλεπα να φλογίζεται, έβλεπα πώς όπλιζε την ψυχολογία της ίδιας και του λαού της», μου περιγράφει.