Είναι δύο από τους σημαντικότερους θεσμούς της Βρετανίας: μυστικοπαθείς, μυθοποιημένοι και συχνά παρεξηγημένοι. Και όπως αποκαλύπτει ένα νέο βιβλίο, οι δεσμοί μεταξύ της βασιλικής οικογένειας και των υπηρεσιών πληροφοριών είναι εκπληκτικά στενοί.
Σε ένα από τα αποσπάσματα του βιβλίου «The Secret Royals: Spying And The Crown From Victoria To Diana» εξετάζεται το πώς η βασίλισσα έπαιξε σημαντικό ρόλο στην συγκάλυψη που αφορούσε ένα άτομο που εργαζόταν για εκείνη και που επίσης υπήρξε κατάσκοπος των Ρώσων. Τον ιστορικό τέχνης Άντονι Μπλαντ.
Η βασίλισσα Ελισάβετ γνώριζε τα πάντα για τον κατάσκοπο των Σοβιετικών Άντονι Μπλαντ. Ήταν στενός φίλος της γιαγιάς της, βασίλισσας Μαίρης, είχε εργαστεί για την MI5 κατά τη διάρκεια του πολέμου και όταν τελείωσε το 1945, δέχθηκε τη θέση του Επιθεωρητή των έργων τέχνης του βασιλιά, ουσιαστικά δηλαδή ήταν ο ιστορικός τέχνης της βασίλισσας.
Και όλο αυτό το διάστημα ήταν παράλληλα κατάσκοπος για τις σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες. Η MI5 σίγουρα ήξερε ότι ο Μπλαντ ήταν πράκτορας της KGB, αλλά αυτό που είναι πλέον σαφές είναι πως το ήξερε και η βασιλική οικογένεια. Ήδη από το 1948, η προδοσία του έγινε θέμα κουτσομπολιών κατά τη διάρκεια του απογευματινού τσαγιού στο Παλάτι, αλλά κατά τα άλλα, παρέμενε στη θέση του.
Οι μυστικές δουλειές του Μπλαντ για το παλάτι
Ένας λόγος που η βασιλική οικογένεια έκανε τα στραβά μάτια πρέπει να είναι πως ο Μπλαντ συμμετείχε σε ορισμένες μυστικές αποστολές τους, έχοντας αναλάβει διακριτικές δουλειές για λογαριασμό της.
Μία από τις δουλειές του ήταν αυτή του κλέφτη, καθώς υπήρξε πρόεδρος των ληστειών διπλωματικών σάκων ταχυδρομείου, συμπεριλαμβανομένων εκείνων της Τουρκίας, της Ισπανίας και της Γαλλίας, κάτι που η βρετανική κυβέρνηση δεν θέλει ακόμη να παραδεχτεί, σημειώνει το βιβλίο. Αυτή η δουλειά περιελάμβανε προσωπικό ασφαλείας καθώς και τη δημιουργία σφραγίδων για μυστική αλληλογραφία, συνδυάζοντας καλλιτεχνία και εγκληματικότητα. Εξάλλου, λάτρευε την αίσθηση κινδύνου.
Αυτή η εμπειρία – καθώς και η εγγύτητά του με τη βασιλική οικογένεια- βοηθά να εξηγηθεί γιατί στο τέλος του πολέμου στάλθηκε από τον βασιλιά σε μυστικές αποστολές στη Γερμανία για να βρει έργα τέχνης, κοσμήματα και σπάνια νομίσματα που κάποτε ανήκαν στους Γουίνδσορ αλλά και ευαίσθητα έγγραφα που μπορεί να έθετε σε κίνδυνο τη βασιλική οικογένεια.
