Το 2006, η μεγάλη κινηματογραφική επιτυχία «300» παρουσίαζε με αξιομνημόνευτο τρόπο τους Σπαρτιάτες ως μυώδεις γενειοφόρους με κοντούς κόκκινους μανδύες και τον Τζέραρντ Μπάτλερ να λέει την περιβόητη φράση «This is Sparta!».
Και τώρα, ο συγγραφέας και λέκτορας Πανεπιστημίου στην Αρχαία Ελληνική Ιστορία, Andrew J. Bayliss, ετοίμασε ένα βιβλίο που μιλά για τον τρόπο ζωής των Σπαρτιατών, παρέχοντας ακόμη περισσότερες λεπτομέρειες για τη ζωή τους.
Ο Andrew J. Bayliss είχε μαγευτεί από τους Σπαρτιάτες από τότε που άκουσε για πρώτη φορά την ιστορία των Θερμοπυλών στο σχολείο και έχει περάσει πολύ χρόνο συγκεντρώνοντας στοιχεία που έχουν διασωθεί, προκειμένου να αποτυπώσει όσο καλύτερα γίνεται τη ζωή των Σπαρτιατών, στο βιβλίο του με τίτλο «The Spartans». Και ορισμένα πράγματα που αναφέρει για τους κατοίκους της Σπάρτης είναι πραγματικά εντυπωσιακά.
Πώς περνούσαν την καθημερινότητά τους οι Σπαρτιάτες
Από την παιδική ηλικία, τα αγόρια μεγάλωναν για να γίνουν πολεμιστές και τα κορίτσια για να γίνουν μητέρες πολεμιστών. Όταν τα αγόρια ενηλικιώνονταν, ζούσαν σε κοινόβια, περνούσαν τις ημέρες τους με γυμναστική, τρέξιμο, πυγμαχία, πάλη, ακοντισμό και ένα ομαδικό άθλημα του οποίου η φύση μπορεί να εκτιμηθεί από το όνομά του: μπάλα μάχης. Αθλούνταν επίσης με τον χορό. Αλλά χόρευαν φορώντας μια πλήρη χάλκινη πανοπλία, βάρους περίπου 30 κιλών.
Όσο για τη διατροφή τους, ήταν απλή και θρεπτική: περιείχε κριθαρένιο ψωμί, σύκα, τυρί, ελαιόλαδο και φυσικά τον μέλανα ζωμό, κάτι σαν σούπα αίματος. Έτρωγαν επίσης κυνήγι, αρνιά ή κατσίκια. Τα γλυκά δεν επιτρέπονταν: περιφρονούσαν οποιονδήποτε υπέρβαρο – μάλιστα σε κάποιον επιβλήθηκε πρόστιμο για το λίπος του.
Τα αγόρια έμεναν νηστικά και ενθαρρύνονταν να κλέβουν, αλλά να μην τους πιάσουν: μια χρήσιμη πρακτική για τις μυστικές επιχειρήσεις όταν θα μεγάλωναν. Κοιμόντουσαν σε κρεβάτια φτιαγμένα από καλάμια που έκοβαν από το ποτάμι, ενώ όταν έκανε πολύ κρύο, τους επέτρεπαν να βάλουν και μερικούς ανθούς γαϊδουράγκαθου για επιπλέον ζεστασιά. Τι πολυτέλεια!
Μονομαχία ανάμεσα σε Έλληνα οπλίτη και Πέρση στρατιώτη, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα (5ος αιώνας π.Χ.)/Φωτογραφία: Wikipedia
Μας έδωσαν επίσης τη λέξη «λακωνικός», που είναι γνωστή σε όλο τον κόσμο. Όταν ο Φίλιππος Β’ της Μακεδονίας έστειλε στους Σπαρτιάτες ένα απειλητικό μήνυμα, λέγοντας «αν κατακτήσω τη Λακωνία θα καταστρέψω την πόλη σας», εκείνοι απάντησαν με μόνο μία λέξη: «Αν». Ο Φίλιππος τελικά αποφάσισε να μην εισβάλει στη Σπάρτη.
Σκληρές, γυμνασμένες και πανέμορφες οι Σπαρτιάτισσες
Ο συγγραφέας λέει επίσης πως και οι Σπαρτιάτισσες ήταν ιδιαίτερα γνωστές για την αθλητική κορμοστασιά τους, το ηλιοκαμένο δέρμα τους και την εξωτερική ομορφιά τους. Θα μπορούσαν να γίνουν εξώφυλλα σε γυναικεία περιοδικά εάν ζούσαν τώρα. Μάλιστα, οι κλασικοί ποιητές επαινούσαν τους «υπέροχους αστραγάλους» και τα «μαλλιά τους που έλαμπαν σαν καθαρός χρυσός».