Γνώριζε μυστικά της κόρης της βασίλισσας Βικτόριας
Ένα μυστήριο εξακολουθεί να σκεπάζει το τι ακριβώς ήταν όλα αυτά, αλλά μια πιθανότητα είναι πως επρόκειτο για προσωπικά έγγραφα της Βίκης, του μεγαλύτερου παιδιού της βασίλισσας Βικτόριας, η οποία παντρεύτηκε τον μελλοντικό Γερμανό αυτοκράτορα, Φρειδερίκο Γ’ το 1858, και έτσι έγινε αυτοκράτειρα της Γερμανίας και βασίλισσα της Πρωσίας.
Το μεγαλύτερο παιδί της ήταν ο Κάιζερ Βίλχελμ Β’. Η βασίλισσα είχε κρατήσει εκτενή ημερολόγια και είχε γράψει επιστολές στη μητέρα της, παρέχοντάς της εσωτερικές πληροφορίες για το τι συνέβαινε στη γερμανική αυλή καθώς και για ερωτικά θέματα.
Ο Μπλαντ γοήτευσε μία από τις Γερμανίδες εγγονές της Βικτόριας προκειμένου να του δώσει τα έγγραφα για φύλαξη, συμπεριλαμβανομένων των μυστικών ερωτικών επιστολών που είχε γράψει η έφηβη Βικτόρια σε έναν Σκοτσέζο άρχοντα, τον οποίο αγαπούσε πριν παντρευτεί τον πρίγκιπα Αλβέρτο. Ο βασιλιάς Γεώργιος 6ος θεώρησε πως «ήταν απαραίτητο αυτά τα έγγραφα να μην πέσουν σε λάθος χέρια».
Αλλά αυτό που ήταν ακόμη πιο σημαντικό για τον βασιλιά ήταν να πάρει τα χέρια του οποιαδήποτε αλληλογραφία που να έδειχνε τις συμπάθειες προς τους ναζί του παραιτηθέντος αδερφού του, δούκα του Γουίνδσορ καθώς και τα φιλογερμανικά συναισθήματα άλλων μελών της βασιλικής οικογένειας.
Ο Μπλαντ πραγματοποίησε τέσσερις επισκέψεις στην Ευρώπη μεταξύ 1945 και 1947 για τους βασιλείς. Τι βρήκε; Άγνωστο. Το μόνο που γνωρίζουμε σίγουρα είναι πως το 1956 ανακηρύχθηκε ιππότης για τις υπηρεσίες του. Το αξιοσημείωτο είναι πως όταν χρήστηκε ιππότης, το παλάτι γνώριζε ήδη πως ήταν πράκτορας των Σοβιετικών για 8 χρόνια.
Το 1948, ο ιδιωτικός γραμματέας του βασιλιά, Τόμι Λάσελς, συνόδευε έναν νέο ιπποκόμη στους διαδρόμους του παλατιού όταν πέρασαν δίπλα από τον Μπλαντ. Λίγες στιγμές αργότερα, ο Λάνσετ ψιθύρισε: «Αυτός είναι ο Ρώσος κατάσκοπός μας».
Πέρασαν όμως άλλα τρία χρόνια προτού οι ψίθυροι αυτοί εκφραστούν δυνατά. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, δεν είχε πλέον άμεση πρόσβαση σε οποιοδήποτε υλικό, αλλά εξακολουθούσε να διατηρεί επαφή με τις σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες ενώ εργαζόταν στο Παλάτι, μεταφέροντας κουτσομπολιά.
Είχε σίγουρα επαφές με τη βασιλική ζωή ώστε το Παλάτι να εγείρει ανησυχίες γι’ αυτόν το 1951, στον απόηχο της δραματικής λιποταξίας των Βρετανών διπλωματών Γκάι Μπέργκες και Ντόναλντ Μακλίν στη Σοβιετική Ένωση. Λίγο μετά την εξαφάνισή τους, ο βασιλιάς πίεσε τον Λάνσελς για λεπτομέρειες. Αλλά ανησυχούσε περισσότερο για τον Μπλαντ παρά για τους δύο διπλωμάτες. Ο Μπλαντ και ο Μπέργκες ήταν συγκάτοικοι κατά τη διάρκεια του πολέμου. Και ήταν γνωστό πως είχαν έρθει κοντά.
Ο Γκάι Λίντελ, ξάδερφος του Λάσελς και αναπληρωτής διευθυντής της MI5, τον καθησύχασε πως «δεν έγινε καμία αναφορά στον Μπλαντ και την σχέση του με τον Μπέργκες». Έναν μήνα αργότερα, ο Λάνσελ μιλούσε ξανά στο τηλέφωνο με τον Λίντελ. Ο βασιλιάς εξακολουθούσε να ανησυχεί για τον Μπλαντ.
Ο Λίντελ τον καθησύχασε ξανά ότι ήταν «πεπεισμένος» πως ο Μπλαντ δεν ήταν «ποτέ κομμουνιστής με την πλήρη πολιτική έννοια, ακόμη και κατά τη διάρκεια των ημερών του στο Κέιμπριτζ».
Συνέλεγε πληροφορίες για την KGB
Ωστόσο, ο Λίντελ έκανε λάθος. Είχε επιστρατευτεί από τους Σοβιετικούς ως «συνταξιδιώτης» όταν ήταν ακόμη προπτυχιακός φοιτητής και είχε μεταφέρει αμέτρητα μυστικά στη Μόσχα. Ακόμη και όταν έφυγε από την MI5 στο τέλος του πολέμου και δεν είχε πια πρόσβαση σε άκρως απόρρητο υλικό, εξακολουθούσε να κινείται σε καλά ενημερωμένους βασιλικούς κύκλους, ώστε να μπορεί να συλλέγει πληροφορίες. Η KGB ήταν ενθουσιασμένη, ελπίζοντας πως οι βασιλικές του σχέσεις θα του παρείχαν πρόσβαση στο βασιλιά αλλά και στα μυστικά του. Δυστυχώς για τη Μόσχα, αυτό αποδείχθηκε ότι δεν ίσχυε.
Συνέχισε να εργάζεται γι’ αυτή την πλευρά, και ενεργούσε ως αγγελιοφόρος για τον Μπέργκες μεταξύ 1945 και 1947, μεταφέροντας μηνύματα από και προς τους Σοβιετικούς. Αργότερα ομολόγησε ότι είχε χρησιμοποιήσει τις ρωσικές επαφές του για να διευκολύνει την αποχώρηση του Μπέρκες και του Μακλίν.
Όμως, η μυστική ζωή του τελικά αποκαλύφθηκε. Αν και εξωτερικά έδειχνε ένας κομψός ακαδημαϊκός, υπέφερε από εξάντληση και στράφηκε στο ποτό τη δεκαετία του 1950. Σταδιακά έγινε πιο εσωστρεφής και επικεντρώθηκε στο ακαδημαϊκό του έργο. Απέφυγε τις βασιλικές κοινωνικές εκδηλώσεις και, από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 ανέθεσε μεγάλο μέρος του έργου του στον αναπληρωτή του.
Παρ’ όλα αυτά διατήρησε τη θέση του όχι μόνο όταν το σκάνδαλο Μπέργκες και Μακλίν έριξε υποψίες προς το μέρος του, αλλά ακόμη και αφού ο συγγραφέας Γκόρονγουαϊ Ρις έκανε καταγγελίες γι’ αυτόν στην MI5. Αυτό οδήγησε στην MI5 να τον ανακρίνει 11 φορές, αλλά παρέμεινε συγκρατημένους και διατηρούσε τον έλεγχο.
Όταν η MI5 ανακάλυψε την ιδιότητά του ως κατάσκοπος των Ρώσων
Στη συνέχεια, το 1964, ακολουθώντας μια νέα πληροφορία, η MI5 προσπάθησε ξανά, με τον γενικό διευθυντή Ρότζερ Χόλις, να ενημερώνει το υπουργείο Εσωτερικών ότι αυτή τη φορά ήθελαν να του προσφέρουν ασυλία σε αντάλλαγμα μια ομολογία.