Σοκαρισμένοι (αλλά χωρίς αμφιβολία, εντυπωσιασμένοι) οι ξένοι επισκέπτες κατέγραψαν πως οι γυναίκες φορούσαν λευκά μίνι φορέματα που εξέθεταν τους μηρούς τους, οι οποίοι ήταν γυμνασμένοι από μία συγκεκριμένη άσκηση «όπου τα κορίτσια ανέβαιναν και κλωτσούσαν τους γλουτούς τους, πρώτα με το ένα πόδι και μετά το άλλο, ενώ ακολούθως και με τα δύο ταυτόχρονα». Μια αρχαία σπαρτιατική επιγραφή καταγράφει ένα κορίτσι που καυχιέται ότι κατάφερε να κάνει 1.000 τέτοια άλματα, «περισσότερα από οποιοδήποτε άλλο κορίτσι».
Όπως και οι άνδρες, δεν δέχονταν το λίπος και θεωρούσαν το υπερβολικό βάρος ως σημάδι αδυναμίας. Πράγματι, οι Σπαρτιάτισσες που χόρευαν γυμνές μπροστά στους νεαρούς άνδρες, σύμφωνα με τον Πλούταρχο, θα «ντρέπονταν εάν ήταν παχιές ή πλαδαρές».
Αλλά η κουλτούρα αυτή για την ντροπή ήταν αμφίδρομη, σημειώνει ο συγγραφέας. Τα αγόρια έπρεπε να αποδείξουν ότι ήταν εξαιρετικά δυνατά και ηρωικά για να κατακτήσουν τις γυναίκες και τα κορίτσια τους κορόιδευαν εάν αποτύγχαναν. Οι Σπαρτιάτισσες ήθελαν άνδρες πολεμιστές. Μια μητέρα σκότωσε τον γιο της ρίχνοντάς τον από τη στέγη όταν επέστρεψε από μια μάχη όπου όλοι οι σύντροφοί του είχαν πολεμήσει μέχρι θανάτου.
Η Μάχη των Θερμοπυλών και το περιβόητο «Μολών λαβέ»
Η καλύτερη στιγμή των Σπαρτιατών -στην οποία όλη η ιστορία, η παράδοση και η εκπαίδευσή τους αναπτύσσονταν σε όλο τους το μεγαλείο- ήταν κατά τη διάρκεια τριών αξέχαστων ημερών στις Θερμοπύλες, στα τέλη Αυγούστου του 480 π.Χ. Ο βασιλιάς Λεωνίδας της Σπάρτης οδήγησε τους 300 πολεμιστές του να αντιμετωπίσουν έναν περσικό στρατό που αριθμούσε τουλάχιστον 100.000 άτομα, ίσως και διπλάσιο, χωρίς να διστάσουν ούτε στιγμή. Ο αντίπαλός τους, ο Ξέρξης, είχε προειδοποιήσει ότι είχε τόσους τοξότες που τα βέλη τους θα σκοτείνιαζαν τον ουρανό. «Μια χαρά», είπε ένας Σπαρτιάτης πολεμιστής. «Τότε θα πολεμήσουμε υπό σκιάν». Ένα άλλο μήνυμα από τον Ξέρξη τούς ζητούσε να παραδώσουν τα όπλα τους. Τότε, ο ίδιος ο Λεωνίδας απάντησε με την περίφημη φράση «Μολών λαβέ», δηλαδή «έλα να τα πάρεις».
Το κλειδί για το επίτευγμα της ηρωικής αντίστασης του Λεωνίδα, εκτός από την απόλυτη γενναιότητα και τη μάχη, ήταν η γεωγραφία. Το πέρασμα των Θερμοπυλών δεν είχε πλάτος μεγαλύτερο από 100 μέτρα. «Φαινομενικά αδιαπέραστα βράχια, ανέβαιναν προς την ξηρά», σημειώνει ο συγγραφέας, ενώ από την άλλη πλευρά «η θάλασσα έσκαγε πάνω στα βράχια».
Οι 300 Σπαρτιάτες αντιστάθηκαν για τρεις ημέρες και νύχτες. Τελικά προδόθηκαν και δέχθηκαν επίθεση από πίσω, και πέθαναν μέχρι και τον τελευταίο εξ αυτών, αλλά πολλές χιλιάδες Πέρσες πέθαναν μαζί τους σε μια πικρή ταπείνωση για τον Ξέρξη. Όλη η Ελλάδα εμπνεύστηκε από το παράδειγμά τους, καθώς και όλος ο δυτικός πολιτισμός από τότε: Οι έννοιες της ατομικής ελευθερίας και της δημοκρατίας προέρχονται από αυτή τη θυσία.