Η συμφωνία είχε σαφείς επιπτώσεις για τη βασιλική οικογένεια. Ο Μάικλ Αντίν, ο ιδιωτικός γραμματέας της βασίλισσας Ελισάβετ ενημερώθηκε ότι εάν ο Μπλαντ ομολογούσε και συνεργαζόταν στις έρευνες της ΜΙ5, θα του χορηγούνταν ασυλία.
Ο Αντίν άκουσε προσεκτικά πριν ρωτήσει τι μέτρα θα έπαιρνε η βασίλισσα εάν ο Μπλαντ ομολογούσε. Καμία, απάντησε ο Χόλις, γιατί οποιαδήποτε ενέργεια, όπως η απόλυσή του, θα έστελνε σήμα στις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες.
Η συμφωνία της MI5 με τον Μπλαντ και η παρέμβαση του παλατιού
Ο Μπλαντ τελικά ομολόγησε ότι ήταν πράκτορας της Σοβιετικής Ένωσης κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930 και πως συμμετείχε στην αποστασία των Μπέργκες και Μακλίν. Λίγο αργότερα, ο Αντίν κάλεσε τον Πίτερ Ράιτ έναν ανώτερο αξιωματικό της MI5 που ερευνούσε τις σοβιετικές πηγές, για να τον διαβεβαιώσει πως το «παλάτι ήταν πρόθυμο να συνεργαστεί σε οποιαδήποτε έρευνα». Η βασίλισσα, συνέχισε ο Αντίν, «έχει ενημερωθεί πλήρως για τον Σερ Άντονι και είναι αρκετά ικανοποιημένη με το αποτέλεσμα».
Ο Αντίν όμως επέμεινε σε έναν όρο. «Μπορεί να βρείτε να αναφέρεται ο Μπλαντ σε μία εργασία που ανέλαβε για λογαριασμό του Παλατιού – μια επίσκεψη στη Γερμανία στο τέλος του πολέμου. Παρακαλώ, μην συνεχίσετε αυτό το θέμα. Αυστηρά μιλώντας, δεν έχει καμία σχέση με τις εκτιμήσεις για θέματα εθνικής ασφάλειας».
Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, ο πρωθυπουργός Έντουαρντ Χιθ πρόσεφερε στη βασίλισσα μια λεπτομερή έκθεση για την κατασκοπεία του Μπλαντ. Έμεινε έκπληκτος όταν έμαθε ότι ήξερε τα πάντα εδώ και 10 χρόνια. Αυτό βέβαια, είχε συνταγματικές επιπτώσεις. Η βασίλισσα γνώριζε πολύ περισσότερα για την υπόθεση Μπλαντ από τον πρωθυπουργό της εποχής Άλεκ Ντάγκλας Χόουμ. Ακόμη και ο γραμματέας της γνώριζε περισσότερα από τον πρωθυπουργό.
Πάντως, η συμφωνία ασυλίας δε σήμανε το τέλος της σχέσης του Μπλαντ με τις μυστικές υπηρεσίες. Από το 1964, παρείχε πληροφορίες στην ΜΙ5 σχετικά με τις δραστηριότητες των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών . Ωστόσο, η MI5 δεν τον εμπιστεύονταν πλήρως. Οι αξιωματικοί υπέθεταν ότι εξακολουθούσε να κρατάει κάποιες πληροφορίες« ίσως για να προστατεύει φίλους».
Καθ’ όλη αυτή τη διάρκεια, η βασίλισσα Ελισάβετ αν και γνώριζε το ρόλο του, συνέχισε να συναντά τον βασιλικό ιστορικό τέχνης σε διάφορες επίσημες εκδηλώσεις. Σε γενικές γραμμές όμως, απέφευγαν ο ένας τον άλλο. Ωστόσο, ο Μπλαντ διατηρούσε μια καλή σχέση με την βασιλομήτωρ και οι δυο τους συχνά μοιράζονταν το βασιλικό θεωρείο στην όπερα. Είναι πολύ πιθανό να μην γνώριζε καν για την προδοσία του.